Qarıalarymyz – qazynamyz

Qarıalarymyz – halqymyzdyń qıadaǵyny shalatyn qyraǵy janary,

qoǵamymyzdyń qadirli qazynasy.

«Qarıasy bar el – qazynasy bar el» degen qanatty sóz bar. Bárimiz biletin jáne jıi aıtatyn bul sóz – halqymyzdyń qadirli uǵymynyń biri. Jalpy, qanatty qaǵıdalar qaǵaberiste, jaı ánsheıin aıtyla salmaıdy. Ómirden kórgen túıin, turmystan kórgen tájirıbe baǵaly sózdiń salmaǵyn sanaǵa salady.

Týǵan aýyldyń taý jaq betkeıindegi pil saýyrly jasyl tóbeniń shalǵynynda, mal keler qarsańda maldasyn quryp, ázildese jarqyldap otyratyn ákemmen qurdas qarttardy kezinde kóp kórdim, kóp tyńdadym. Olar meniń alǵashqy oqýlyqtarym edi.

Jazdyń jaımashýaq kezinde, Úshqońyr jaılaýynda, jyldyń osy tamasha mezgilinde balalyq baldáýrenniń baqytyna bir keneler edik. Qatar-qatar sap túzegen kıiz úılerdiń mama aǵashtaryna baılanǵan attarynan asyqpaı túsip, bir-birimen tós túıistirip, emen-jarqyn esendesip, ázildesken aǵalardyń aldynan shyǵyp amandasyp, marqaıyp qalýshy edik. Qarıalar týraly, olardyń elimizdegi ómiri men turmysy týraly oılanǵanda, esime sol kezeńder túsip, solardyń árqaısysynyń aıtqan sózderi men bergen aqyldaryn jadymda jańǵyrtyp otyramyn.

Áke kórgen, aǵa syılaǵan urpaqtyń ókilimiz. Halyqtyq tárbıeniń mektebinen óttik. Oq jondyq, ton pishtik… degendeı. Qalaı bolǵanda da aǵa urpaqtyń mańdaı teri men eseli eńbegin joqqa shyǵaratyn toptan emespiz. Keńestik dáýirde «qarttarǵa árkez qurmet, jastarǵa qashanda jol ashyq» degen keń taraǵan án bolatyn. Keńestik kezeńde týdy demeseń, oryndy da oıly sóz.

Bizdiń halyqtyń ortasha ómir súrý jasy jetpis ekige jetti. Bul degen – óte jaqsy kórsetkish. Táýelsizdiktiń jıyrma bes jyldyq kezeńinde halyq jasynyń bulaısha joǵary kóterilýi elimizdegi ómir súrý deńgeıiniń de ekonomıkalyq damý qarqynyna saı keletindigin aıqyn kórsetedi.

Ómir bir ornynda turmaıdy. Jas ósedi, urpaq jańarady. Ósken jastyń órisin taryltpaı, jańaǵa jol ashyp, jaqsyǵa tilektes bolýdan artyq qandaı abzal azamattyq bolýy múmkin? Osy oraıda memlekettik damýdyń negizgi basym baǵyttaryn saralaı otyryp, ekonomıkalyq kórsetkishter men halyqtyń turmys-tirshiliginiń damýyn odan ári turaqtandyrý maqsatynda zeınetkerlerdiń jalpy sanyn azaıtý úshin ol deńgeıdi alpystan alpys úsh jasqa kóterdik. Bul – qarıalarymyzǵa da, olardyń urpaqtaryna da óziniń ıgi áserin tıgizetin saıası sheshim.

Eger biz qarıalarymyzdy qadirleýdi tek qana ony zeınetkerlikke jibermeý ǵana dep túsinsek, ol qate bolar edi. Bulaı bolǵan kúnde jastardyń eńbekke aralasý múmkindigi shektelip, jumyssyzdyq kólemi ósip, is basynda júrgen adamdardyń bolashaqta zeınetaqy alý jaǵdaıy qıyndap keter edi. Biz el damýyndaǵy árbir jaǵdaıdy aldyn ala bezbendep, der kezinde sheshim qabyldap otyrýymyz kerek.

Atadan balaǵa, keıingi urpaqqa órkendi ónege men jaqsy sóz jetedi. «Jaqsy sóz – jarym yrys» delinetini de sondyqtan. Qarttyqtyń qadirlisi – ozyq dástúrlerdi, halyqtyń birligi men yntymaǵyn saqtaýǵa ózindik úles qosý.

Baıyrǵy tarıhymyzǵa oı kózimen qarasaq, qaı kezeńde de qazynaly qarıalar eldi birlik pen adal eńbekke jetelep otyrǵan. Daýdy ádil sheship, eshkimniń ala jibin attamaı, ádildiktiń týyn jyqpaı, týǵanyna tartpaýymen kópke úlgi, jasqa tálim bergen. Ultymyzdyń ulaǵatty salt-dástúrlerin ómir mektebi retinde odan ári damytyp, keler urpaqtyń kemel deńgeıge jetýine tikeleı atsalysqan.

Muqaǵalı aqynnyń «Qarıalar azaıyp bara jatyr» degen belgili jyryn bárimiz de bilemiz. Oılana qarasaq, ol joldardyń syry odan ári ashyla túsedi. Abzal aqsaqaldyq, qadirli qarıalyq sekildi halyqtyq uǵymdardyń óz salmaǵyn joǵalta bastaǵandaı tustary da boı kórsetip qalǵandaı. Zamanmen birge adam da ózgeredi. Bul – tabıǵı zańdylyq, adamzattyq damýdyń qaǵıdaty. Alaıda, bárin de zamanǵa jaba berýge bolmaıdy. Adamdyq bolmysty saqtap qalýdyń tarıhı mektebin biz áz babalarymyzdyń ǵumyrynan, olar qaldyrǵan ónegeli ósıetterden, óristi oılardan ala bilýimiz kerek.

Jurtymyzdyń baǵzydan bergi bolmys-tirliginde aqsaqaldyq ónege qoǵamdyq ózin-ózi basqarýdyń bútindeı bir ınstıtýty bolǵan. Ol tusta sot ta, polısıa da, prokýratýra organdary da bolmaǵan. Barsha ádil qazylar alqasynyń qyzmetin qadirmendi aqsaqaldarymyz atqarǵan. Osy jerde bir naqtylaı ketetin nárse, «aqsaqal» degen sózdiń ózi tek saqaldyń aǵarýyna ǵana baılanysty aıtylmaǵan-aý. Qazaq – aq tústi totemdik deńgeıge kótergen halyq. Máselen, «Aqqa Qudaı jaq» degennen bastap, aq bata, aq nıet, aq jol, «Ulys oń bolsyn, aq mol bolsyn» degenge deıingi aralyqtaǵy aıshyqty sózderdiń bári sony ańǵartsa kerek.

Odan keıingi taǵy bir atap aıta ketetin nárse, ol – aqsaqal qatarynyń eń egdesi degendi de bildirmeıtindigi. Aqsaqal – ózi quralpylastary qataryndaǵy anaǵurlym kónekóz emes, neǵurlym kógentúbi. «Kóp jasaǵannan surama, kópti kórgennen sura» degen suńǵyla sóz sodan qalǵan bolar? Demek, aqsaqal – aýyl-eldegi qarıalardyń ishindegi biregeıi, aıtqanyna sendirip, jurtty sońynan erte biletini, qara qyldy qaq jarǵan ádildigimen aǵaıyndy moıyndata alatyny. Sondyqtan da ondaı adamnyń abyroıy asqaqtap, zor bedelge ıe bolǵan. Oǵan halqy qurmetpen qarap, aıtqan ýájine qulaq asqan.

Árıne, kópshilik kim kóringendi olaı álpeshteı bermeıdi. Endeshe, aqsaqal atanǵan ata-babalarymyz sol syndardyń eshqaısysynan súrinbeı, týra júrisinen tanbaı ótken aıryqsha aqjarylqap tulǵalar bolǵany ǵoı.

El bolǵan soń, ómir bolǵan soń, bas jarylyp, kóz shyqpaǵanymen, jaǵa jyrtysyp, sóz talastyratyn kezder kezdespeı turǵan ba? Ondaı aýyl ishiniń tentekterin tezge salýdan tartynbaı, jónsiz qylyq, ántek ádetterden saqtandyrý, kem-ketikke kómektesý sıaqty kúndelikti tirliktegi bar másele sondaı ardaqty aqsaqaldarymyzdyń arqasynda adal arnasynan aýytqymastan búginniń bederine jetken.

Osyǵan oraı bir ǵana mysal keltire keteıikshi. Bizdiń zamandastarymyz qazaq aýyldarynda jetpisinshi jyldardyń jartysyna deıin esikterinde qulyp ataýlynyń bolmaǵanyn jaqsy biledi. Aǵaıyndarymyz bar mal-múlki men baý-baqshasyn kórshilerine amanattap, aptalap-aılap quda-jekjattaryna qydyrystap kete beretin. Al kórshiler bolsa, naq ózinikindeı sıyryn saýyp, maıyn shaıqap, baqshasyn sýaryp, aman-esen ıesine qaıta tapsyrar edi.

Iá, ardaqty da abyroıly aqsaqaldarymyz, qadirmendi qarıalarymyz ulttyq ulaǵatymyzdyń, tekti tirshiligimiz ben saf altyndaı salt-dástúrimizdiń sardar saqshylary-tuǵyn. «Qasqaldaqtyń qanyndaı» dep, aýyzdy qur shóppen súrtýdiń qajeti joq, qazaqy qalpyn saqtap, qasıetin qojyratpaǵan qarıalarymyz qazir de bar. Másele solardyń ómirlik mol tájirıbesi men úlgi-ónegesin zamana talabyna saı urpaq tárbıesinde utymdy paıdalana bilýimizde. Ári ony uzyn arqan, keń tusaýǵa salýǵa da bolmaıdy. «Biri minip kelmestiń kemesine, biri kútip ánekeı jaǵada tur…» demep pe edi Muqaǵalı muzbalaq?! Endeshe, qarıalarymyzdyń jaǵdaıyna qamqorlyq jasaý da, qymbat qazynamyzdy qapysyz paıdalaný da kezek kúttirmeıtin mańyzdy mindetter dep bilgenimiz jón.

Aqsaqaldyq – abzal da abyroıly qasıet. Keshegi keńestik kezeńde osy ulttyq qasıetimizge birshama kóleńke tústi. Elikteý men solyqtaýdyń salqyny qarıalyq qasıetke de óziniń kóleńkesin túsirdi. «Aýylyńda tóbe bolsa – ertteýli turǵan atpen teń, aýylyńda qarıa ulaǵatty bolsa – jazýly turǵan hatpen teń» degen sózdiń salmaǵy jeńildep, ulaǵatty uǵymy solǵyn tartqan edi. Alaıda, biz – aqsaqaldyqty ar men namystyń týy etip ustanǵan elmiz. Qarıanyń sózi halyqtyń sózi dep úırengenbiz. Osy uly dástúrdi jańasha jańǵyrtý, zaman bolmysyna qaraı tárbıelik-taǵylymdyq úrdiske aınaldyrý bizdiń aldymyzdaǵy abzal maqsattardyń biri bolyp qala bermek.

Dástúrli aqsaqaldyq halyqtyq oıdyń qaınarynan, ata-babalarymyzdyń baıandy tarıhynan bastaý alyp, dáýirlerge ulasyp kele jatyr. Ol ǵuryp jańa zaman jaǵdaıynda kezeńdik-kemeldilik jaǵynan tyń satyǵa kóterilip, el damýynyń eleýli belesterinde óziniń anyq qoltańbasyn kórsetip otyrýy qajet. Árıne, dástúrdiń ozyǵy bar, tozyǵy bar. Muny da esten shyǵarýǵa bolmaıdy. Qoǵam babalyq dástúrdiń danalyq dáristerin boıyna sińire otyryp, ony jas urpaqtyń sanasyna jetkizýde óz ustanymyn aıqyndaýy tıis.

Osynaý ozyq salttyń sanamen ushtasqany maqul. Sana adamı-ımanı is-árekettiń izgi jaqtaryn tereńdetip, urpaq bolmysyn qalyptastyrýda ulaǵatty qyzmet atqarady. Sonda jas urpaq jaqsyny úırenip, jamannan jırenip, jan dúnıesine jarasymdy jol ashady. Qazyna qarttarǵa degen qaltqysyz qurmet oıda da, toıda da óziniń kózqarasyn oryndy sózben, úırener úlgimen úkilep otyrsa, kóptegen keleńsizdikter keri sheginer edi.

Ónege jaqsy bolsa, óris keńeıedi. Kópti kórip, kóńiline toqyǵan qarıalyq paıymdy urpaq zerdesine jetkizýde halqymyzda qalyptasqan ulttyq daǵdyny damyta, zamanǵa beıimdeı otyryp jańǵyrtsaq, el arasyndaǵy birlik pen yntymaq odan ári tuǵyryn bekite túsedi. Tuǵyry berik tórden ornyn alady. Tálimdi ónege tirliktiń kiltin ustaıdy.

Sanaly sózdiń ıesi de bar, kıesi de bar. Jaqsylyqqa jumyldyratyn sózdi bala kezden jastarymyzdyń qulaǵyna quısaq, onyń qaıtarymy halqymyzǵa olja, jurtymyzǵa jádiger bolmaq. Qarıalyq danalyqtyń halyqtyq daralyqqa jol ashýy da osy jerden bastaý alady. Halyqtyq bastaýdyń qaınaryn árqashan tazalap otyratyn qarıalarymyzdyń qatary azaımasyn. Olar aıtar úlgili sóz sanalyǵa sabaq bolsyn.

Qazirgi kezde qarıalardyń aıtar aqjarylqap sózi az ba? Jastarǵa úlgi usynyp, izgilik pen ıgilikke jón silteýde qarıalar aldynda turǵan mańyzdy mindetter – ardyń isi, abyroıdyń qareketi. Jastar boıyndaǵy jaman qasıetterdi der kezinde baıqap, sanaly sózimen, salıqaly tájirıbesimen jón kórsetýde aqsaqaldyq qasıet attan túspeýi kerek. Abyz Abaıda: «Aqsaqaldar aıtpady dep júrmesin» degen sóz bar. El aldyndaǵy uly mindetti Abaısha túsinip, aqyl-oı tarazysyn teń ustaýda qarıalarymyz qataryn sıretpese eken dep tileımiz.

Jastar qashanda jańaǵa umtylǵysh. Biraq jańanyń bári jaqsy da, eskiniń bári jaman dep kim aıtty? Jaqsy men jamandy ekshep, jastar boıyndaǵy izgilik qasıetterdiń damýyna qyzmet etetin qarıalyqtyń qadirli mektebiniń parasat esigi qashanda ashyq bolǵany abzal. Baǵzy babalardyń, aqyn-jyraýlarymyzdyń asyl sózderine den qoısaq, nebir halyqtyq qazynanyń qaınarynan sýsyndaımyz. Tálim de, tárbıe de, ulaǵat ta osynda. Osy turǵyda qaırat kórsetý qarıalardyń maqsatyna aınalsa, ǵanıbet bolar edi.

Birlik – halqymyzdyń ulan tarıhyndaǵy uly sóz. Qazaqty aman saqtaǵan da, ulttyq qasıetin asqaqtatqan da osy sóz. «Birlik bar jerde – tirlik bar» degen qarapaıym sózde asa mańyzdy qýat bar. Halyqtyq múdde, eldik qasıet bar. Táýelsizdikti alǵan kezdegi alǵashqy is-áreketimiz de osy sóz údesinde boldy. Bútin bolyp jınaldyq. Bir maqsattyń jolynda barshany uıystyrdyq. Saıası turaqtylyq atty tarıhı ataýǵa ıe bolǵan tirkeste halqymyzdyń «birlik» atty sózi tirligimizdiń tiregi boldy. Ata-babalarymyz amanattap, alaman jurtymyzdy aman saqtaýda ólsheýsiz qyzmet atqarǵan bul sózdi búgingi qarıalarymyz odan ári qasterlep, sanalarǵa sińirgenderi durys. Bul qarıalarymyzdyń parasatty paryzy der edim.

Ult bolyp uıysýdyń uly ıdeıasy – birlik. Táýelsizdik tizgini qolǵa tıgen alǵashqy kúnnen bastap biz birlik atty uly uǵymdy memlekettik saıasat retinde ustandyq. Óıtkeni, buǵan deıingi tarıhtyń ashshy sabaǵy buzylǵan bútinniń, ydyraǵan yntymaqtyń qandaı aýyr halge dýshar etetinin qapysyz kórsetken-di. Bir otbasynyń ózinde birlik pen bereke bolmasa, shańyraq shaıqalady.

Ǵasyrlyq ǵıbrattan úlgi-ónege, sanaly sabaq ala otyryp, memleket damýynyń túpqazyǵy etip birlik atty baıandy mindetti aldymyzǵa qoıdyq. Alys-jaqynda bolyp jatqan dúrbeleńderdiń sebep-saldaryn sezinip, birligi jarasqan el bolýdyń ulttyq arqaýyn ulyqtaýǵa umtyldyq. Osy oraıda el aǵalarynyń, qadirmendi qarıalarymyzdyń qaıratkerlik tanytqanyn biz eshqashan esten shyǵarmaımyz. Osy jaqsy úrdisti úzip almaý jolynda jumys isteı beremiz.

Jas urpaq jańa kezeńniń baqytty shaqtaryn bastan keshýde. Ushar qanattyń talpynysyna memleket tarapynan jan-jaqty qoldaý kórsetilýde. Bizdiń halqymyz barǵa – qanaǵat, joqqa – salaýat kezeńderdi de bastan keshti. Qıynnan jol, kúrdeliden sheshim taptyq. Munyń bári halyq birliginiń nátıjesinde múmkin boldy. Búgingi kúni eshbir qazaq balasy jat elde jasyp, jalshylyq qyzmette júrgen joq. Bul – memlekettiń mereıi. Bul – halyqtyń baqyty. Baqytty baǵalaı alsaq, onyń baıany da, baǵasy da qashanda uzaǵynan súıindirmek.

Ómir qashanda – kúres. Búkil ǵumyryń – eńbek. Mańdaı terdiń óteýi zaman almasqan saıyn kúrdeli bola túsedi. Dúnıe qazir dúrbeleń. Aq pen qaranyń máńgilik kúresi adamzattyń jaratylýynan beri jalǵasyp keledi. Arymyzdy daq túsirmeı saqtaǵan halyqpyz. Biraq sen saqtanǵanmen, syrt kóz suǵanaqtyǵyn toqtatpaıdy. Baqtalastyq beleń aldy. Ol da qyzǵanysh pen kóre almaýshylyqtan týyndaıdy. Dinı saýatsyzdyqtan, adam sanasyndaǵy adasýshylyqtan lańkestik áreketter jıi boı kórsetken qazirgi zamanda jastarymyzdyń jaman jolǵa túsýinen saqtandyratyn da, saqtaıtyn da qarıalarymyz osy jaǵynan sanatker sergektik tanytsa deımiz. Ananyń aqyl oıy ul-qyzǵa, aǵanyń aqyl-oıy ini-qaryndasqa tálim bolsa, tárbıeniń úlkeni de – sol.

Jastar qashanda eliktegish. Syrttan kelip jatqan atkópir aqparattar, aǵyl-tegil jańalyqtar, san alýan mádenıettiń sapaly-sapasyz dúnıeleri oń-solyn jete tanyp úlgermegen jastarymyzdy jetektep ketip jatady. Jahandanýdyń tolassyz tolqyny ulttyq uǵymdardy tumshalap jatqan qazirgi kezeńde jastar tárbıesine janashyrlyqpen atsalysý – barshamyzdyń azamattyq paryzymyz. Osy oraıda aqsaqaldyqtyń asyl dáristeri dáıekti júrip jatsa, qarıalarymyz úlgi-ónege kórsetip, sanaly sóz sanatqa kirip jatsa, utarymyz az bolmas edi.

Halqymyzdyń qıly tarıhynda ult-azattyq kúrestiń mán-mazmuny erekshe nazar aýdarýdy qajet etedi. Syrtqy jaýlarmen ǵasyrlar boıy shaıqasyp, azapty arpalystardy bastan keshken halqymyzdyń janyn berse de aryn bermegen, qanyn tókse de, qarys jerin dushpanǵa bastyrmaǵan uly erligin ulyqtaýda, urpaqtyń sanasyna jetkizýde qarıalarymyzdyń aldynda turǵan paryz jeterlik. Biz – erlikti ejelden enshi tutqan jurtpyz. Eldikti tý etip kótergen halyqpyz. Urpaqtar sabaqtastyǵyn aqylmen jalǵaǵan, ata jolyn parasatpen ustaǵan elmiz. Osynaý uly tarıhymyzdy ulyqtaý jolynda, ony qasterleı otyryp, halyq jadyna jazýda aqsaqaldyqtyń orny tym bólek.

Ár aýylda, ár ujymda, ár ortada aǵalar keńesi, aqsaqaldar alqasy, ardagerler uıymdary qyzmet jasasa, eldik qasıetterimizdiń eńsesi kóterilip, uly dástúrlerimiz odan ári damı bermek. Kópke aqylyn aıtyp, jurtqa jaǵymdy minezimen kórinetin qarıalarymyz qaı jerde de bar. Tyńdar qulaq, kórer kóz bolsa, olardy taýyp, ortaǵa tartý kerek. Oraıy kelgende keńesip, el bolýdyń paıymyn birlese oılastyrsa, halyqshyl qasıetimiz jańasha qyrynan jarqyraı kórinedi.

Kezinde keń-baıtaq elimizde eńbegimen de, aqyl-parasatymen de óz mamandyǵynyń qyr-syryn qapysyz meńgergen aǵa-apalarymyz boldy. Olardyń birtalaıy qazir de Otanymyzdyń damyp, órkendeýine shynaıy aqyl-keńesterimen eleýli úles qosýda. Óz kezeńinde dala akademıkteri atanǵan eńbek qaharmandary Shyǵanaq Bersıev, Jazylbek Qýanyshbaev, Ybyraı Jaqaev, Nurmolda Aldabergenov, Ulbala Altaıbaeva, Sálıma Jumabekova, Zylıha Tamshybaeva, Kámshat Dónenbaeva, Jolseıit Moldasanov sekildi júzdegen úzdikter eldiń dańqyna dańq, abyroıyna abyroı qosyp, jastarymyz elikteıtin eren tulǵalarǵa aınaldy. Bular óz mamandyǵynyń topjarǵandary edi. Olardyń qaı-qaısysy da eńbegi men aqyl-parasaty qatar toǵysqan jandar bolatyn. Búgingi kúni olardyń ıgi isterin, irgeli jolyn jalǵastyryp kele jatqan kelesi tolqyn da osy bıikten kórinýde. Bul tolqyn jalǵasa, jańara beredi.

Ata kórgenniń aqyly artyq, ómir kórgenniń ónegesi artyq. Jas ósemin dep umtylsa, qarttyń aqyly demeý bolady. Jas úırenemin dep qulshynsa, jaısań úıreterin búgip qalmaıdy. Halqymyzda «kózben kórgenińe qolyń jetsin» degen bataly sóz bar. Dýaly aýyzdan shyqqan dáıekti sóz qaı iste de qolbasshylyq qýatyn joǵaltpaıdy. Qarıalarymyzdyń halyqshyl sózderi jastarymyzdyń jan dúnıesine shýaǵyn túsirgeı.

Bárimizdiń janymyzǵa etene jaqyn Saǵı aqynnyń: «Dalamnyń ısi burqyrap, qarttarym, aman-saý júrshi» degen sózin meıli ol basshy ma, qosshy ma, árbir azamat oıynan shyǵarmaı júrse, urpaqtar sabaqtastyǵy uly kóshin jarasymmen jalǵaı beredi. Sonda qarıalarymyz da qaryzdar bolyp qalmaıdy. Aman bolsyn, Uly Dala eliniń qarıalary!

Ǵasyrlar boıǵy ult-azattyq kóterilisterdiń ilgeri-keıindi shejiresinde halyqshyl qarıalardyń el esinen ketpeıtin esti sózderi áli de at ústinen túsken joq. Otarshyl ımperıanyń qazaq jastaryn qara jumysqa, qasiretti maıdanǵa kógendegen kesirli kezeńinde qarıalarymyzdyń aýzynan jetken «bala bersek, bala óledi, bala bermesek, shal óledi, bala ólgenshe, shal ólsin» degen uly sózi aqsaqaldyqtyń asqaraly sózi. Osy qarapaıym da qaharman sózde qarttyqtyń halyqtyq qýaty men ulttyq urany jatyr.

Jaqsy qarıa – jan dosyń. Táýelsizdiktiń tańǵy araıynda abyz aqsaqaldarymyzdyń bergen batasy qabyl boldy. El bolyp eńse tiktedik. Memleket bolyp mártebemiz ósti. Batamen er de, el de kógerdi. Egemendiktiń uly kóshi birden tiktelip, dańǵyl jolǵa túsip kete alǵan joq. Buǵan halqymyz kýá. Qınalǵan da, utylǵan da jerlerimiz boldy, biraq daǵdarǵan joqpyz. Jolymyzdan jańylmadyq. Halyqtyń senimi men úmitin jelken etip, jaqsy kúnderge qol jetkizdik. Osy kezeńde qazynaly qarıalardyń demeýi men súıeýine ıe boldyq.

«Jańa eki dostan, eski bir dos artyq» degendi ózimiz aıtpasaq ta, ózimsine ustanǵan halyqpyz. Bul jerde eski dos dep otyrǵanymyz – qadirli qarıalarymyz. Bizde Ardagerlerdiń respýblıkalyq keńesi bar. Ol – jandy, jigerli uıymdardyń biri. Jumystary da qaýyrt. Memlekettiń mereıli de mańyzdy máseleleriniń bárinde ún qosyp, belsendilik tanytýda. Myna irgemizdegi túrikmen halqynda «Ózińdi – sút, dosyńdy qaımaq dep baǵala» degen támsil bar. Biz de qarıalarymyzdy qaımaq dep esepteımiz. Olardyń dostyqqa berik, joldastyqqa adal ekenin ómirlik is-áreketteri dáleldeýde.

Dalanyń dana qarttary bizdiń uly tarıhymyzda ulyq mindetterdi atqarǵan. Olar da jas bolǵan, jalyndy bolǵan. Janar kezde janǵan, ozar kezde ozǵan. Osydan baryp úlken ómirdiń súzgisi men synyn kórip, mol tájirıbe jınap, aqyl mektebiniń alǵyr shákirtterine aınalǵan. Kópti kórgenderdiń aqyl-oıy – olardyń tájirıbesi men aqyl-seziminiń qosyndysy. Bizdiń jas memleketimiz de jalyndap ósken jastyq sekildi. Ómir óter, talaı urpaq aýysar, sonda elimiz dana qarttaı baıypty, danyshpandaı oıly kezeńdi bastan ótkerip, álemdik órkenıettiń aldyńǵy sapyndaǵy eldiń biri bolar.

Uly Dalamyzdyń ulyq tarıhynda janyń jadyraıtyn jaqsy qasıetter ushan-teńiz. Sonyń biri – dala demokratıasy. Onyń basty urany – ádildik, birlik jáne ulttyq tutastyq. Ataqty bılerdiń, aıbyndy aqyndardyń aksıomaǵa aınalǵan aforızmderine oı jiberip qarasań, olardaǵy halyqtyq qasıet, ulttyq ulaǵat aıqyn kórinedi. Sondaı kezde aqylman abyzdyń oı tereńdigine tánti bolyp, dala fılosofıasynyń uly sarynyn sezinesiń. Ózegi – aqyl, ónegesi – naqyl jurtyńnyń asyl sózderi urpaqtar sanasyna jetip jatsa, budan artyq qazyna bola ma?

Osylardyń bári bizge jas kúnimizden qarıalarymyzdyń úlgi-ónegesimen, sanaly sózimen, azamattyq qaıratkerligimen jetti. Atadan balaǵa kóshin buzbaı ulasyp jatatyn kósheli sóz bizdiń urpaqtyń jadyna jazylyp, sónbeıtin sáýlesin túsirgen. Aýyl qarttarynyń aqyl mektebinen sabaq alǵan sanatker urpaq halqymyz úshin qatal syn bolǵan qıly kezeńderdegi oqıǵalardan aman, abyroıly shyǵyp otyrdy. İnjilde: «Áýeli sóz bolǵan» degen tarıhı uǵym bar. Sol sóz eń áýeli bizdiń baıtaq dalamyzǵa jetken shyǵar dep oılaımyz. Osy qasıetti qaǵıdany halyq sanasyna sińirgen sardarlar men sárýarlarǵa árqashan alǵys aıtamyz.

Jańbyrmen jer kógeredi, alǵyspen er kógeredi. Ekeýi kemeldengende el kógeredi. El damıdy, ósedi, tulǵasy bıikteıdi, tuǵyry bekıdi. Biz qazir – qartymyz da, jasymyz da – osy mindetti oryndaý jolynda birlesip kúsh jumsap jatyrmyz. Birliktiń barar jeri – tabys. Qarıalarymyzdyń qas-qabaǵyna qarap, olardyń ómirleri jaıly bolýy jolyndaǵy jumysta ata-baba dástúri qalyptastyrǵan qaǵıdattar negizinde qyzmet atqaramyz. Óıtkeni, ýaqyt degen qas-qaǵym, erteń sen de úlkeıip, onyń jasyna kelesiń, sonda osy ádetterdi jasaıtyn jasqa sen de dilgir bolasyń. Ómir – kezek, dástúr – máńgilik. Ómir boıy bala bolyp qala almaısyń.

Memleket baqytty qarıalyq ǵumyrdy uzartýdyń barlyq jaǵdaıyn jan-jaqty oılastyryp, jaqsylyqtyń bárin jasaýǵa árqashan daıyn. Aǵa urpaqtyń alańdaýyna negiz joq. Óıtkeni, biz urpaqtar sabaqtastyǵynyń altyn kópiri – abzal qarıalarymyzǵa qurmet kórsetýdiń ulttyq dástúrin boıymyzda saqtaǵan elmiz. Saqtaı da beremiz.

Táýelsizdiktiń shırek ǵasyrlyq kezeńinde is basynda bolǵan azamattarymyzdyń birtalaıy qazir zeınetkerlik kezeńge jetip, qadirli qarttyqtyń qyzyǵyn kórip otyr. Olar áli de qatarymyzda. Memleket damýynyń barlyq mártebeli shaqtarynda aqyl-oıymen, shynaıy peıilimen, jastarǵa tálim-tárbıe berýimen ulttyq uly dástúrlerimizdi ulaǵattap, parasat bıiginen kórinýde.

El ortaq, jer ortaq, endeshe, abyroı men bedel de ortaq. Qazaqstan atty uly kememizdiń aq jelkeni dáýir aıdynynda adaspaı júzip keledi. «Kemedeginiń jany bir» degen halyq sózi bar. Bizdiń janymyz da, arymyz da týǵan halqymyzdyń abyz aqsaqaldarymen birge.

Ortaq abyroı – Otan qýaty. Álemdik órkenıetten óz ornyn tapqan qazaq eliniń birligi men tutastyǵy keler urpaqqa máńgilik mindet, halyqtyq qasıet bolyp qala beredi. Bul joldaǵy aqsaqaldarymyz ben keıýanalarymyzdyń qosar úlesi el damýyna erekshe serpin beredi dep senemiz. Qarıalarymyz – qazynamyz bar, demek tuǵyrymyz bıik, týymyz joǵary bolatynyna kúmán joq.

Tulpar minip, tý ustaǵan qazaqqa Allanyń aq nury jaýa bersin!

Muraty birdiń – qýaty bir

Biz – alys saparǵa bel býyp, kememizdi táýekel teńizine túsirgen elmiz,

eles úmitti emes, erlik pen eldik muratty táýelsizdik tuǵyryna tý etip baılaǵan elmiz.

Bul kitap ne úshin jazyldy? Onyń mańyzdy sebepteri bar.

Táýelsizdiktiń jıyrma bes jyldyq kezeńin memleket damýynyń ıgilikti nátıjelerimen qarsy aldyq. Álemdik órkenıetten egemen el qatarynda óz ornymyzdy taptyq. Ózgelermen boıymyz da, oıymyz da teńesti. Halyqaralyq qoǵamdastyqtyń beldi ári belsendi múshesi retinde mártebeli minberlerden sóz ustap, kózqarasymyzdy keńinen tanytýǵa qol jetkizdik. Munyń bári tarıh úshin qas-qaǵym sát sanalatyn shırek ǵasyrda júzege asyryldy.

Qarýdyń kúshimen emes, aqyl-parasattyń, sarabdal saıasattyń qýatymen álem nazaryn ózimizge burdyq. Táýelsiz memleket atanyp, shekaramyzdy shegendedik. Tól teńgemizdi tórge shyǵaryp, aýmaqtyq tutastyǵymyzdy tórtkúl dúnıege moıyndattyq. Memlekettik rámizderimizdi jumyr jerdiń qaı túkpirinde de asqaqtatyp kelemiz.

Álem qazaq jeriniń keńdigin ǵana emes, baılyǵy men baqytyn da, beıbitshilik súıgish jigerin de moıyndaıtyn boldy. Munyń bárin az kezeńde abyroımen atqaryp shyǵý ońaı boldy ma? Árıne, joq. Biraq bulardyń bárin júzege asyrýǵa bizde ejelden qalyptasqan halyqtyq dástúr, tarıhı úlgi bar edi. Eýrazıanyń alyp aımaǵyn mekendegen qazaq jurtynyń burynǵy dańqy men salty derbes memleket qalyptastyrýda danalyq dańǵyly bola aldy. Arǵy tarıhı bastaýlardy aıtpaǵanda, bergi qazaq handyǵynyń dáýirindegi táýelsiz el bolýdyń ulttyq muraty keńestik kezeńniń kúızelisinen keıingi jyldarda birden eńse tiktep, irge bekitýimizge negiz qalady. Teginde bar tez ońalar degen osy. Asyl arman aldymyzdaǵy joldy ashyp otyrdy.

Munyń túp-tórkini memlekettik muratta, halyqtyq maqsatta jatyr. Bir úıdiń balasyndaı, bir qoldyń salasyndaı birigip ómir súrýdiń baıanyn usynǵan babalar tarıhynda jatyr. Baıtaq keńistiktiń baıyrǵy jurty bolǵandyqtan, biz óz jerimizde asyl armanymyzdyń qanat qaǵýyna jaq-jaqty qol jetkizdik. El damýynyń kezeń-kezeńdik kestesin túzip, demokratıalyq qundylyqtardy jańǵyrta otyryp, jańa turpatty memlekettik model jasadyq. Otanymyzdyń árbir múshesiniń kókeıindegi úmit pen kúdiktiń ara salmaǵyn der kezinde tarazylap, kúdiktiń kóleńkesin kúnshýaqqa aınaldyra aldyq. Bireýden ozdyq dep maqtanbaı-aq qoıalyq, biraq ózgeler sabaq alatyn, úlgi tutatyn memlekettik qurylym jasaqtap, táýelsizdik talaptaryn tutastyqqa ulastyrdyq.

Ýaqyt bizben sanasty. Zaman bizge moınyn burdy. El eseıdi, elmen birge men de úlken ómir mektebinen óttim. Qandaı qıyn kezeńde de halqymyzdyń birlik pen yntymaqty birinshi orynǵa qoıǵan ulttyq dástúrin nyq ustaı otyryp, kóp ultty Qazaqstan halqynyń aýyzbirshiligi men ózara túsinistigin, syılastyǵy men tózimdiligin memleket damýynyń temirqazyǵy etip qalyptastyrdyq. Jappaı qyryp-joıatyn ıadrolyq alapat qarýdan óz erkimizben bas tarta otyryp, halyqaralyq qoǵamdastyqtan, irgeli memleketterden beıbitshiligimizge kepildik aldyq. Bul qadam da yntymaqshyl halqymyzdyń tarapynan óz kezinde qoldaý tapty. Munda da muratymyz bir, maqsatymyz ortaq boldy. Munyń bári elimizdiń búgini men erteńin tereńnen oılap, durys sheshim qabyldaý nátıjesinde júzege asty.

Búgingi tańda 5 ınstıtýttyq reformany júzege asyrý jolynda 100 naqty qadam – Ult josparyn oryndaýǵa kirisip kettik. Biz úshin bul da syndarly kezeńniń taǵy bir synaǵy bolmaq. Mine, osy tusta sóz ben istiń birligi qashanda el damýynyń naqty kórsetkishine aınalady.

Biz egemen el bolý jónindegi ata-babalarymyzdyń asyl armanyn júzege asyrdyq. Elimizdiń ózi tańdaǵan dara joly bar, ol – beıbitshilikti súıetin, qaýipsizdikti qorǵaıtyn Qazaqstan Joly.

Táýelsizdiktiń jıyrma besinshi jylyn jańa qazaqstandyq armandy júzege asyrýdyń aıqyn jetistikterimen qarsy alyp otyrmyz. El ekonomıkasynyń serpini men áleýmettik áleýeti álemdik daǵdarystyń syn-tegeýrinderine berik shydas berip keledi. Eń bas­tysy, halqymyzdyń kóńilinde rýhanı-psıhologıalyq daǵdarys joq. «Qazaqstan-2050» Strategıasyn júzege asyrýdyń jalpyulttyq baǵdarlamasy jańa qýatpen júzege asýda. Jumyla kótergen júk jeńil. Ata-babamyz qanymen, janymen qorǵaǵan uly dalada Máńgilik El qalyptastyrýdyń barlyq sharttary men múmkindikteri jasaldy. Memlekettik ustanym tuǵyryn bekitti.

Ǵasyrlar toǵysyn biz jańa elorda tórinde qarsy aldyq. Endi, mine, eki ǵasyr toǵysynda, jańa myńjyldyq tabaldyryǵynda óshken janyp, ólgen tirilip, ketken ese túgendelip, jyǵylǵan tý qaıta jelbirep, qulaǵan orda qaıta boı kótergenine de kýá bolyp otyrmyz. Uzaǵynan súıindirgeı, uly joryqta qazynamyz molaıyp, qadirimiz arta túskeı!

Saıasattyń eń basty ustanymy – tutastyq, tatýlyq. «Birligi jetken el ozady, birligi ketken el tozady» degen sózdi de aıtqan dana halqymyz. Týǵan jurtyńa múmkindigiń jetkenshe tustastyq týraly aıtaryńdy aıtyp qalý kerek. Óıtkeni, birlik – bizdiń barlyq jeńisterimizdiń qaınar kózi. Osyny árdaıym jadymyzda ustaýymyz qajet. Ata tarıhymyzdyń amanatyn este ustap, baǵzy zamandardyń shańdaǵyndaǵy shejirege aınalǵan ulttyq ulaǵat pen tarıhı aqıqatty jas urpaqtyń jadyna myqtap sińirýge tıispiz.

Komýnıstik ıdeologıa kezindegi lenındik uran boıynsha «biz qaı muradan bas tartamyz?» degen suraq kún tártibine qatań qoıyldy. Bul suraqtyń jattandy jaýaby men beımálim nusqasyn bizge de myqtap tańdy. Óz ishimizden shyqqan neshe túrli aǵymdardyń kókpar tartqandaı bolǵan daýryqpa, uranshyl naýqandary da artta qaldy. Qaı kezde de asyra silteý men mansapshyl máńgúrttik halyqtyń kóz jasymen sýarylyp otyrǵan. Ol tarıhty jaqsy bilemiz. Kórgennen keńes, qatelikten sabaq alyp otyrsaq, kóshimiz óz baǵytynan jańylmaıdy.

Biz ulttyq muradan eshqashan bas tartpaımyz. Qalaı bolǵanda da, ol – bizdiń ortaq tarıhymyz. Sol qymbat qazynany zaman talabyna saı jańǵyrtyp, jas urpaqtyń qajetine jarata bilýimiz kerek. Mártebeli bolashaq týraly armandaı otyryp, mereıli ótkenimizdi de jadymyzda saqtaǵanymyz abzal. «Ótkenniń ónegesi – búginniń keneresi, erteńniń keregesi» degen támsildi kókeıimizge jazyp qoıǵanymyz jón.

2015 jylǵy BUU-daǵy basqosýda Qazaqstan álemdik úlken minberden óziniń ýaqyt aldyndaǵy boryshyn seziný turǵysynda asa mańyzdy birneshe usynystaryn ortaǵa saldy. Atap aıtqanda, BUU-nyń 100 jyldyǵyna qaraı Jahandyq Strategıalyq Bastama – 2045 Josparyn júzege asyrýdyń birinshi kezektegi qadamy retinde «Jańa Bolashaq» tujyrymdamasyn jasaý qajet. Bul úshin: «BUU-nyń Ekonomıkalyq jáne áleýmettik keńesin Jahandyq damý keńesine aınaldyrý; BUU-nyń ıadrolyq qarýdan azat álemge qol jetkizý jónindegi Jalpyǵa ortaq deklarasıasyn qabyldaý; sanksıalardy óz erkimen qoldanýdy BUU Jarǵysy men halyqaralyq quqyq normalaryna qaıshy keletin qadam retinde boldyrmaı tastap, 2016 jyly halyqaralyq quqyqtyń arqaýlyq qaǵıdattaryn bekitýge úndeıtin BUU-nyń joǵary deńgeıdegi halyqaralyq konferensıasyn shaqyrý; terorızm men dinı ekstremızm qateri jahandyq aýqym alyp otyr. BUU týy astynda halyqaralyq terorızm men ekstremızmge qarsy is-qımyl tanytatyn birtutas álemdik júıe qurý; BUU-nyń «Ornyqty energetıka – barsha úshin» bastamasyn qoldaý maqsatynda 2017 jyly Astanada «Bolashaqtyń energıasy» taqyrybynda búkilálemdik EKSPO kórmesi ótkiziledi. EKSPO-2017 kórmesiniń ınfraqurylymdary negizinde Astanada BUU týy astynda Jasyl tehnologıalar men ınvestısıalyq jobalardy damytýdyń halyqaralyq ortalyǵyn ashý.

Bul usynystardyń bárin sesıa delegattary tolyq qoldap, maquldady. Óıtkeni, bul problemalar tek bir elge emes, barsha memleketterge de qajet, ortaq másele. Qazir jeke el retinde nemese jalǵyz memleket bolyp ozyp ketý múmkin emes. Álemdik jahandaný jaǵdaıynda álemdik túsinistik pen yntymaqtastyq aýadaı qajet. Bul jerde «jalǵyz júrip jol tapqansha, kóppen júrip adas» degen sózdi eske alýdyń artyqtyǵy joq. Biraq kóp bolyp adasý úshin emes, kóppen birge durys jol tabý úshin. Adam sanasyndaǵy ózgerister sonda memlekettik sananyń jańa beleske kóterilýine tuǵyr bolady.

Jol izdegen jolaýshynyń, arman qýǵan jastyqtyń jáne el birligi men tynyshtyǵyn tilegen qarttyqtyń joly bir. Memleket damýynyń álemdik órkenıetten óz ornyn taýyp, sol bıikten únemi kórine berýine qyzmet istep júrgen saıasatker joly da sondaı. Bulardyń bárin adal murat, asyl maqsat toǵystyrady. Muraty birdiń – qýaty bir. Ol qýat eldikten, damýdan, órkendeýden, birlik pen beıbit kúnderden bastaý alady. Jáne onyń baǵyty da, baǵdary da halyqtiki. Halyq ortaq arman, bir maqsatqa birlese umtylsa – onyń erteńi baqytty bolaryna esh kúmán joq.

Meniń muratym – elimniń búgingi beıbit ómiri, erteńgi nurly bolashaǵy. Keler urpaqtyń alǵysy men rızashylyǵy bizdiń búgingi isterimizdiń jarqyn nátıjesine tikeleı baılanysty. Osy jolda halyq birge bolsa, qamal alamyz. Osy jolda maqsat ortaq bolsa – qýatymyz tasyp, kúsh-jigerimiz eselene túsedi. Sol jolda memleket pen halyq múddesi ushtasyp jatsa, mártebeli mindet – osy.

Jas kezimde armanshyl boldym. Aldyma qoıǵan maqsatyma jetýge qashanda bar kúshimdi saldym. Elimniń qajetine jaraıtyn bir azamaty bolsam degen arman meni únemi bıik shyńdarǵa jetelep otyrdy. Eńbektiń qıyndyǵynan, ómirdiń synynan qashyp, taısaqtaǵan kezim bolǵan joq. Bul jóninen týǵan elimnen ómirlik sabaq aldym.

Árıne, ol kezde táýelsiz memlekettiń Tuńǵysh Prezıdenti bolam dep armandaǵan joqpyn. Biraq adam óziniń mańdaıyna jazylǵan taǵdyrynan qashyp qutyla almaıdy. Táýelsiz Qazaqstannyń alǵashqy Elbasy bolý taǵdyry maǵan buıyrdy. Bul jolda aıanyp, jasqanyp qalǵan jerim joq. Meniń baqytym – halqymnyń baqyty. Meniń jeńisim – jurtymnyń jeńisi. Meniń tapqanym – elimniń qazynasy.

Eldiń búgini men erteńi týraly oı árkez, qaıda júrsem de bir sátke de tynshý taptyrmaıdy. Keıde ózimdi kóptegen uldary men qyzdary, nemere-shóberesi bar qarıaǵa, kópti kórgen ataǵa uqsatamyn. «Balaly úı – bazar» degen halqymyzdyń qanatty sózi bar ǵoı. Al keıde ózimdi halqymnyń aldynda baladaı sezinemin.

Halqymmen birge óstim. Balalyq shaǵymnan bastap ózimdi týǵan elimniń bir paıdasyna jaratsam, abyz Abaı aıtqandaı, elimniń bir kirpishine aınalsam degen maqsat-murat meniń erjetý jolyndaǵy basty jolbasshym boldy. Qarapaıym aýylda, kóp balaly úıde óstim. Kópshil, halyqshyl bolýymnyń bir sebebi osynda jatyr dep oılaımyn. Jaqsyny kórsem, umtylyp, soǵan teńelýge tyrystym. Úlkendi syılap, kishige qamqor bolyp erjettik.

Oı erkindigi sóz erkindigin týǵyzady. Sózi erkin basqalardan ozyq kórinedi. Ozǵan saıyn onyń mánin uǵynyp, mánisin bilip, kóńiliń kókke kóterilip, ózińdi azamat retinde sezine túsesiń.

Bizdiń urpaq – tezirek erjetýge asyqqan urpaq. Bizdiń balalyq baldáýrendi belsheden keship uzaq júrýge múmkindigimiz de bolmady. Bir jasqa kelgenimde Uly Otan soǵysy bastalypty. Ata-anamyz sol bir surapyldyń sumdyǵyn jurtymen birge kórip, ortaq jeńiske óz úlesterin qosty. Eldegi tylda kúndiz-túni bel sheshpeı eńbek etti.

Maıdannan kelgen «qara qaǵazdardyń» qasiretin bas­tan keshpegen shańyraq Shamalǵanda da bolmaǵan sekildi. Alys maıdanda atylǵan árbir ajal oǵy bizdiń balalyq shaǵymyzdy da baýdaı túsirip jatty. Sol kezdegi halyqtyń kóz jasy, analardyń ańyraǵan úni men ákelerdiń jer shuqyp, kókiregi qars aıyryla kúrsingeni áli kóz aldymyzda. Birde baıybyna baryp, birde bara almaı, árkimniń betine jaltaq-jultaq qaraǵan jetimderdiń botalaǵan kózindegi badana jas bala kókirekte qalyp qoıǵandaı.

Árıne, bes jastaǵy balaǵa jeńistiń saltanatyn tolyq seziný qıyn bolar. Degenmen, aýyldaǵy ulan-asyr qýanysh pen shanaǵynan asyp tógilgen shattyqty analarymyzdyń aqjarqyn kúlkisinen, ázil-qaljyńynan sezinip, jeroshaq basyndaǵy samsaǵan samaýryndar men ıisi burqyraǵan qozyqulaq baýyrsaqtardan dám tatqan sa­ıyn balań júregimiz tamasha bir qýanyshty sezinip, qyzyqqa batqanbyz. Kıiz úıdiń irgesin túrip tastap, tórinde saqalyn saýmalap, talaı jyl qabaǵy qars jabylǵan aqsaqaldy atalardyń aldaryna nemerelerin alyp, bastarynan sıpap, mańdaılarynan ıiskep otyrǵan sol bir sát halqymyzdyń qıly ǵumyryndaǵy eń bir baqytty kezeńi bolǵan edi.

Qazaqstan halqynyń aýyzbirshiligi, yntymaǵy buzylmasa, biz álemdegi baqytty elderdiń birine aınalarymyz sózsiz. Ótken tarıhtan «qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan zaman» degen sóz qalǵan. Biz – Saryarqanyń saıyn dalasynda jańa elorda turǵyzyp, onyń tósine samuryq qondyrǵan elmiz. Alyp álemniń damýynda endi samuryqtar qanat qaǵatyn bolady. Ol qazaq eliniń – Uly Dala eliniń azat aspanynda máńgi qalyqtaı beredi.

Eldiń ataýy da sol sıaqty. Munda da tereń paıym, talǵampaz oı, tarıhı sabaqtastyqty ulttyq uǵymǵa ushtastyrý máselesi basty nazarda bolǵany jón. Bizdiń halqymyzdy kezinde «qyrǵyz» dep atady, keıin, 1925 jyly áýpirimdep júrip, Alash arystarynyń arqasynda qazaq ataýyn áreń degende aldyq. Táýelsizdik alǵan tusta el ataýy qalaı bolady dep qatty oılandyq. Damý úrdisin, qalyptasqan qaǵıdattar men kóp ultty respýblıkanyń turaqtanǵan ataýyn ózgertýdi keler kúnderdiń enshisine qaldyryp, «Qazaqstan Respýblıkasy» degen qazirgi ataýǵa toqtadyq. Bul qadamymyzdyń durystyǵyn qazirgi kezeńdegi el damýy kórsetip otyr.

Eldiń ataýy – búginginiń baıany, erteńniń mereıi. Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq torqaly toıyn nege biz jalpyulttyq mereke, memlekettik meıram retinde atap óttik? Ne úshin toıladyq? El mereıiniń ósýi úshin. Ózgeler bizdi tanýy úshin. Jas urpaq sabaq alýy úshin. Urpaqtar sabaqtastyǵynyń jalǵasýy úshin. Tarıhymyz jańasha jańǵyrsyn dedik. Táýelsizdik tuǵyrynyń odan ári bekı túsýin qaladyq. Qol jetken tabystarymyz turaqty bolyp, álemniń damyǵan elderi bizben sanassyn dedik.

Osy mereıtoıda Uly Dala eli degen ataýdy ulttyq ıdeıanyń ustyny, memlekettik saıasattyń basty baǵdary, «Máńgilik El» ıdeıasyn máńgilik etý baǵytyndaǵy negizgi mindet dep qarastyrdyq. Biz osy oraıda munyń mán-maqsatyn ashatyn «100 qadam» jalpyulttyq josparyn iske asyrýdyń negizgi tetikteri dep tujyrymdaımyz. Bul asa mańyzdy da kúrdeli baǵdarlamalar Uly Dala eli ataýyn álemge tanyt