Osydan jıyrma jyldaı buryn Japonıada bir qarıanyń ómirinde birde-bir ret teledıdar kórmegeni týraly maqala shyqqan edi. Reseıdiń ormandy óńirin mekendep, birde bir elektrondy quraldy paıdalanbaıtyn, tipti muzdatqysh pen elektr peshtiń ne ekenin de bilmeıtin, tek tabıǵı taza ónimderdi tutynatyn otbasy týraly da kóp jazyldy. Olar adamzattyń jańa ǵasyrdaǵy jetistigi — elektrondy quraldardan nege qashty eken? Bálkim teledıdardan shyǵatyn sáýlelerdiń zıanyn, elektr peshke salynǵan taǵamnyń qunarlyǵynyń tómendegenin biletin bolar?
Ǵalymdar elektrondy quraldar adamnyń energetıkalyq júıesiniń buzylýyna ákep soǵatynyn anyqtady. Dálirek aıtsaq, teledıdar, kompúter, uıaly telefon, elektr pesh, t.b. zattar adam balasynyń aýrasyn qurtsha jeıtin "mıkrobtarǵa" tola eken. Biraq bundaı zıankestermen qalaı kúresý kerektigin ázirshe eshkim bilmeıdi. Árıne, elektronıka áleminiń zıanynan saqtanýdyń bir ǵana joly bar, ol bundaı zattardy múldem qoldanbaý.
Al qazirgi jahandaný júıesine kirmegen aýyl ıa qystaq qalmaǵan zamanda, IT tehnologıa qarqyndy damyp kele jatqan dáýirde eletkronıkadan jyraq ketý, qoǵamnan syrt qalýmen birdeı. Biraq ár nárseniń shegi bar. Bárinen de densaýlyq qymbat. Elektronıka taýarlarynyń adamǵa tıgizer zıanyn bilip, jónimen qoldanǵan abzal.
Elektr quraldardyń barlyq túri adam balasynyń bıoenergetıkalyq ortalyqtaryna nuqsan keltiredi eken. Reseı ǵalymdary jýyrda adam aǵzasynyń jumysyn buzatyn basty qater uıaly telefon, mıkrotolqyndy pesh pen teledıdar ekenin anyqtady.
Bıolog ǵalym Evgenıı Faıdysh teledıdardyń zıanyn sezý úshin mynandaı tájirıbe jasaýdy usynady. Teledıdardaǵy jarnamany kóp beretin kanaldyń birin qosyp, úsh-tórt saǵatqa shyǵyp ketip, qaıta oralsańyz, bólmeniń atmosferasy qanshalyqty quldyraǵanyn sezesiz. Al bundaı bólmege mysyqty kirgizseńiz, haıýan birden mıaýlap, tósenishti tyrmalap, mazasy ketedi. Iaǵnı, haıýan ekesh haıýanǵa da taza atmosferaly meken kerek. Teledıdardan tolassyz kórsetiletin jarnama úıdiń energetıkasyna nuqsan keltiretin, sizdiń mekenińizge zıandy atmosfera "syılaıtyn" zıankestiń naq ózi. Sondyqtan teledıdardy uıyqtaıtyn bólmege qoımaý kerek.. Jyldam jeldetiletin bólmege qoıǵan durys deıdi mamandar. Teledıdardy sóndirgen soń onyń betin jaýyp qoıý kerek. Óıtkeni, teledıdar kanaly arqyly taraǵan aqparattyń energetıkasy kópke deıin bólmede saqtalady.
Demek, elektronıkalyq zattan shyǵatyn ýly energetıka úı ishindegi ómirlik energıany "jeıdi" degen sóz. Reseılik ǵalym janǵa jaıly mýzyka terbelip, tabıǵatyń sýretteri ilingen bólmede adam ózin jaıly sezinetinin aıtady. Bundaı ómirlik energıasy tolyqqandy úıge kirgen mysyqtyń ózi shyqqysy kelmeıdi. Elektronıka quraldaryn ońdy-soldy paıdalaný arqyly adamdar elektromagnıtik qoqysqa batyp jatqanyn sezbeıdi.
Japon bıofızıgi Hıromý Iokoto tolqyndy mıkrobtardy óli men tiriniń arasyndaǵy tirshilik ıeleri dep baǵalaǵan. Óıtkeni elektr taýarlardan shyǵatyn tolqyndy mıkrobtarǵa kóbeıý tán. Al reseılik fızıoterapevt Dmıtrıı Bogomazov elektrondy mıkrobtardyń adamnyń aýrasyn jeıtini týraly aıtady. Teledıdar, uıaly telefonnan bólinetin tolqyndy mıkrobtar aǵzaǵa túsip jara, isik týdyratyn mıkrob sıaqty adamnyń aýrasyn aýrýǵa shaldyqtyrady.
Bunymen qoımaı, elektrondy zattardyń dóreki vıbrasıalary adamnyń názik vıbrasıalaryn jutyp qoıady. Al adamnyń eń názik vıbrasıasyna onyń rýhanı, ıntellektýaldy jáne sezimdik qasıetteri jatady. Elektronıka áleminen shyqpaıtyn adamdar aýranyń buzylýy arqyly túrli aýrýǵa shaldyǵady (kóz aýrýyn aıtpaǵannyń ózinde). Elektronıkanyń kesirinen aýrasy búlingen kisiler ýaqyt óte kele júrek aýrýynan kóz jumýy múmkin.
Sondyqtan ózińizdiń jáne otbasyńyzdyń densaýlyǵy buzylmas úshin mynandaı erejelerdi saqtaǵan abzal:
1.Teledıdardy uıyqtaıtyn bólmege jáne balalar bólmesine qoımaǵan jón.
2. Uıaly telefondy jan qalta, tós qaltaǵa salýǵa bolmaıdy. Denege jaqyn jerde saqtamaı, sómkege salyp júrý kerek. Mobıldi quraldarmen uzaq sóılesýge áýes bolmaǵan durys.
3. Tehnıkasy damyǵan Japonıa turǵyndary tabıǵatta serýendegendi, jasyl jelekti mekenderge saıahattaǵandy unatady. Adam ómiriniń uzaqtyǵy onyń materıaldyq zattarǵa tola ortada shalqyp ómir súrýimen emes, tabıǵattan alystamaýymen baılanysty. Sondyqtan aýyldyq óńirlerge, taýly mekenderge jıi shyǵýdy ádetke aınaldyrǵan durys.
4. Balalardy elektrondy oıynnan góri sporttyq oıyndarǵa baýlyńyz.
5. Taǵam ázirlegende, jalpy úı turmysynda elektrondy zattardy paıdalanbaýǵa tyrysyńyz.
Sharafat Jylqybaeva
