Bıylǵy jyly memleketimizdiń mártebeli belesi – Táýelsizdiktiń 25 jyldyq mereıtoıynda tarıhı tabystarymyzdy, jotaly jetistikterimizdi elep-ekshegende otbasylyq dástúrdi ornyqtyrýdaǵy irgeli isterdi aıryqsha atap kórsetýimiz kerek. Egemendiktiń alǵashqy jyldarynda Ata Zańǵa arnaıy bap engizilip, «neke jáne otbasynyń, ana, áke bolýdyń jáne balalyqtyń memleket qorǵaýynda bolatyny» aıqyndaldy. Osy arqyly táýelsizdik jyldarynda otbasylyq-demografıalyq saıasat memleket damýynyń strategıalyq baǵyty retinde bekitilip, bul saladaǵy keleli máseleler kezeń-kezeńimen túpkilikti sheshimin taýyp keledi. Shırek ǵasyrda Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń básekege qabyletti ult, ál-aýqaty artqan otbasy, bilimdi urpaq qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan syndarly saıasaty otbasylyq saıasatty jetildirýge, ana men balany memlekettik qoldaý boıynsha baǵdarlamalyq qujattardyń qabyldanýyna, osy baǵytta tutastaı júıeniń qurylýyna jol ashty. Osylardyń qatarynda Qazaqstan Respýblıkasynda 2006-2016 jyldarǵa arnalǵan Genderlik teńdik strategıasynyń qabyldanýy, Otbasy kúniniń belgilenýi, Balaly otbasylardy áleýmettik qoldaýdyń ulttyq modeliniń qalyptasýy, «Mereıli otbasy» ulttyq konkýrsynyń ótkizilýi jáne basqa kóptegen naqty sharalardy alǵa tartýǵa bolady. Bul ıgilikti ister nátıjesinde árbir bosaǵasy berik otbasy – Otanymyzdyń baıandy bolashaǵynyń berik negizi retinde ornyqtyrdy.
HHİ ǵasyrda adamzattyń rýhanı-mádenı, áleýmettik suranystary men ómir súrý qundylyqtarynyń ózgeristerge ushyraýyna baılanysty búginde búkil álemde otbasy ınstıtýtyna qatysty túrli zertteýler júrgizilýde. Alysqa barmaı-aq, bul másele boıynsha TMD elderinde qalyptasqan jaǵdaıǵa nazar aýdarsaq, Reseı, Ýkraına, Belarýs elderinde otbasylardyń 57-60 paıyzy bir ǵana balamen shektelip, shaǵyn otbasy modeline ótý úrdisi beleń alǵan. Sonymen birge, Qazaqstanda jastardyń otbasyn qurý jasy ulǵaıyp bara jatqany baıqalsa, Ózbekstanda kerisinshe 16 jastan bastap nekege turýǵa ruqsat etilýi birqatar áleýmettik máselelerge oryn bergen. Iaǵnı, budan shyǵatyn qorytyndy qazirgi tańda otbasyny zamanǵa saı beıimdeý, jastarǵa ýaqyttyń óz suranysyna sáıkes tárbıe berý mańyzdy mindetterdiń qataryna shyqty. Bul oraıda, Alash qaıratkerleriniń biri, aqyn Maǵjan Jumabaevtyń: «Tárbıedegi maqsat balany tárbıeshiniń dál ózindeı etip shyǵarý emes, keleshek óz zamanyna saı qylyp shyǵarý» degen sózderine tereń mán berýimiz kerek. Naqtyraq aıtsaq, otbasylyq qatynastar zaman talabyna saı udaıy zertteýdi, jiti saraptaýdy, buqaranyń sanasyna otbasylyq qundylyqtardy sińirý jáne sonyń nátıjesinde tıisti memlekettik saıasatty júrgizýdi qajet etedi.
Memleket basshysynyń Jarlyǵymen 2013 jyldan beri merekelenip kele jatqan Otbasy kúni osy maqsattan týyndaǵan ıgilikti qadamdardyń biri bolyp tabylady. Aldaǵy Otbasy kúni otandastarymyz asyǵa kútetin, izgilikti is-sharalaryna shynaıy yqylaspen, yjdahattylyqpen qatysatyn jalpyhalyqtyq jarqyn merekege aınaldy. Elimizdiń merekeler kúntizbesine bul kúnniń enýi san ǵasyrlar boıy qalyptasqan otbasylyq qundylyqtardyń jandanýyna, dástúrlerdiń jańǵyrýyna, túrli býyn ókilderiniń arasyndaǵy syılastyqtyń nyǵaıýyna, urpaq tárbıesine jańasha dem berip, ónegeli áýletterdiń órisin keńeıtýge yqpal etti. Iaǵnı, bul merekeni otbasylyq qundylyqtardy qurmetteýdiń, irgesi berik jarasymdy januıa qalyptastyrýdy nasıhattaýdyń, jol kórsetýdiń shýaqty kúni retinde qabyldaýymyz kerek. Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstrliginiń ótken jylǵa jasalǵan demografıalyq ahýal týraly taldaýynda osy mereke belgilengen keıingi az ǵana ýaqyttyń ishinde elimizde buzylǵan neke sanynyń qysqarýy (2015 jyly – 53007, 2014 j.– 54438), ótken jyly onyń aldyndaǵy jylmen salystyrǵanda kámeletke tolmaǵandarǵa qatysty jasalǵan qylmystyń 49%-ǵa (7 360-ten 3 751-ge) tómendegeni, bala asyrap alý isinde oń ózgeristerdiń ornyǵyp, sonyń arqasynda birneshe ınternattyq uıymdardyń jabylǵany kórinis tabýy osy ıgilikti yqpaldyń jemisi deýge bolady.
Jalpy alǵanda, taqyrypty taratý barysynda statısıkalyq málimetterdi qoldaný adamnyń aıtar oıyn qurǵaq derektermen qursaýlaı túsetini belgili. Biraq kez-kelgen saladaǵa nátıjeli isterdi, qol jetkizgen qomaqty tabystardy oqyrmanǵa jetkizý úshin de dáıekti faktilerge júginýge týra keledi. Sol sebepti, otbasy ınstıtýtyn memleket tarapynan qoldaý sharalaryna qatysty nátıjeli málimetterge mán bersek. Aıtalyq, sońǵy 5 jyl ishinde qazaqstandyqtardyń ómir súrý uzaqtyǵy 71,6 jasqa deıin uzardy, ólim-jitim deńgeıi, onyń ishinde analar arasynda 1,4 esege jáne náresteler arasynda 1,5 esege azaıdy. Sońǵy jyldary elimizde dene shynyqtyrýmen jáne sportpen shuǵyldanatyn azamattardyń sany artyp keledi, ıaǵnı 4 581,7 myń adamdy quraıdy (el turǵyndarynyń 26,3%), olardyń ishinde áıelderdiń sany 968,2 myń adam (55,4%), onyń ishinde 332,2 myń aýyldyq áıelder ekenin atap ótý kerek. Búgingi tańda balaly otbasylardy áleýmettik qoldaýdyń ulttyq modeli memlekettik járdemaqy men qyzmet júıesi arqyly júzege asyrylýda. 2016 jylǵy 1 qańtardaǵy jaǵdaı boıynsha bala týǵanda beriletin járdemaqyny tóleýge shyǵys kólemi 27,3 mlrd. teńgeni, bala bir jasqa tolǵanǵa deıin onyń kútimine beriletin járdemaqyny tóleýge shyǵys kólemi 28,6 mlrd. teńgeni qurady. Sońǵy jyldary áıelderdiń ekonomıkalyq belsendiligi 66%-ǵa artty. Memlekettiń otbasyn qoldaý boıynsha qabyldaǵan sharalary 10 jyldyń ishinde eldegi demografıalyq ahýaldyń jaqsarýyna oń yqpal etip, 2005 jyldan beri dúnıege kelgen sábılerdiń sany jyl saıyn ortasha eseppen 11,4 myńǵa kóbeıip otyr. Áıelder arasyndaǵy jumyssyzdyq kólemi eki esege azaıdy. 2015 jyly Búkilálemdik ekonomıkalyq forýmnyń Jahandyq básekege qabylettilik ındeksindegi «Erlermen salystyrǵanda jumys isteıtin áıelderdiń úlesi» kórsetkishi boıynsha 26 orynǵa kóterildi. Mine, osylaısha ornyqty derektermen úzdiksiz jalǵastyra berýge bolady. Statısıkalyq kórsetkishterge toqtalýdaǵy taǵy bir basty sebep – elimizde otbasylyq qatynastardy odan ári nyǵaıtý jáne halyqtyń memleketshil rýhyn qalyptastyrýda áleýmettik qamtamasyz etý deńgeıin arttyrý mańyzdy ról atqara bermek. Bul oraıda, Táýelsizdiktiń 25 jyldyq mereıli jylynda qabyldanǵan «Máńgilik El» patrıottyq aktisinde qarapaıym, túsinikti jáne bizdiń árqaısymyz úshin eń qymbat aqıqattar – otbasy amandyǵy, qonaqjaılyq jáne eńbeksúıgishtik, turaqtylyq, qaýipsizdik jáne birlik, erteńgi kúnge degen senim uǵymdary aıqyn kórinis tapty. Memleket damýynyń jalpyulttyq patrıottyq ıdeıasynda otbasylyq qundylyqtardyń arqaý bolýy da halqymyz úshin otbasynyń orny asa joǵary ekenin aıǵaqtaıdy.
Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń janyndaǵy Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografıalyq saıasat jónindegi ulttyq komısıa óz qyzmetin «Máńgilik Eldiń» myzǵymas jeti tuǵyry: Táýelsizdik jáne Astana, Jalpyulttyq birlik, beıbitshilik pen kelisim, Zaıyrly Memleket jáne Joǵary Rýhanıat, Inovasıa negizindegi turaqty Ekonomıkalyq Ósim, Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamy, Tarıhtyń, Mádenıet pen Tildiń ortaqtyǵy, Ulttyq qaýipsizdik jáne Qazaqstannyń jalpy álemdik jáne óńirlik problemalardy sheshýge jahandyq turǵydan qatysýyn sıaqty basty ıdeıalyq baǵdarlaryn iske asyrýdyń mártebeli mindetimen ushtastyrady. Osy baǵyttaǵy is-sharalar qoǵamnyń basty máıegi – otbasynda Bolashaǵy birtutas eldiń irgetasyn qalaıtyn deni saý, oıy ozyq urpaq qalyptastyrýdy maqsat tutady. Bul týraly Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaev «Tarıh tolqynynda» atty kitabynda: «Biz, qazaqstandyqtar, bir ekonomıkalyq nemese saıası keńistikte ǵana emes, bir mádenı keńistikte de ómir súrip jatyrmyz» degen aqıqatty seziný birte-birte ornyǵady» dep atap kórsetti. Iaǵnı, qazaqstandyqtar belgili bir geografıalyq aýmaqty meken etetin turǵyndar ǵana emes, ózderin osy eldiń bolashaq taǵdyrymen tikeleı baılanystyratyn teń quqyqty azamattar, Uly Dalanyń ulaǵatty otbasylary ekendigin tereń túsinýi, sanasyna sińirýi asa qajet.
Tarıhtyń tereńine boılasaq, ultymyzdyń boıynda otbasylyq qundylyqtarǵa, anaǵa degen qurmet erekshe órken jaıǵan. Talaı ǵasyrlar buryn Máńgilik Eldiń murattary tasqa qashalǵan Kúltegin jazbasynda: «Ákem Elteris qaǵandy, Sheshem Elbilge anany, Táńiri tóbesine ustap, Joǵary kótergen eken» degen sózderdiń jazylýy da kóp jaıtty ańǵartsa kerek. Sonymen birge, arǵy balalarymyz túrkiler dáýirinde Táńiriden keıin Umaı anaǵa tabynýy da osy oıymyzdy tolyqtyra túsedi. Osyǵan oraı, óńirlerde jurtshylyq arasynda júrgiziletin jumystyń taqyryp aýqymy keńeıip, is-sharalar kóbeıe tústi. Ulttyq qundylyqtarymyz ulyqtalatyn jumystar Qyzylorda, Almaty oblystarynda keńinen ótkizilip, neke men otbasynyń rýhanı negizderin nyǵaıtý, etnomádenı dástúrlerdi jańǵyrtýǵa baǵyttalǵan is-sharalar kópshilik qoldaýyna ıe boldy. Otbasylyq tárbıe jáne bos ýaqytty ótkizý ortalyqtary, aýla klýbtary júıeli jumys júrgizip otyr. Bul máseleler «Otbasylyq qatynastardy, moraldyq - etıkalyq jáne rýhanı adamgershilik qundylyqtardy nyǵaıtýdyń 2015-2020 jyldarǵa arnalǵan Jalpyulttyq is-sharalar josparynda» da qamtylyp, ol óńirlerde jumys júrgizýde basshylyqqa alynyp otyr. Bul Bolashaǵy birtutas eldiń azamattaryna laıyqty tárbıe berý – memlekettiń otbasyǵa jaǵdaı jasap, onyń bedelin arttyrý maqsatynda bergen baǵyttarynan bastaý alatynyn kórsetedi. Sonymen birge, balalar men jastardy adamgershilik-rýhanı tárbıeleý, otbasy men balalyqty qorǵaý jóninde qabyldanatyn sharalar «Bilim berý týraly», «Balanyń quqyqtary týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańdarynda Bilim berýdi damytýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynda, Qazaqstan Respýblıkasynyń 2030 jylǵa deıingi strategıalyq damý josparynda, Bilim berýdiń barlyq uıymdarynda oqytý prosesiniń tárbıelik quramdaýyshyn kúsheıtý jónindegi keshendi úlgilik josparda jáne t.b. quqyqtyq normatıvtik aktilerde aıqyndalǵan.
Bıylǵy jyly Qazaqstan Respýblıkasynda 2006-2016 jyldarǵa arnalǵan Genderlik teńdik strategıasy qorytyndylanbaq. Qazir Ulttyq komısıa qurǵan jumys toby Elbasynyń tapsyrmasymen Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy 2030 jylǵa deıingi otbasylyq jáne genderlik saıasat tujyrymdamasynyń jobasyn ázirleýde. Jańa qujatta qoǵamymyz úshin asa mańyzdy sala – otbasylyq saıasatqa: otbasylyq qundylyqtardyń saqtalýy men damýyna, otbasy abyroıyn arttyrý, sapaly urpaq ósirý, otbasylyq mádenıetti damytý taǵy basqa máselelerge basa mán beriletini sózsiz.
Bıylǵy jyldyń ıgilikti jańalyqtarynyń biri – Memleket basshysynyń Jarlyǵymen Balalar quqyqtary jónindegi Ýákil ınstıtýty qurylýy. Bul – Qazaqstan Respýblıkasynda bala quqyqtaryn qorǵaýdyń ulttyq júıesin jetildirýge degen qulshynysty, balalar ómiri úshin qolaıly jáne izgilikti ortany qalyptastyrýdaǵy álemdik qoǵamdastyqtyń kúsh-jigerin qoldaıtynymyzdy kórsetetin aıtýly jetistik. Elimizdiń BUU-nyń Bala quqyqtary týraly konvensıasyna beıildiligin rastaıtyn qadam. Ýákil memlekettik jáne qoǵamdyq ınstıtýttarmen ózara is-qımyl jasaý arqyly balalardyń quqyqtar kepildigi men zańdy múddelerin qamtamasyz etý, sondaı-aq olardyń buzylǵan quqyqtary men bostandyqtaryn qalpyna keltirýmen aınalysatyn bolady.
Sonymen birge, otbasyn qoldaý, balalarǵa jaǵdaı jasaý zańnamalyq turǵydan sheshimin tabýǵa nazar aýdaryldy. Bala asyrap alatyn azamattardyń jáne basqa otbasyna baratyn balalardyń quqyqtaryn kúsheıtý maqsatynda bıyl sáýir aıynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine jetim balalar men ata-ana qamqorlyǵynsyz qalǵan balalardyń quqyqtaryn qorǵaý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań qabyldandy. Bul bala asyrap alý isine oń ózgerister ákelgeni sózsiz. Óıtkeni qazynalyq emes, otbasylyq úlgidegi balalar úıiniń tárbıelik te, ekonomıkalyq ta tıimdiligi is júzinde dáleldengen.
Tulǵa retinde qalyptasýda balalardyń otbasynda tárbıelenýi asa mańyzdy ekendigi – dáleldeýdi qajet etpeıtin aksıoma. Búginde óńirlerdegi birqatar qazynalyq balalar úıleri (sońǵy bir jyldyń ishinde Shyǵys Qazaqstan oblysynda 3, Pavlodar oblysynda 1 balalar úıi) jabylyp, otbasylyq balalar úıleri, otbasylyq balalar aýyldary ashylýy da osyǵan negizdelgen.
Jetim balalardy asyryp alý jáne olardy qandas otbasyǵa qaıtarý, qamqorlyq, qorǵanshylyq pen patronatqa tapsyrý qyzmeti belsendi júrgizilýi balalar úılerindegi tárbıelenýshiler sanynyń tómendeýine alyp keldi. Eger 2010 jyly olardaǵy balalardyń sany – 14052 bolsa, 2015 jyly mundaı mekemelerde nebary 8 066 bala qaldy. Bolashaqta bul balalar da óz úıin, óz otbasylaryn tabatynyna senim mol.
Balalar úıleriniń túlekterin turǵyn úımen qamtamasyz etýde oń úrdis qalyptasty. 2013 jyly qabyldanǵan zańǵa sáıkes jetim balalardyń, ata-anasynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalardyń birinshi kezekte turǵyn úı alý quqyǵy bekitilgeli beri memlekettik turǵyn úı qorynan baspana alǵan jetim balalar men ata-anasynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalardyń sany ulǵaıdy (2014 jyly 951 páter, 2015 jyly 1 486 páter). Bir ǵana Jambyl oblysynda sońǵy bes jyl ishinde 277 jetim balaǵa páter berildi.
Bıyl jazda ata-analarynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalardyń jáne balalardy óz otbasyna tárbıeleýge qabyldaýǵa tilek bildirgen adamdardyń respýblıkalyq derekter banki jasalyp, tusaýkeseri ótkizildi. Bul jaı elimizde bala asyrap alý isiniń alǵa basýyna oń yqpal eteri sózsiz. Aqparat retinde aıtsaq, búgingi tańda jetim jáne ata-anasynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalardyń jalpy sany 29 666 quraıdy, onyń 21 780-in – qazaqstandyq azamattardyń otbasylary qamqorshylyqqa alǵan.
Ana men balaǵa qamqorlyq jasaý, otbasyny qoldaý, ulttyq qundylyqtardy saqtaý isine memlekettik organdar ǵana emes, elimizdegi iri kompanıalar, úkimettik emes uıymdar, qoǵamdyq uıymdar qatysýynyń sandyq jáne sapalyq kórsetkishi arta túsýde. Aıtalyq, úkimettik emes uıymdardyń qatysýmen «Salamatty otbasy», «Múmkindikteri shekteýli áıelderdiń densaýlyǵyn saqtaý», «Tolyq otbasy», «Ana men bala», «Otbasynyń qolynan bári keledi», «Reprodýktıvtik densaýlyqty saqtaý, otbasyn josparlaý, júktilikke daıyndaý jáne halyqty, medısına qyzmetkerlerin oqytý arqyly deni saý bala týý» atty áleýmettik jobalar iske asyryldy. «BI Group» holdıńiniń qoldaýymen «Ana úıi» jobasy iske asyrylýda. Qazirgi ýaqytta ómirlik qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan analardyń ýaqytsha turýyna arnalyp, respýblıka boıynsha 26 úı ashyldy. Olar ashylǵannan beri 1 171 áıel men balaǵa qoldaý kórsetilip, 2015 jyly 589 (50%) óz ornyn tapsa, bıylǵy jyly júrgizilgen túsindirý jumysynyń nátıjesinde «Ana úıin» panalaǵan 301 áıel balasymen óz otbasyna qosyldy.
Jyr súleıi Súıinbaı Aronulynyń «Er jigit el-jurtynyń panasyndaı, Jaqsy áıel jalpy jurttyń anasyndaı» degen qanatty sózderiniń jastar úshin tárbıelik máni zor dep bilemin. Otbasylyq qundylyqtardy jas urpaqtyń boıyna bala jastan sińirýge qatysty qyzmet – Ulttyq komısıa úshin qaı ýaqytta da basty basymdyqtardyń biri bolyp qala bermek. Bul rette otbasy men bilim berý uıymdarynyń yntymaqtastyǵymen júzege asatyn tárbıe jumystaryna júkteletin mindet zor. Qashanda jańalyq memleket ordasynan taralyp, ıgi ister sodan bastalady. Sol dástúrmen elordada sońǵy jyldary ózekti bolyp otyrǵan ómirdegi, otbasyndaǵy áke róli taqyrybyn jandandyrý qolǵa alyndy. Respýblıkalyq «Ákeler odaǵy» qoǵamdyq birlestiginiń bastamasy boıynsha Astanada «Ákeler izi» konkýrsy ótkizilip, bolashaqta otbasy tiregi, el qorǵany bolar ulandardy tárbıeleý máselesine nazar aýdaryldy. Qoǵamda qaıyrymdylyq dánin sebý, jas urpaq boıynda izgi adamı qasıetterdi qalyptastyrýdy maqsat etken is-sharalar bastaý aldy. Astanalyqtar uıtqy bolǵan «Ákeler izi» konkýrsy Ulttyq komısıanyń nazaryn aýdaryp, jumys josparyna engizildi.
Álbette, búgingi qoǵam ómirinde otbasylyq-demografıalyq, rýhanı-adamgershilik ahýalǵa taqtaıdaı tegis, oqtaı túzý degen úzildi-kesildi baǵa bere salý asyǵystyq bolar edi. Óıtkeni, ózimiz ómir súrip otyrǵan búgingi áleýmettik ortada búkil el bolyp qolǵa alatyn qordalanǵan problemalardyń da oryn alyp otyrǵany shyndyq. Sonyń ishinde, sońǵy kezderi balalarǵa, áıelderge zorlyq-zombylyq jasaý sıaqty jantúrshigerlik oqıǵalardyń oryn alýy qoǵamdy qatty alańdatyp otyr. Mundaı qylmystardyń aldyn-alýǵa qatysty memlekettik organdar tarapynan zań talaptaryn qatańdatý, pedofılderge qatal jaza qoldaný sharalary kúsheıtilýde. Desek te, bul dertpen kúresýde eń bastysy oshaqtyń úsh tuǵyryndaı «otbasy-qoǵam-memleket» bolyp birlesip kúsh biriktirý, ymyrasyz kúres júrgizý qajet dep oılaımyz. Memleket basshysy belgilep bergen Bes ınstıtýsıonaldyq reformanyń alǵashqy reformasynda aıtylǵandaı, qoǵamda zań ústemdigi berik ornyǵyp, quqyq buzýshylyqqa «múldem tózbeýshilik» qaǵıdaty saltanat qurýǵa tıis. Sonymen birge, jastar arasynda ajyrasý faktileriniń de beleń alýy qoǵamdaǵy moraldyq-etıkalyq ahýal boıynsha birshama jumys júrgizý qajettigin kórsetip otyr. Buǵan qosa, memleket tarapynan jasalyp otyrǵan turǵyn úımen qamtamasyz etý sharalary, balalardy mektepke deıingi tárbıemen jáne oqytýmen qamtamasyz etýge baǵyttalǵan «Balapan» baǵdarlamasy jáne basqa da áleýmettik qoldaýlar arqyly jas otaýdyń shańyraǵynyń shaıqalmaýyna, sol arqyly qoǵamdaǵy úlgili otbasylardyń qataryn tolyqtyrýǵa kúsh salýymyz kerek. Bul oraıda, Memleket basshysynyń baǵyt berýi boıynsha elimizde otbasy-demografıalyq saıasatta osyǵan deıin atqarylǵan ister aýqymdy, aldaǵy kezeńde eńseretin jumys eresen dep baǵalaýymyzǵa bolady.
Otbasy bedelin arttyrý baǵytynda júzege asyrylyp jatqan osyndaı eleýli is-sharalardyń qatarynda «Mereıli otbasy» ulttyq konkýrsyn da atap ótý kerek. Ulttyq komısıanyń bastamasymen 2011-13 jyldary «Maqtanym, tiregim – otbasym» degen taqyryppen ótkizilip kelgen is-sharanyń «Mereıli otbasy» ulttyq konkýrsyna ulasqany belgili. Ulttyq konkýrs bıyl úshinshi ret ótkizilýde. Bul – sonshalyqty kóp ýaqyt bolmasa da, ózindik qorytyndylar jasaýǵa múmkindik beretin merzim. Aıtalyq, 2014 jyly konkýrsqa elimiz boıynsha 1298 otbasy qatyssa, bıylǵy jyly olardyń sany 2579-ǵa jetti. Konkýrsqa bıyl 1960 aýyldyń ókilderi qatysýy (birinshi jyly – 1213 aýyl) ol týraly tek qalalar men iri eldi mekender ǵana bilip qoımaı, nasıhaty elimizdiń shalǵaı aýyldaryna deıin jetkenin kórsetedi.
«Mereıli otbasy» ulttyq konkýrsynyń shyn máninde halyqtyq mereke ekendigin oǵan elimizdi meken etken etnostardyń barlyǵy derlik qatysýy jáne jyl ótken saıyn olardyń qatary ulǵaıa túsý de kórsetip otyr (2014 jyly – 124, bıyl – 241 otbasy). Bul rette óz aýmaqtarynda turatyn etnostar ókilderiniń belsendi qatysýyn qamtamasyz etý jóninen Aqtóbe, Soltústik Qazaqstan, Shyǵys Qazaqstan, Qaraǵandy jáne Ońtústik Qazaqstan oblystary kósh bastap tur. Konkýrsqa qatysqan kásiptik sheberligin áýletten áýletke jetkizip berip otyrǵan urpaqtar otbasylary da eki ese ósken (226 – 483). Kóp balaly otbasylardyń belsendiligi (2014 jyly - 492, bıyl – 1065 otbasy) qýantsa, jas otbasylar sanynyń ósýi (alǵashqy jyly – 238, bıyl – 472 otbasy) kóńilimizde Qazaqstanda otbasy ınstıtýtynyń irgetasy nyǵaıa túsedi degen senim uıalatady. Sondaı-aq, Ulttyq konkýrsty nasıhattaý isinde buqaralyq aqparat quraldarynyń eleýli jumys atqarǵanyn aıta ketýimiz kerek. «Mereıli otbasy» ulttyq konkýrsyn aqparattyq súıemeldeý boıynsha jáne otbasy ınstıtýtyn damytý taqyrybyna baspasóz jáne elektrondyq aqparat quraldarynda 1000-ǵa jýyq materıal jaryq kórdi. Osynyń bári otbasy – adam balasynyń ómirge joldama alatyn káýsar bastaýy, arqa súıer altyn dińgegi ekenin, Qazaqstan qoǵamynda otbasynyń mártebelik máni qashanda tereń ekenin kórsetedi. Óıtkeni, «Máńgilik Eldiń» irgesin berik, keregesin keń, shańyraǵyn bıik etetin ulttyń basty qundylyǵy – óreli urpaq, ulaǵatty otbasy ekeni aqıqat.
Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik hatshysy G.Ábdiqalyqova
