Ǵarysh – alashtyń da aıaýly armany edi…

Ádette ondaı oıdyń elimizdiń tórinde «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵynyń jaıǵasýynan týmaǵany anyq. Kerek deseńiz, bylaıǵy jurt sondaılyq «jabyq ta qupıa» áskerı shahardyń el aýmaǵynyń qaı buryshynda ornalasqanyn da bilmedi, habarsyz tek júrdi. Biraq birtutas Keńes  Odaǵynyń barlyq túkpirinde  ulttyq, Otandyq  patrıotızm seziminiń shyrqaý shegi – ǵaryshker degen ataýdyń tóńireginde baılanyp turatyndaı bir sıqyrly shyndyǵy bar-tyn. Keńes eliniń kez kelgen kishkentaı búldirshinine «Óskende kim bolasyń?» dep jaı ǵana saýal qoısań, mindetti túrde  «ǵaryshker!» dep sańq etken jigerli daýysyn estir edińiz. Keńes Odaǵynda – Gagarın, ǵaryshker, qurmet  – úsheýi bir uǵymǵa aınaldy!

Tym alysqa barmaı-aq qoıaıyq, kórshi ózbek elinde ılegen juqa teriden tartyp tigilgen jeti dańǵyraǵa bir mezette jan bitirip, on saýsaǵymen «tyrsyldatyp» oınaıtyn Qaharman Dadaev esimdi ónerpazdy el-jurty «Bizdiń búgingi kúngi batyrymyz, bizdiń teńdessiz ǵarysh­kerimiz!» dep ma­sat­tanatyn. Nege deı­siz be? Óıtkeni, ǵa­ryshkerden asqan qur­metti ataq KSRO elderinde bolǵan joq! Ǵarysh kóginde samǵaý, sheksiz­dik álemimen qaýy­shý dúnıe júzi elderi­niń árqaısysy­nyń-aq asyl armany sanala­tyn. Solar­dyń qatarynda ejelden ór týǵan qazaq ta ǵaryshqa qulshyna qol sozdy. Armandady… El Táýelsizdiginiń qarsań­yn­da sol armanyna jetti de. 1991 jyl­dyń 2 qazanynda tuńǵysh qazaq ǵaryshqa ushty! Aıta salǵanǵa ǵana sondaı jeńil sóz. Ǵaryshqa ushý jeńil bolyp pa edi?! Jeńil bolsa, Iýrıı Gagarınniń ózi nege 2500 áskerı úzdik ushqyshtyń ara­synan iriktelip, tańdalyp alyndy?

Jaraıdy, elge oralaıyq, sonymen… qazaqtardyń ǵaryshqa «alǵashqy sha­b­ýyly» qaı kezde, qalaı bastalyp edi ózi, eske túsirip kóreıik?!

Qazaqtardyń ǵaryshqa «alǵashqy shabýyly»

1991 jylǵy 3 sáýir kúni Qazaq­stan­nyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń adamzat balasynyń tuń­ǵysh ókili Iýrıı Gagarınniń «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵynan ǵaryshqa attanýynyń 30 jyldyǵy mereıtoıyna oraı sol kezdegi Keńes Odaǵynyń bas gazeti «Pravdaǵa» úlken maqalasy jarıalandy. «Kezinde keńinen qoldanylsyn dep, «elsiz-kúnsiz jer» degen tirkes engizildi. Óz basym ony unatpaı, ytyrynyp qalamyn. Keıde, tipti, osy sózdi oryndy-orynsyz qoldanǵan kisiler Tabıǵat anasyn tars umytyp ketetindeı kórinedi, – degen Qazaq eliniń basshysy óz oıyn ári qaraı bylaı jalǵaıdy.

– Elsiz-kúnsiz degen jer joq. Tipti, ýaqytsha meken etken polúster men taý shyńdaryn elsiz-kúnsiz dese, álpınıser men qystap qalýshylardyń da kóńiline kelýi kádik. Al bizdiń dalaly ólkeniń turǵyndary jaıynda, tipti, sóz basqa. Bizde árbir qyrqa, árbir buırat qum, árbir súrleý ata-babalarymyzdyń atymen aıshyqtalǵan emes pe. Osynaý jerde burynǵymyz ben búginimiz toqaılasyp, osy aradan halyq zerdesiniń qaınary bastaý kózin alady. Bul jerde qandaı zańǵar qorǵanmen qorshasań da, adam zerdesindegini joıa almaısyń.

Demek, bárimizdiń, kúlli qazaq­stan­dyqtardyń tyń kóterý, «Baıqońyr» kosmodromy nemese Semeı túbindegi polı­gon qurylysy elsiz-kúnsiz jerde júze­ge asty degen málimdemeni ań-tań bolyp qarsy alǵanymyz áste tegin emes. Mun­daı baǵdardyń jerdi meılinshe bılep-tós­tep qalǵandar úshin ońtaıly ekenin túsinemin. Áıtkenmen, muny halyq ań­­ǵarmaıdy, tabıǵat kórmeıdi degen­deı syńaı tanytý bizge jarasa qoıar ma eken?!».

Qazaq Prezıdenti Uly Dalanyń óz ıesi baryn, óz kıesi bolatynyn osylaı meń­zeıdi. Bos jatqan dala joq. Tipti, Pre­zıdent sol joly… qazaqtyń ǵaryshqa ótken ǵasyrlardyń ózinde-aq kóz tigip, kóńil terezesinen ótkizip qoıǵanyn «Prav­danyń» betinde uly babamyz Ábýna­syr ál-Farabıdiń tógilgen jyr shýma­ǵy arqyly bylaı dáleldep te berdi:

Qandaı qıyn kúreste ótken kúnderiń,

Taǵdyryńnyń aılaǵy bop tur jeriń.

Týǵan úıiń ǵarysh qana shynaıy,

Ol – senimen,

Sen – onymen máńgiliksiń udaıy.

Arada onsha da kóp ýaqyt ótken joq, KSRO Mashına jasaý mınıstrligi men tikeleı ǵarysh zertteý salasynyń bir top kil mamandary Qazaqstannyń sol kezdegi astanasy Almatyǵa ádeıi atbasyn buryp keldi. Eki qazaq jigitiniń ǵarysh saparyna daıyndalyp jatqany týraly jaǵymdy habar sol tusta jarıalandy. Qazaq halqy qulaǵyn túrip, eleńdesip qalysty. Keńes Odaǵynyń Batyry, eńbegi sińgen synaqshy-ushqysh Toqtar Oń­ǵarbaıuly Áý­bákirov pen azamatttyq avıasıanyń as­qan sheber ushqyshy Tal­ǵat Amankeldiuly Musa­baevtyń esimi ha­lyqqa sol joly alǵash ret belgili boldy. Prezıdent «Eger ataq-dańq úshin qazaq azamatyn ǵarysh­qa eki-úsh saǵatqa ushyrý kerek bolsa, ol bizge qıyndyq týǵyzbas edi. Biraq, biz bolashaǵymyzdy ǵaryshpen tikeleı baı­lanystyryp otyrǵan elmiz» dep mańyz­dy málimdeme jasady.

Búgingi tarıh shyndyǵyn osynaý oqı­ǵalar aıasynda saraptar bolsaq, Qazaq­stannyń sheksiz keńistikke uly joryǵy, qazaqtardyń ǵaryshqa «alǵashqy shabýyly» dál osy kezden bastaý alǵanyn este saqtaýǵa tıisti ekenbiz. Qazaqstannyń ozyq oıly ǵalymdary Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń sol málimdemesin kútip turǵandaı-aq eken, tuńǵysh ǵaryshkerimiz Toqtar Áýbákirov ushatyn 1991 jyldyń 2 qazanyna deıin ǵylymı úsh baǵytty meılinshe tereń qamtıtyn ǵaryshtyq baǵdarlama jasap, ony bolashaq ǵaryshkermen ǵylymı oty­rystarda talqylap ta, muqıat tıanaq­tap ta úlgerdi… Netken ábjildik edi, deseńizshi!

Tuńǵysh qazaq ǵaryshkeri sýy tar­tylyp, tuzdy borany údep turǵan Aral teńiziniń aýmaǵyn segiz kún boıy ǵaryshtan sýretke túsirdi. Sýret bolǵanda qandaı! Máskeý ol tusta «Nany kóp – Qazaqstanǵa» el aýmaǵynan túsirilgen kólemi 18h18sm bolatyn ǵaryshtyq bir sýrettiń bir danasyn memlekettik baǵamen 30 myń somǵa satqan! (Ol kezdegi keńestiń 97 tıyny 1 AQSH dollary eken.) Spektrli tolqyndy sáýleler aǵy­nymen túsirilgen ol sýretterdiń ǵylym úshin teńdessiz qundylyǵy kúni búginge deıin kúshin joımaǵany anyq. Mun­daı ǵaryshtan túsirilgen sýretter kompú­terge júktelgen sátte jerdiń topyra­ǵynyń dymqyl nemese qurǵaq ekendiginen bastap, jerasty sýynyń tazalyǵyn, munaı, gaz qorynyń, tústi metaldardyń kólemin anyqtaıtyn «kóripkel» qasıetteri barynan búginde jurtshylyqtyń jaqsy habardar ekeni de jańalyq bolmaı qaldy.

Qazaqstannyń molekýlárlyq bıolo­gıa men bıohımıa ınstıtýty aýyl sharýashylyǵynyń eń úzdik mamandary­men keńese otyryp, kelisip jasaǵan ǵaryshtyq tuńǵysh qomaqty jobasy da kúni búginge deıin halyq úshin ǵylymı jemisin berip keledi. Salmaqsyzdyq jaǵdaıynda ǵaryshkerdiń qol kúshimen belgili kestege saı shaıqalǵan sýspenzıa Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵyna «Toqtar», «Orbıta», «Qoǵaly» dep atalatyn aıryqsha dámdi kartop túrlerin alyp keldi. Qazaqstannyń taýly aımaq­tarynda kúni búginderi gektaryna kemi 30 tonnadan túsim berip júrgen sýyqqa da, ystyqqa da tózimdiligimen tanymal bolǵan bul kartop sorttarynyń ǵaryshta jasalǵan qazaqstandyq alǵashqy tájirı­bede Toqtar Áýbákirovtiń qolymen býdan­dastyrylǵanyn kópshiligimiz bile de ber­meımiz. Qazaqstan Respýblıkasy patent ıesi retinde osy kúnge deıin bes júz tonnadan astam osyndaı kartop­tyń tuqymdyq surpyn alys-jaqyn shetel­der­ge laıyqty baǵasyna saı satyp úlgerdi.

Ǵaryshtyq tájirıbe jasaýǵa beıim qazaq ǵalymdarynyń keıingi tájirı­belerin Talǵat Musabaev uzaq merzimdi ǵaryshta ótkizgen úsh saparynda (1994, 1998, 2001 jyldar) oıdaǵydaı júzege asyr­dy. Zertteýshi-ǵaryshker kádimgi bıdaı dániniń kletkasyna osy tektes ári tuqymdas daqyldyń DNK-syn salyp, genetıkalyq transplantasıa jasady. Salmaqsyzdyq jaǵdaıynda «býyny» bosaǵan bógde daqylǵa osylaısha ekspansıalyq áreket etý arqyly biregeı tájirıbe jasalyndy.

Bir sózben aıtqanda, el Prezıdenti­niń bastamasymen 1991 jyldyń 13 naý­ryzynda negizi qalanǵan «Qazaqstan-Ǵa­rysh» baǵdarlamasy ǵarysh keńis­tigindegi keshendi zertteýlerge osylaısha keń jol ashty. Sodan kelip ǵarysh zertteý salasyna birjolata moıyn burǵan Qazaqstan Respýblıkasy 2007 jyly elimizde Ulttyq ǵarysh agenttigin qurdy.

2006 jyl.  Qazaqstan ǵaryshtyq memleket. «KazSat» – sátsizdik

Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy joǵary dárejeli memlekettik qarym-qa­tynas ǵaryshtyq baılanystar negi­zinde jyl saıyn órkendep, qulash jaıyp damı bastady. Reseıdiń ǵarysh agent­tiginiń kásibı is-qımyl qyzmetin, tipti, «Qazǵaryshtyń» aralasýynsyz kóz al­dy­myzǵa elestetý múmkin de emes sekildi edi.

2004 jyldyń qańtary. Kórshi jatqan eki el arasynda qazaqstandyq tuńǵysh geostasıonarlyq ǵarysh apparatyn daıyndap ushyrý týraly memlekettik mańyzy bar kelisimshartqa qol qoıyldy. Úlken jobadaǵy atalmysh Jer serigi 12 transporterden turady desek, onyń 8-i ınternet pen telefonıaǵa, úkimet­tik jáne basqa da baılanystarǵa baǵyt­tala josparlanyp, 4 transporter televızıalyq jobaǵa qyzmet etetin boldy. Jer serigin jasaýǵa Reseı Federasıasynan tys 15 sheteldik fırma músheleri qoıan-qoltyq aralasyp atsalysty. Olardyń qatarynda álemdik borttyq telekomýnıkasıalyq jab­dyq­tar shyǵaratyn Boeing, Alcatel Alenia Spazio Italia, ComDev kompanıalary da bar. «Proton-K» zymyran tasy­mal­daǵyshymen josparlanǵan alǵashqy Jer serigi 2005 jyldyń jeltoqsanynda orbıtaǵa shyǵatyn bolyp bekitilgenmen, qosymsha tekserýlerdiń qajettiligine baılanysty áýelgi ushý keıinge shegerildi.

Táýelsiz Qazaqstannyń ǵarysh sala­syna qatysty tarıhynyń jańa paraǵy 2006 jyldyń 18 maýsymy kúni ashyldy.

Osy kúni «Baıqońyr» ǵarysh aıla­ǵynan qazaqstandyq tuńǵysh «KazSat» Jer serigi ushyryldy. Asa mańyzdy tarı­hı saltanatqa Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev pen Reseı Pre­zıdenti Vladımır Pýtın qatysty.

Qarasha aıynda «KazSat» jer be­tine jıiletip telehabarlar taratyp, jedel ınternet-kommýnıkasıalyq qyz­met úlgilerin kórsete bastady. 2007 jyl­dyń aıaǵynda da qazaqstandyq Jer serigine josparlanǵan jumystyń 70 paıy­zy júktelip, aqaýsyz ári qalypty jumys istep turdy. Alaıda, soǵan qara­mastan, keler jyldyń basynda, any­ǵyraq aıtqanda, 2008 jyldyń 10 qań­tarynda «KazSat» apparaty alǵash ret «júrisinen jańylyp», kommý­nıkasıalyq baılanysynda irkilis paıda bola bastady. Sol kezde Qazaqstan opera­torlary Jer serigimen on saǵat boıy baı­lanysqa shyǵa almaı ájeptáýir áýrege tústi de qaldy. Qazaqtyń ózi-óz bolǵaly tuńǵysh dep jarıa etken Jer serigi ǵa­ryshtaǵy qyzmetimen aıaq astynan osylaısha qosh aıtysty.

Úkimettik dárejede qurylǵan ar­naıy komısıa qazaqstandyq kúlli el­diń nazaryn ózine aýdaryp úlgergen Jer seriginiń boıyndaǵy bar tehnı­kalyq kináratyn zerttep qana qoımaı, halyqaralyq saqtandyrý kompanıa­larynan ótemaqy qaıtaryp alý jaıyn tabandy túrde talap ete bastady. Germanıa, Fransıa, Anglıa, Amerıka Qu­rama Shtattary jáne Japonıa sekildi iri memleketterdiń atyn jamylǵan barlyǵy 23 saqtandyrý kompanıasy komıs­sıa nazaryna ilingenimen, bastap­qyda sózbuıdalyqqa boı aldyrdy. Uzaqqa sozylǵan dáleldeýler men aqı­qat­tar aıqasynyń aqyrynda Londonda ótken aqtyq májiliste, ıaǵnı, 2011 jyl­dyń tamyzynda, tıyn sanaǵan saqtan­dy­rýshylardan Qazaqstan jaǵy 40 mıllıon AQSH dollarynyń ústinde Jer seriginiń shyǵyny úshin ótemaqysyn qaıtaryp aldy da.

Kóp keshikpeı Qazaqstandaǵy ǵarysh salasyn ıgerýdiń negizin qalaýshylardyń biri – Halyq Qaharmany, Reseı Batyry, ǵaryshker-ushqysh, avıasıa general-leıtenanty, Ulttyq ǵarysh agenttiginiń tóra­ǵasy Talǵat Amankeldiuly Musa­baev alǵashqy Jer serigimizdiń qysqa ómiri týraly óziniń pikirin kásibı tur­ǵyda ashyq bildirdi. Sózdi bultalaq­tat­pas­tan birden Jer seriginiń ǵaryshta­ǵy qyzmetiniń merziminen buryn aıaqta­lýyna Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ınovasıalyq qory men Reseı Federa­sıasynyń Hrýnıchev atyndaǵy memle­kettik ǵaryshtyq ǵylymı-óndiris­tik or­talyǵynyń tájirıbesizdigi aıtar­lyqtaı eleýli túrde áser etkenin jarıalady.

Alaıda, Qazaqstan memleketi alǵash­qy Jer seriginiń sátsizdikteri úshin saq­tandyrý qarajatyn qaıtaryp alardyń az ǵana aldynda kezekti «KazSat-2» ǵarysh­tyq jobasyn ázirlep qoıǵan da eken. Tipti, «sheshingen sýdan taıyn­bas», sol tusta Qazaqstan Ulttyq ǵarysh agent­tiginiń «KazSat-3» jobalaýshy­laryna ha­lyqaralyq baıqaý jarıalaǵany týraly da jan-jaqqa habarlanyp úlgerildi.

2011 jyldyń 16 shildesinde «Baı­qońyr» ǵarysh aılaǵynan ret sany boıynsha ekinshi kezekpen qazaqstandyq «KazSat-2» Jer serigi apparaty ǵaryshqa ushyryldy.

Araǵa úsh jyl salyp, ıaǵnı, 2014 jyldyń 28 sáýiri kúni «Baıqońyr» kosmodromynyń №81 alańynan «Pro­ton-M» zymyran tasyǵyshyna tıelgen «KazSat-3» Jer serigi apparaty orbıtaǵa shyǵaryldy. Atap óter bir jaıt – qazaqstandyq ǵaryshtyq bul apparat 176 mıllıon dollarǵa saqtandyrylǵany kóp keshikpeı barshaǵa aıan boldy.

Búgingi tańda álemdik áıgili ǵaryshtyq 25 eldiń qatarynan oıyp turyp óz ornyn tapqan Qazaqstan Respýblıkasy óz Jer serikteriniń qyzmetin de, qyzyǵyn da kórip otyr dep tolyq aıta alamyz.

Sandyq jáne Jer seriktik teledı­dardyń «Qazteleradıo» AQ ulttyq opera­tory ústimizdegi jyldyń naýry­zynan beri qaraı OTAU TV jerseriktik teledıdarynyń abonentteri otandyq «KazSat-3» Jer serigi apparatynyń qyzmetin hal-qaderinshe paıdalanyp keledi. Kórermender osy kúzden bas­tap qo­symsha SD, sondaı-aq, HD arna­lary­nyń erekshe múmkindikterin ıelene alady.

Ǵarysh keńistiginde Jer sharyn aınalyp ushyp júrgen Jer serikterin Astana mańyndaǵy «Aqkól» respýb­lıkalyq ǵaryshtyq baılanys ortalyǵy baqylap otyr. Ol ol ma, otandyq ǵylymı jınaqtaý kesheni Qazaqstan ǵarysh apparattary men Jer serikterin jasaý men ony paıdalaný isinde de birqatar jetistikterge qol jetkizip úlgerdi.

Qazaqtar kosmosty baǵyndyrǵandar qatarynda

Qazaqtyń tuńǵysh ǵaryshkeri, Halyq Qaharmany, Keńes Odaǵynyń Batyry, eńbegi sińgen synaqshy-ushqysh, tehnıka ǵylymdarynyń doktory Toqtar Ońǵarbaıuly Áýbákirov búgingi Qazaqstan, búgingi ǵarysh jaıyndaǵy áńgimesin bylaı túıindeıdi:

– Ǵarysh – ol, ǵylymdaǵy eń jańa, eń jetistikti tehnologıa sanalady. Biz qazir osyndaı álemdik eń úzdik tehnologıalyq jetistikterden qol úzip qalsaq, erteń Uly Abaı aıtqandaı, «qolymyzdy mezgilinen kesh sermeımiz», opyq jeımiz. Odan soń ómirbaqı onyń artynan qýsaq ta jete almasymyz anyq. Mundaı ǵylymı ozyq tehnologıa ómir zańdylyqtaryna sáıkes kún saıyn qubylyp, aı saıyn ózgerip turady. Meniń óz basym osy salanyń ókili bolǵandyqtan da «Baıqońyrdy», ǵaryshty ıgerip jatqan bizdiń Ulttyq ǵarysh agenttigi der kezinde quryldy, naǵyz otaý tikti-aý dep oılaımyn. Qazir burynǵy kezderge qaraǵanda qara­jat ta jetkilikti. Respýblıkamyz baqýat. Aýqymdy jumystar da ret-reti­men atqarylýda. «Bolashaq» baǵdar­la­masymen alys shetelderde oqyp, bili­min kóterip elge oralyp kelip jatqan jastarymyz da, qudaıǵa shúkir, bar­shylyq. Qazaqstannyń ǵarysh salasyn ǵylymı turǵydan ilgeriletýge múddeli ǵoı dep oılaımyn, ol jastar. Meniń soǵan janym súısinedi.

Aıtsa aıtqandaı, Qazaqstan ǵaryshty zertteý jáne ǵaryshty ıgerý salasynyń bolashaǵy jas mamandardyń, óskeleń kadrlardyń qolynda. Memleketimiz tek qana shetelde oqý úshin ǵana jastary­myzǵa jyl saıyn eń kemi 200 grant bóledi eken. Nemese 70 grant Reseı Fe­derasıasynyń joǵary oqý oryndaryna bólinedi. Olardyń barlyǵy derlik ǵarysh apparattarynyń óndirisi men oǵan jerden qyzmet kórsetýden tálimdi dáris alady. Qazirdiń ózinde-aq jastary­myzdyń boıynda ǵaryshty ıgerýge degen erekshe qulshynys, alabóten talpynys baıqalady, deıdi mamandar. Aıtpaqshy, osy arada respýblıka bo­ı­ynsha 18 mektepte ǵaryshpen tike­leı baılanystaǵy ilim – fızıka-ǵarysh­tyq páninen dáris beretin on-san synyp­tardyń baryn da eske salyp qoıǵanynyń artyqtyǵy joq shyǵar.

Reseı men Ulybrıtanıada, Fran­sıa­da oqyp Otanyna oralǵan jastar legi ǵylymı ozyq salada ózindik qoltań­balaryn kórsetip qana qoımaı, jańa­shyldyq jasaýdan esh jasqanbaıdy. Olar salystyrmaly túrde aıtqanda ǵarysh apparatyn jobalaý men paıdalanýǵa deıingi óndiristik úrdisterde sheteldik áriptesterinen qalysar da emes.

Qazaqstan ǵarysh salasynyń búgingi ahýaly, tynys-tirshiligi, bir sózben aıtqanda osyndaı. Qazaqstannyń búgingi ǵarysh qadamy osyndaı!

«Qazaqstan Ǵarysh sapary» Ulttyq kompanıasy AQ Astanada Ulttyq ǵarysh ortalyǵyn saldy. Kúrdeli keshenniń negizinde bolashaqta qurastyrý-synaq ortalyǵy ǵımaraty turǵyzylmaq. Ol jerde mindetti túrde sheteldegi sekildi jańadan ǵaryshtyq Jer serikteri men apparattary jınalyp, jasalary haq. Osynyń bárinen habardar bola turyp, kúni erteń qazaqtyń «Báıterek» aýyr synyptaǵy zymyran kesheni, avıasıalyq zymyrandyq «Esil» ǵarysh kesheni, qashyqtyqtan zondtaıtyn Jer serikteri – Qazaqstannyń ǵylymyn tek qana órge súırerine esh kúmániń qalmaıdy.

Ótken jyldyń aıaqtalar tusynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Qazaq­stannyń 39 ǵalymyna Ábýnasyr ál-Farabı atyndaǵy memlekettik syılyqty tapsyrdy. Olardyń arasynda dańqty ǵaryshkerimiz Talǵat Musabaev ta bar. Ǵaryshqa úsh ret attanyp ǵarysh keńis­tiginde bir jylǵa jýyq, ıaǵnı 341 kún 9 saǵat 48 mınýt 41 sekýnd ǵylymı sapar shekken qaharmanymyz sońǵy jyldary ǵarysh salasynda atqarǵan taza ǵylymı eńbegi úshin marapat aldy. Talǵat Amankeldiuly áriptesterimen birlesip Jer betin ǵaryshtyq júıemen monıtorıńileý jelisin jasap shyǵardy. Bul ádis qazir otandyq Jer serikterinde oıdaǵydaı kádege asyp, oıdaǵydaı qyzmet etýde. Talǵat Musabaevtyń qamqorlyǵymen AQSH azamaty Dennıs Tıtonyń halyqaralyq ǵarysh kesheninde bolyp qaıtýymen ǵarysh salasyndaǵy týrızm dáýiriniń bastalǵanyn da kópshiligimiz bilemiz. Talǵat Musabaevtyń ashyq kosmosta bolǵan ýaqyt merziminiń uzaqtyǵyna sáıkes Gınnestiń rekordtar kitabyna kirgeni she… Munyń bári de qazaq ǵaryshy tarıhynyń jarqyn betterinen alyndy!

Kúni keshe ǵana ǵaryshta bolyp qaıt­qan taǵy bir qaharmanymyz – Aıdyn Aıym­betov. Ol qazir Ulttyq ǵarysh agent­tiginde kásibine saı laıyqty qyzmetin abyroımen atqarýda. Aıdyn Aıymbetov – Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń bastamasymen dúnıege kelgen 1991 jylǵy «Qazaqstan-Ǵarysh» jobasynyń búgingi zańdy jalǵastyrýshysy. Qazaq­stannyń ǵarysh salasyn ıgerý iliminiń qatary osylaısha nyǵaıyp, órkendep, qýattanyp, ósip keledi. Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń «Eger ataq-dańq úshin qazaq azamatyn ǵaryshqa eki-úsh saǵatqa ushyrý kerek bolsa, ol bizge qıyndyq týǵyzbas edi. Biraq, biz bola­shaǵymyzdy ǵaryshpen tikeleı baıla­nys­tyryp otyrǵan elmiz» dep áýelgi kezde – tuńǵysh ǵaryshkerimiz Toqtar Áýbákirov alys saparǵa attanar sátte tereń tolǵanyspen jasaǵan málimdemesiniń syry da osynda emes pe?!

* * *

Búgingi qazaq Máskeýdegideı «Jul­dyzdy qalashyq» salýdy armandamaıdy deısiz be? Árıne, armandaıdy! Sondaı aıshyqty qalada turǵysy keledi, ǵajap qoı!

Máskeýden 25 shaqyrym jerdegi «Juldyzdy qalashyqtyń» tarıhy 1961 jyldan bastaý alǵan eken. 1990 jyly qatań túrde qaıtadan qupıalandyrǵan ǵaryshkerler qalasy búginde, áıteýir, týrıserge esigin áýpirimdep ashty.

Dańqty qalada ǵaryshkerler otba­symen jáne osy saladaǵy eńbek etetin ǵalymdar men mamandar turady. Qalanyń atyna zaty saı taza kásibı bóliginde Iýrıı Gagarın atyndaǵy Ǵaryshkerlerdi daı­yndaıtyn ortalyq jaılasqan. Onda reseılikterden basqa, halyqaralyq ǵaryshkerler de daıyndyqtan, synaqtan ótedi.

Aıtpaqshy, sol «Juldyzdy qala­shyqta» bizdiń qandasymyz, qazaqtyń 4-shi ǵaryshkeri Muhtar Aımahanovtaı aıaý­ly azamatymyz turyp jatyr. Ol ǵaryshkerimizdi biz qalaı umytaıyq?!

Muhtar – ǵarysh saparyna attanýdyń kezeginde tur. Ǵaryshker úshin eń aýyry – kútý! Muhtar Aımahanov búginde sondaı kásibı syn sátti basynan ótkerýde. Reseı azamattyǵyn alǵan. Reseı memleketiniń atynan, sáti kelgen kúni ǵaryshqa atta­nady… Bálkim, taıaý kúnderi, kim biledi, biz tek tilekshimiz!

…Ǵaryshqa ushý – qazaqtyń keshegi armany edi.

Al búgingi qazaq – ǵaryshty baǵyn­dyrǵandardyń aldyńǵy qatarynda alshańdaı basyp júr…

Talǵat SÚIİNBAI,

«Egemen Qazaqstan»

ALMATY