Táýelsiz Qazaqstan tarıhy Tuńǵysh Prezıdent – Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń esimimen tyǵyz baılanysty. Elbasynyń qazaqstandyq memlekettiliktiń irgetasy berik bolýy úshin etnosaralyq tatýlyqtyń saqtalýyna, el birliginiń myqty bo­lýyna basymdyq berýi – el basqa­rýdaǵy kóregen qadam ekendigin qazir búkil álem moıyndady.

Bul oraıda, Elbasy bastamasymen qurylǵan, el tirshiliginiń beıbit, tynysynyń erkin 
bolýynda qoǵamdyq kelisim men etnosaralyq tatýlyqty qamtamasyz etip otyrǵan biregeı ınstıtýt – Qazaqstan halqy Assam­bleıasy atqaryp jatqan qyzmettiń de úlesi erekshe.

Osydan 25 jyl buryn egemen el bolyp, derbes damý jolyna túsken jas memleket búginde álemdik qaýymdastyqtyń beldi múshesine aınaldy. Onyń ornyqty saıası ahýaly men qýatty ekonomıkalyq damýyn qoǵamda ornyqqan qazaqstandyq biregeılik pen birliktiń saıası-quqyqtyq, áleýmettik-ekonomıkalyq, mádenı-rýhanı negizderi bekemdeı tústi.

Bıik minberlerden «Halyqtar dostyǵynyń laboratorıasy» dep jelpinte aıtylǵanmen, quramy qyryq quraý eldiń basyn biriktirip ustaý ońaı sharýa emes ekeni belgili. «Taýlardy alasartpaı, dalany asqaqtatatyn» bir tetiktiń kerek ekendigin túsingen Prezıdent ózin on oılantyp, myń tolǵantqan másele boıynsha 1992 jyly 23 maýsymda «Egemen Qazaqstan» jáne «Kazahstanskaıa pravda» gazetteriniń bas redaktorlaryna bergen suhbatynda: «Men árdaıym sózim men isimniń ózara úılesip jatýyna umtylyp kelemin. Men bul baǵytymdy ózgertken emespin, osy baǵytpen júrip kelemin jáne júre de beremin. Bul eń aldymen qazaq halqyna jáne Qazaqstandy meken etetin barlyq halyqtarǵa qajet», dep oı bólisken bolatyn. Sodan 5 aı ótkende, el Táýelsizdiginiń 1 jyldyǵyna arnalǵan saltanatty jıyn – Qazaqstan halqynyń forýmynda Nursultan Nazarbaev Assambleıany qurý ıdeıasyn jarıa etti.

Asa mańyzdy tarıhı sheshim retinde shejiremizde altyn áriptermen jazylyp qalǵan bul forým jumysynda Memleket basshysy baıandama jasap, Qazaqstannyń yntymaq jolymen júrýiniń artyq­shylyqtaryna egjeı-tegjeıli toqtalǵan bolatyn.

Eshqandaı kúsh shaıqalta almaıtyndaı kórinetin Odaq ydyrap, Baltyqtan Qıyr Shyǵysqa deıingi aýmaqta, sonyń ishinde Qazaqstanda da mıdaı aralasyp, tirshilik etip jatqan túrli ult ókilderi ózderiniń tarıhı atamekenderine qaraı jaltaqtap, alańdaýly kún keship júrgende, bul oı – der kezinde aıtylyp, alaburtqan kóńilderge toqtaý salǵan sózder edi. Bul ıdeıa – ozbyr saıasattyń soıylyna jyǵylyp, bas saýǵalap kelgen san ulttyń júreginde úmit otyn jaqsa, aıdalyp kelgen myń san ash-jalańash adamnyń aman qalýyna Alladan keıingi sebepshi qazaq halqynyń boıyndaǵy keńdigi men qaıyrymdylyǵyn, tereńdigi men taǵattylyǵyn taǵy bir bıikke kótergen sózder boldy.

Osy sózderden qýat alyp, ile-shala, jer-jerde qyzmeti halyqtar dostyǵyn saqtaýǵa, qoǵamdyq kelisimdi nyǵaıtýǵa, ulttardyń mádenıetin damytýǵa baǵyttalǵan qoǵamdyq uıymdar qurylyp, jumys isteı bastady. 1995 jyly 16 aqpanda elimizdegi ulttyq mádenı ortalyqtardyń jetekshilerimen ótken kezdesýde N.Á.Nazarbaev eldegi ultaralyq kelisimdi saqtaý jáne ony odan ári nyǵaıtý úshin respýblıkada jańa qoǵamdyq ınstıtýt qurý qajettigine nazar aýdardy. Al 1995 jyldyń 1 naýryzynda Memleket basshysy janynan konsýltatıvtik-keńesshi organ mártebesin bere otyryp, Qazaqstan halqy Assamb­leıasyn qurý týraly Prezıdent Jarlyǵy shyqty.

Sarapshylar mundaı ınstıtýtty qurý qajettiligi kóp etnosty, kóp konfesıaly memlekette zaman talabynan týyndaǵanyn jáne jas, táýelsiz memlekette etnosaralyq qatynastardyń úılesimdi damýy úshin baǵa jetkisiz qurylym ekendigin ýaqyttyń ózi dáleldegenin atap kórsetýde. Eýropalyq odaqtyń Qazaqstandaǵy elshisi Traıan Hrıstea: «Assambleıa etnosaralyq taǵattylyqtyń biregeı modeli bola otyryp, Qazaqstanda turatyn etnostyq toptar arasyndaǵy tatýlyqtyń, kelisim men dostyqtyń berik irgetasy bolyp tabylady» dese, Izraıldiń memlekettik qaıratkeri Meır Danıno: «Qazaqstan halqy Assambleıasy – bul biregeı ınstıtýt… Sizderdiń Prezıdentińiz Assambleıany qurý týraly sheshiminiń kóregendigine tańǵalamyn», dep súısinedi.

Elmen birge eseıip, qatar ósip kele jatqan bul organ shırek ǵasyrǵa jýyq ýaqytta azamattyq qoǵam ınstıtýttaryn damytý, memlekettik basqarýdy jetildirý baǵytynda utymdy usynystar jasaı otyryp, strategıalyq mánge ıe birqatar qujat­tardyń qabyldanýyna bastamashy boldy. Mysaly, Assambleıanyń 1995 jylǵy maýsymda ótken ekinshi sesıasynda Qazaqstan Respýb­lıkasynyń demokratıalyq baǵytyn aıqyndaǵan jańa Konstıtýsıaǵa negiz bolǵan máseleler kóterilip, jalpyhalyqtyq referendým ótkizý usynyldy. Referendým nátıjesinde qabyldanǵan Konstıtýsıada násiline, ultyna, dinine jáne áleýmettik tıesiligine qaramastan barlyq azamattar quqyqtarynyń teńdigine kepildik berilýi; etnostyq, tildik, mádenı, dinı áralýandylyqty moıyndaý negizinde qazaqstandyq biregeılik pen birlikti qalyptastyrýdyń azamattyq qaǵıdattary bekitilýi Assambleıa qyzmetiniń tuǵyry bolyp tabylady.

QHA-nyń 1997 jyly «Tarıhı zerde, ulttyq kelisim jáne demokratıalyq reformalar» degen taqyryppen ótken tórtinshi sesıasynda saıası qýǵyn-súrgin tarıhyn zerdeleý, qurbandardy aqtaý máseleleri kóterildi. Jarty ǵasyrdan astam býlyǵyp kelgen halyqtyq muńnyń syrtqa shyǵyp, ár ulttyń joǵaltqan jaqsylaryn jarıa túrde eske alýyna múmkindik berý – kezi kelgen shara ekendigimen de, tarıhı qajettilik bolǵanymen de qundy. Atap aıtsaq, ol aǵa tolqyn bastan keshken qıyndyqtardy kitaptan ǵana biletin nemese el bolý, memleket qurý jolyndaǵy qıyndyqtardan habarsyz urpaq qalyptaspaýy úshin qajetti.

Qazaqstan halqy Assambleıasy Saıası qýǵyn-súrgin qurbandary kúnine arnalǵan «Tarıhtan taǵylym – ótkenge taǵzym» atty halyqaralyq jobany 2010 jyldan beri júrgizýde.

Assambleıanyń ǵasyr sońynda ótken sesıalarynda Qazaqstannyń jańa myńjyldyqtaǵy ulttyq saıasatynyń tujyrymdamalyq negizderi aıqyndalyp, 2002 jyly Qazaqstan halqy Assambleıasynyń ulttyq kelisimdi, qaýipsizdikti, azamattyq álemdi arqaý etken strategıasy qabyldandy. Assambleıa tarıhyn zerdelegen adam onyń el tarıhymen birge órilip, Otanymyzdyń qalyptasýy, damýy men órkendeýindegi senimdi tirek kúshke aınalǵanyn baıqaı alady. 2007 jyly Konstıtýsıaǵa ózgerister engizilip, Qazaqstan halqy Assambleıasyna konstıtýsıalyq mártebe men elimizdiń joǵary zań shyǵarýshy organyna toǵyz depýtat saılaý quqyǵy berilip, QHA-nyń qoǵamdyq-saıası rólin arttyra tústi. Al 2008 jyly «Qazaqstan halqy Assambleıasy týraly» Zańnyń qabyldanýy bul baǵyttaǵy qyzmettiń normatıvtik-quqyqtyq negizderin aıqyndap, elimizdiń saıası júıesiniń tolyqqandy sýbektisine aınaldyrdy.

Ult birligi – basty baılyq

Elimizde búgingi kezdiń syn-qaterlerin eskere otyryp, memlekettik organdarǵa ekstremızm men radıkalızm qubylystaryna qarsy is-qımyl jasaýǵa, azamattardyń demokratıalyq negizderge súıengen saıası-quqyqtyq mádenıetin qalyptastyrýǵa járdemdesý baǵytynda keń aýqymdy is-sharalar kóptep ótkizilýde. Bul jumysty Assambleıa etnomádenı birlestikterdiń kúshin biriktirý arqyly iske asyrady.

Qazaqstan halqy Assambleıasynyń etnomádenı birlestikteri – qoǵamdyq ahýalǵa áser ete alatyn yqpaldy kúsh. Qoǵamdyq kelisim men jalpyulttyq birlikti nyǵaıtý maqsatynda qurylǵan 1338 birlestik bar. El birligin bekemdep, qazaq halqynyń mádenıetin, memlekettik tildi meńgerýge basym mán beretin mundaı birlestikterdiń belsendi músheleri 55 myńǵa jýyq. Tek qana byltyrǵy Assambleıa jylynda 5 426 eldi mekende 8 906 022 adamnyń qatysýymen 30 myńnan astam is-shara ótkizilse, onda osy birlestikterdiń qosqan úlesi zor.

İs-sharalar qamtyǵan mazmun da, olardyń ótkizilý formaty da ártúrli. Tek sońǵy jyldary «Meniń Qazaqstanym!» poıyzy» atty respýblıkalyq aksıa­sy, «Taıqazan: QHA – 20 ıgi is!» respýblıkalyq estafetasy men «Meıirimdilikten – birlikke» atty áleýmettik jobalardyń respýblıkalyq konkýrsy, «Ult rýhy» respýblıkalyq jobasy men «Myń bala» qazaq tilin oqytý jobasy, basqa da kóptegen is-sharalar uıymdastyryldy.

QHA ótkizgen is-sharalardyń tanymdyq, tárbıelik máni týraly kóptegen mysaldar keltirýge bolady. Solardyń ishinde sheteldikter tarapynan da joǵary baǵa men qoldaýdy kórsetetin tosyn syılardy aıta ketýge bolady. Olar etnomádenı birlestikterdiń dekoratıvtik-qoldanbaly óner kórmelerin kórip, etnostardyń tilderin, mádenıetin saqtaýy men damýy­na óz úlesterin qosý nıetinde jasalǵan. Mysaly, Qazaqstan Respýblıkasyna jumys saparymen kelgen Bolgarıa Halyqtyq jınalysynyń tóraǵasy Seska Sachevamen kezdesý barysynda ol ózderiniń ulttyq kıimin Beıbitshilik jáne kelisim saraıyndaǵy Qazaqstan halqy Assambleıasynyń kórme pavılonyna syılady. Cheshenstan Respýblıkasy úkimetiniń muraǵaty qandastaryna pana bolǵan Qazaqstanǵa rızashylyǵyn bildire otyryp, qýǵyn-súrgin jyldaryna arnalǵan qujattar men materıaldar jınaǵyn shyǵaryp, tartý etti.

Etnomádenı birlestikter 2015 jyly ótken saılaýda Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń saıası platformasyna belsendi túrde qoldaý kórsetti. Qazaqstannyń barlyq óńirlerinde halyqtyq qoldaý aksıasy túrli jınalystar, kezdesýler, mıtıńter, basqa da formattarda ótip, Uly Dala jerindegi órkendeý men damý úshin daýys berdi.

Elbasy usynǵan «100 naqty qadam» – bul jahandyq jáne ishki syn-qaterlerge jaýap jáne sonymen bir mezgilde, jańa tarıhı jaǵdaılarda ultymyzdyń damyǵan memleketterdiń otyzdyǵyna kirýi jónindegi Ult Jospary. Resmı qujatty iske asyrýda Qazaqstan halqy Assambleıasyna zor mindetter júktelgen. Atap aıtqanda, «Birtektilik pen birlik» dep atalatyn IV bóliminde kózdelgen «Máńgilik El» patrıottyq aktisin qabyldaý, «Úlken el – úlken otbasy» keń aýqymdy jobasyn, «Meniń elim» ulttyq jobasyn ázirleý, Bes ınstıtýttyq reformany júzege asyrý sıaqty mindetterdi oryndaý úshin elimizdiń túkpir-túkpirinde is-sharalar ótkizilýde.

Babamnyń tili – baıraǵym

Memlekettik tildiń qoldanys aıasyn keńeıtý baǵytynda Qazaqstan halqy Assambleıasynyń jyldar boıy dáıekti túrde atqaryp kele jatqan aýqymdy isteri barshylyq. Mysaly, 2008 jyly Almaty qalasyndaǵy «Dostyq úıi» janynan «Lıngva» tilderdi oqytý ortalyǵy ashylyp, 150-den asa etnos ókilderi memlekettik tildi, al 50-den asa shetten kelgen qandasymyz orys tilin úırenip shyqty. Odan keıin, 2011 jyly Astana qalasynda «Tildaryn» tilderdi oqytý tehnologıalarynyń ádistemelik ortalyǵy ashylyp, ol ortalyq yqshamdylyqqa, kombınatorlyqqa, til kedergisinen jyldam ótýge negizdelgen qazaq tilin jedeldetip oqytatyn ádisteme jasap shyǵardy. Bul «Tildaryn» ádistemesi tanymal reseılik lıngvıs, polıglot Dmıtrıı Petrovtyń avtorlyq ádistemesin negizge ala otyryp daıyndalǵan.

Búgingi tańda Ortalyq Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń tapsyrysy boıynsha «Tildaryn» ádistemesiniń negizinde oqý quraly, jumys dápteri jáne ádistemelik nusqaýlyqtan turatyn «Qazaq tili. Tildaryn» oqý-ádistemelik quraldarynyń A1, A2, V1, V2 deńgeılerin jaryqqa shyǵardy. Memlekettik tildiń qoldanys aıasyn keńeıtý maqsatynda memlekettik organdardyń jáne ulttyq kompanıalardyń qyzmetkerlerine, etnomádenı birlestikterdiń ókilderine jáne joǵary oqý oryndarynyń stýdentterine osy ádisteme boıynsha qazaq tili kýrstary júrgizilip, atalǵan deńgeıdi 1 580 adam ıgerdi.

Budan keıin etnostyq toptardyń mektep jasyna deıingi balalary men mektep oqýshylaryna, jastaryna memlekettik tildi úıretý barysynda qoǵamnyń rýhanı negizi bolyp tabylatyn ulttyq qundylyqtardy (mádenıet, salt-dástúr, ádet-ǵuryp) boıyna sińirýdi, qazaqstandyq biregeıliktiń azamattyq qaǵıdattaryn qalyptastyrýdy kózdeıtin «Myń bala» respýblıkalyq mádenı-aǵartýshylyq jobasy qolǵa alyndy.

Assambleıa jyly aıasynda iske asyrý josparlanǵan «Myń bala» jobasy tili basqa, tilegi bir, júzi basqa, júregi bir myń balaǵa memlekettik tildi úıretýdi maqsat etken bolatyn. Joba máresine jetkende nátıjesi biz kútkendegiden asyp tústi. Joba aıasynda Astana jáne Almaty qalalary, oblys ákimdikteri uıymdastyrǵan 10 myńnan astam is-sharalarǵa 320 myńǵa jýyq balalar men jastar tartylǵany belgili boldy. Qazaq tiline úıretýdiń avtorlyq kýrstary boıynsha 7 myń 863 is-shara júzege asyrylǵan. Tutastaı alǵanda, «Myń bala» jobasy aıasynda 44 myń 497 bala memlekettik tildi erkin ári sapaly meńgerýge qol jetkizgen.

Táýelsizdik jyldarynda kóńili darhan, qoltyǵy keń qazaq dalasyn meken etken bir de bir ulystyń ókili óziniń týǵan tilin joǵaltqan joq. Sany eń az sanalatyn etnos ókilderine deıin tili men dilin saqtap, qal-qaderinshe damytýyna barlyq jaǵdaı jasalyp keledi. Tıisinshe, memlekettiń qasıetti qazaq jerinde ósip-óngen kez kelgen ulys ókilinen qazaq tilin barynsha meńgerýin, memlekettik tildi qurmettep, syılaýyn talap etýge quqyǵy bar.

Bıyl kóktemde ótkizilgen bir is-shara nıettiń túzýligin, yntanyń bar ekenin kórsetti. Ol – Qazaqstan halqy Assambleıasynyń bastamasymen «Máńgilik El» patrıottyq aktisine arnalǵan jalpyqazaqstandyq ashyq dıktant. Dıktantty ótkizýde «Máńgilik El» patrıottyq aktisin nasıhattaý arqyly memlekettik tildi bilýge qyzyǵýshylyqty arttyrý, qazaqstandyq biregeılikti qalyptastyrý, qoǵamdyq kelisim men el birligin nyǵaıtý maqsaty kózdeldi. Bir súısinerligi, oǵan qatysýǵa tilek bildirýshilerdiń ishinde ózderiniń memlekettik tildi meńgerý deńgeıin táýelsiz jaǵdaıda tekserýdi kózdegender kóp boldy.

Dıktant 2016 jylǵy 18 mamyrda saǵat 11:00-de bir mezgilde ótip, osy ýaqytqa deıin bolmaǵan jańa is-sharany uıymdastyrýǵa elimizdiń barlyq oblystyq, qalalyq kitaphanalary, joǵary oqý oryndarynyń kitaphanalary belsene atsalys­ty. Qoǵam qaıratkerleri, memlekettik jáne azamattyq qyzmetkerler, ulttyq kompanıalardyń, azamattyq qoǵam ınstıtýttarynyń ókilderi, áskerı qyzmetkerler, stýdentter men mektep oqýshylary, zeınetkerler, BAQ ókilderi, nebári 140 myńnan astam qazaqstandyqty qamtyǵan ashyq dıktantta 45 myńnan astam qatysýshy «óte jaqsy» degen baǵa alýy – memlekettik tildi úırenýge degen nıet pen yntanyń bıik ólshemi bola alady.

Memleketimizde qolǵa alynyp otyrǵan tildiń úsh tuǵyrlylyǵy baıyppen júrgizilýi úshin Bilim jáne ǵylym mınıstrligi tarapynan tıisti sharalar qabyldanýda. «Máńgilik El» qundylyqtary negizinde patrıottyq tárbıe berý mindetterine saı keletin «Sıqyrly qalam» oqý-ádistemelik kesheni – solardyń biri. Ol memlekettik tildiń qoldaný aıasyn keńeıtý, kóptildilikti engizý isin 5-7 jastaǵy balalardy mektepke daıyndaý kezeńinen bastaýǵa arnalǵan.

Taǵy bir ıgilikti qadam – Bilim jáne ǵylym mınıstriniń 2014 jylǵy 17 qarashadaǵy №469 buıryǵymen bekitilgen «Qazaq tiliniń ulttyq korpýsynyń tujyrymdamasy». Ol «Máńgilik Eldiń» ulttyq ıdeıasyn qalyptastyrý men nyǵaıtý, onyń lıngvısıkalyq quramdas bóligi – Máńgilik tildi jasaý, álemdik jahandaný men jańa tehnıkalyq qajettilikke sáıkes onyń múmkindikterin ońtaılandyrý úshin qajet.

Bastama barshaǵa paıdaly bolsa…

«Qazaqstan halqy Assambleıasy týraly» Zańǵa ótken jyly ózgerister engizildi. Jalpy, Assambleıanyń qurylýynyń ózi álemdik saıası basqarýdaǵy jańalyq bolǵandyqtan, oǵan qatysty kóptegen oqıǵa, qubylys, is-sharalar týraly aıtqanda «tuńǵysh ret» degen sóz tirkesiniń qoldanylýy zańdy da. 2015 jylǵy «Qazaqstan halqy Assambleıasy týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańynda da tuńǵysh ret «Máńgilik El» jalpyulttyq patrıottyq ıdeıasy, sondaı-aq, Memleket basshysyna onyń iske asyrylýy týraly jyl saıyn esep berilýi zańdyq turǵydan bekitildi.

Assambleıa qolǵa alǵan taǵy bir isti kezinde ál-Farabı babamyz aıtqan «qaıyrymdy qala» ıdeıa­syn ilgeriletý dep sıpattaýǵa bolatyn shyǵar. Ótken jyly «Qaıyrymdylyq týraly» QR Zańy qabyldanyp, Astanada qaıyrymdylyq uıymdary, mesenattar men donorlardyń basyn qosqan tuńǵysh sıeze «Qaıyrymdylyq kerýeni» aksıasy bastaý aldy. Jaqsylyq pen meıirimdilik jylynda 7 myńǵa jýyq qaıyrymdylyq is-sharasy ótkizilip, 4777 eldi mekende turatyn 3 mıllıonǵa jýyq adamǵa 1,8 mlrd. teńge kóleminde kómek kórsetildi.

Taǵy bir erekshe toqtala keter jaıt, QHA-nyń janynan turaqty túrde jumys isteıtin, qazaqstandyq zıaly qaýymnyń, ǵylymı-sarapshylar qaýymdastyǵynyń áleýetin jumyldyryp, úılestiretin Ǵylymı-taldamalyq keńes, Qoǵamdyq kelisim keńesteri, Analar keńesi, Jýrnalıser klýby, Dostyq úıleri qurylǵan. Bul qurylymdardyń árqaısysynyń ózindik atqaratyn róli zor.

Atap aıtar bolsaq, Dostyq úıleri Nursultan Nazarbaevtyń: «Qazaqstanda turyp jatqan barlyq ulttar biregeı mádenıetin saqtap qalý múmkindikterine ıe bolýy kerek» degen pikirinen soń ashyla bastady. Dostyq úıleri – Assambleıa qyzmetine ǵylymı-saraptamalyq, aqparattyq, taldamalyq qoldaý kórsetetin, qoǵamdyq kelisim baǵytyndaǵy jumystardy úılestirýshi ortalyq. Qazirgi tańda elimiz boıynsha jalpy sany 33 Dostyq úıi bar, onyń bireýi Almatydaǵy respýblıkalyq Dostyq úıi.

Jýrnalıser klýby da Memleket basshysynyń tapsyrýymen qurylǵan. Ol qoǵamda Qazaqstan halqynyń mádenı-rýhanı ortaqtyǵyn nasıhattaýda, taǵattylyqty nyǵaıtýda, BAQ-ta etnosaralyq qatynastar týraly jazyp-kórsetýde jýrnalısik ádep normasynyń saqtalýyna yqpal etetin mańyzdy alań. Sondaı-aq, Klýb músheleri qazaqstandyq etnostardyń tarıhy men mádenıetin, rýhanı murasyn, etnomádenı birlestikterdiń qyzmetin tereńdete jazyp, Qazaqstanda týyp, ósip kele jatqan urpaqtyń tarıhy otany týraly bilýine, óz halqynyń basynan keshken qıyndyqtaryn bilýine, damý kezeńderinen habardar bolyp ósýine járdemdesedi. Bıyl tuńǵysh ret atalyp ótken Alǵys aıtý kúninde osyndaı tanymdyq materıaldar mol boldy.

Jalpy, Alǵys aıtý kúnin belgileý týraly sheshim jáne onyń bıylǵy jyly tuńǵysh ret atalyp ótilýin – elimizde bolǵan eleýli oqıǵa der edik. Bul merekeniń qanshalyqty qajettiligin, mańyzyn Qazaqstan halqy Assambleıasynyń byltyr ótken HHİİİ sesıasynda sóılegende sózinde Elbasy N.Á.Nazarbaev taıǵa tańba basqandaı etip, jiliktep, taratyp aıtyp berdi. Elimizdiń eleýli tulǵalary, qarapaıym halyq ókilderi bul bastamany qýana quptady.

Stalındik zorlyqpen ujymdastyrý saldarynan 1,5 mıllıon qazaq ashtyqtan qyrylǵany tarıhtan belgili. Álemde birde-bir el, birde-bir halyq qazaq halqy sıaqty demografıalyq ahýalda mundaı kúıreýshilikti bastan keshpegen shyǵar! Solaı bola tura qazaq halqy qatygezdengen joq, keri­sinshe, elge bosyp kelgen stalınızmniń búkil kiná­siz qurbandaryna kómektesti. Biz – tóńiregimizge barlyq etnostar men konfesıalardy biriktirip, óz táýel­sizdigimizge beıbit jolmen qol jetkizgen halyqpyz.

Sondyqtan da Alǵys aıtý kúni kóp ultty Qazaqstan úshin mańyzdy qadam bolyp tabylady. Bul – júrip ótken jyldardy, bolǵan oqıǵalardy eske alyp, bastaryna kún týǵanda qamqorshy bolǵan qazaq halqyna, Qazaqstannyń ósip-ónýine eńbekterimen úlesterin qosqandary úshin 100-den astam etnos ókilderine «rahmet» aıtý múmkindigi.

Bul merekeniń halyqtyq sıpatyn mynadan da kórýge bolady: Alǵys aıtý kúnine oraılastyrylyp elimiz boıynsha 3500-ge jýyq eldi mekende 9900-den astam merekelik is-shara uıymdastyryldy jáne oǵan qatysýshylardyń sany 3 mıllıonnan astam boldy.

Tatý eldiń tuǵyry bıik

Qyzmeti bastalǵaly beri ótken jıyrma jylda Assambleıa sesıalarynyń el ómirindegi taǵdyrsheshti oqıǵalaryna belsene ún qosyp, strategıalyq mańyzy joǵary qujattardyń qabyldanýyna bastamashy bolatyny dástúrge aınaldy dese de bolady. Qazaqstan halqy Assambleıasynyń mereıtoılyq 20 sesıasy «Qazaqstan-2050» Strategıasy»: bir halyq – bir el – bir taǵdyr» degen taqyryppen ótti. Sóılegen sózinde Elbasy N.Á.Nazarbaev sesıa taqyrybynyń ózi túsine bilgen janǵa tereń syr ańǵartatynyna nazar aýdarǵany jurtshylyqtyń esinde.

Búginde, Qazaqstannyń qýatty tetigi, qoǵamdyq kelisimniń biregeı ınstıtýty retinde Assambleıa barsha álemge úlgi bolyp otyr. Birikken Ulttar Uıymy, Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymy, Shanhaı yntymaqtastyq uıymy, Azıadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary jónindegi keńes sıaqty álemniń eń beldi halyqaralyq uıymdary Assambleıamen tyǵyz qarym-qatynasta. Ótken jyly álemdik jáne óńirlik kóshbasshy elder – Qytaı, Ońtústik Koreıa, Reseı tarapynan Nursultan Nazarbaevtyń beıbitshilik pen kelisim modeline joǵary baǵa berilip, úırenýge, óz elderinde engizýge múddelilik tanytyldy.

Atap aıtsaq, Qytaı Halyq Respýblıkasy Ulttar isteri jónindegi memlekettik komıtettiń tóraǵasy Van Chjenveı, Qytaıdyń sheteldermen dostyq qoǵamynyń tóraǵasy Lı Sáolın qazaqstandyq tájirıbeni zerdeleýge jáne Assambleıamen yntymaqtastyqty damytýǵa qyzyǵýshylyq tanytyp, tıisti qadamdar jasaldy. Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń bas hatshysy D.Mezensev Tájikstanda ótetin SHYU forýmynda qazaqstandyq modelge jeke seksıa jumysyn arnaýdy usynýy – ony kontınentte taratýǵa múddelilikti bildiredi. Qazaqstandyq tájirıbeni Ońtústik Koreıada engizý úshin Seýlde Qazaqstandyq mádenıet pen yntymaqtastyq ortalyǵyn qurý jobasy talqylandy.

Qazaqstandyq modeldi zerdelegen Reseı Prezıdenti Ákimshiligi basshysynyń orynbasary, RF Prezıdenti janyndaǵy etnosaralyq qatynastar jónindegi keńestiń jaýapty hatshysy M.Magomedov, Ulttar isteri jónindegi federaldyq agenttiktiń basshysy I.Barınov, RF Memlekettik dýmasynyń Ulttar isteri jónindegi komıtetiniń tóraǵasy G.Safaralıev bıik minberlerde sóılegen sózderinde Nursultan Nazarbaevtyń etnosaralyq kelisim men ekonomıkalyq ıgilik modelin jasaýdaǵy rólin erekshe atap kórsetti.

Sondaı-aq, BUU-nyń arnaıy baıandamashysy Maın Kıaı, EQYU-nyń Az ulttar isteri jónindegi Joǵarǵy komısary Astrıd Týrs, Rýmynıa Parlamentiniń depýtaty, Rýmynıa demokratıalyq lıberaldyq partıasynyń múshesi Ionash-Florın Ýrkan jáne basqalar tarapynan qazaqstandyq modelge joǵary baǵalar berildi.

Ótken mereıtoıly jylda ǵana shetelderde Assambleıanyń 7 aýqymdy is-sharasy, Qazaqstanda 10 halyqaralyq is-shara, QHA Hatshylyǵynda 11 halyqaralyq kezdesý bolyp ótti. 24 eldiń ókilderi bizden tájirıbe alýǵa suranyp, QHA is-sharalaryna 39 halyqaralyq sarapshy qatysty.

Reseı halyqtary Assambleıasymen yntymaqtastyq týraly kelisim jasaldy, Londondaǵy qazaqstandyq beıbitshilik pen kelisim ortalyǵymen ózara túsinistik týraly memorandýmǵa, Ispanıanyń Beıbitshilik pen shıelenister ınstıtýtymen nıet hattamasyna qol qoıyldy. Mundaı mysaldar qazirgideı álemniń degbiri qashyp turǵan zamanda beıbitshiliktiń, tatýlyq pen kelisimniń qadirin túsiný arta túsip, planeta halqynyń beıbit ómirge múddeli, ony saqtaý jónindegi sharalarǵa muqtaj ekendigin kórsetedi.

Qoryta aıtqanda, halyqtyń soǵyssyz, shekaralyq shıelenissiz, etnosaralyq daý-janjalsyz ómir súrýi – bul búgingi tańda búkil álem úshin ózekti másele bolyp otyr. Bul máselede ózindik jolmen júrip, qoǵamdyq kelisim men jalpyulttyq birlikti saqtap, nyǵaıtýdyń búkil álem úırenip otyrǵan modelin túzgen Qazaqstannyń biregeı ınstıtýty – Qazaqstan halqy Assambleıasynyń qyzmeti ólsheýsiz. Zaman talabymen qoǵamdyq-keńesshilik nysanda qurylǵan uıym, Táýelsizdiktiń 25 jylynda barsha saıası kúshtermen, búkil aımaqtarmen baılanys ornata bildi. Búginde Qazaqstannyń barlyq izgi qadamdarynyń bel ortasynda júrgen Assambleıa elmen birge ósip, kemeldenip, tolyqqandy konstıtýsıalyq organǵa, ult birligi ıdeologıasynyń basty tiregine aınaldy.

Eraly TOǴJANOV, 
Qazaqstan halqy Assambleıasy 
Tóraǵasynyń orynbasary – 
Hatshylyq meńgerýshisi

https://egemen.kz/