Sońǵy kezderi Qazaqstan úshin jıi aıtylyp ketken saıası sózderdiń biri "Eýrazıa" deıtin sóz. Ekonmıkalyq sıpatta bolsyn, saıası sıpatta bolsyn aqparat keńistiginde jıi qoldanylyp júrgen bul ataýdyń túsinigi sirá ne? Ol biz úshin Ekonomıkalyq keńistik qana, ary ketse geografıalyq aımaq. Osy ataýǵa Túrkıanyń kózqarasy týraly Túrkıa aqpart kózi "TRT-qazaq" arnasy tómendegideı maqala jarıalaǵan. "Osy jumbaq Eýrazıa qurlyǵynda saıası bir odaq qurylyp, tarıhtaǵy ornyn alǵansha jalǵasatyn sıaqty kórinedi." dep túıindeletin materıaldy nazarlaryńyzǵa usynamyz, oqyńyz, oı túıińiz qadirli oqyrman!

***                     ***               ***

Eýropa men Azıa toǵysqan bir aımaqta ornalasqan jáne ózin ári azıalyq, ári eýropalyq bir el retinde qabyldaǵan Túrkıa úshin «Eýrazıa» ataýy bóten emes. Premer-mınıstr Rejep Taıp Erdoǵannyń sońǵy kezderi keıbir málimdemelerine kóz júgirtsek Túrkıanyń Eýrazıa aımaǵynda qurylǵan odaqtarǵa nazar aýdaryp otyrǵanyn aıta alamyz. Mundaı qyzyǵýshylyq bolsa da Túrkıada «Eýrazıa» uǵymy jaıly naqty bir anyqtama joq. Jalpy Túrkıada «Eýrazıa» delingende batysqa álternatıv bir aımaq eske túsedi. Aldymen Túrkıadaǵy «Eýrazıa» ataýyn eske túsiretin oqıǵalardyń ótkenine kóz júgirteıik. Muny kezeńderge bólsek, 1990 jylynan buryn jáne keıin dep ekige bólip qarastyra alamyz. Osmanly memleketiniń sońǵy jyldarynda osy jerlerge baılanysty eldiń ustanymy týraly únemi pikir-talastar bar edi. Zıalylar batysshyldyq, ıslamshyldyq, túrikshildik jáne Osmanızm ıdeıalarymen bastaryn qatyryp júrse, respýblıka qurylǵannan keıin Túrkıa betin batysqa burdy. Basqasha aıtqanda batysshyldyq ıdeologıasyn maquldady. Sol kezdegi «Eýrazıashyldyq» ıdeıasynyń Túrkıadaǵy úlgisi bolyp tabylatyn túrikshildik pen Osmanızm artta qaldy. Máskeý men Túrkistanda tabysqa jete almaǵan Enver pasha men jaqtaýshylary Túrkıanyń shyǵysqa bet burýy kerektigin oılaıtyn. Zıa Gókalptyń «Qyzyl alma» ıdeıasy da muny kókseıtin. Odan keıingi kezeńderde ımperıalızmdi synǵa alǵan solshyldar shyǵys pikirlerine de jaqyndaı bastady. Ol kezde «Eýrazıa» degende Túrkıanyń shyǵysy emes, astanasy Máskeý bolǵan burynǵy Keńes odaǵy aımaǵy eske túsetin. Túrkıanyń NATO-ǵa múshe bolǵannan keıin sosıalısik jaǵrapıada oryn alǵan elder Túrkıany batys blogynda oryn alǵan el retinde qabyldady. Keńes odaǵynyń ydyraýyna deıin bul jaǵdaı osylaısha jalǵasty. * * * Salqyn soǵys qaýpi joıylǵannan keıin Túrkıa Keńes odaǵynan bólingen táýelsiz memleketterdi tanyp, olarmen baılanys qura bastady. «Túrki álemi» uǵymy ashyq túrde aıtyla bastady, Túrkıa Respýblıkasynyń 9-shy prezıdenti Súleıman Demıreldiń «Adrıatıkadan Qytaı qorǵanyna deıin túrki álemi» málimdemesi esterde saqtaldy. Burynǵy Ulttyq Qaýipsizdik Keńesi Bas hatshysy Týnjer Kylychtyń málimdemesi bolsa uzaq ýaqyt tartystarǵa sebep boldy. Túrkıanyń túrki álemimen yntymaqtastyǵy eki taraptyń da qatelikterine baılanysty tabysqa jete almady. Osy jaǵdaıǵa bálkim «Túrki álemi», «Eýrazıa» sıaqty ataýlardyń maǵynalyq túsiniksizdigi de yqpal etken shyǵar. Reseıdiń qaıtadan kúsheıýinen keıin Túrkıada «bul jumystar Reseısiz júrmeıdi» degen túsinik qalyptasty. Túrkıa 2001 jyly Reseımen «Eýrazıada yntymaqtastyq» jobasyna qol qoıdy. Bul jobada «Eýrazıa» dep burynǵy Keńes odaǵy jaǵrapıasyna kirgen jerler ataldy. Ádilet jáne órkendeý partıasy bılikke kelip kúsheıgennen keıin jan-jaqty, Ankaradan basqarylatyn saıasat júrgizýge talpynystar jasady. Reseıden bastap, Túrkıanyń shyǵysyndaǵy memlekettermen yntymaqtastyqty damytty. Eýrazıa jaǵrapıasy Ádilet jáne órkendeý partıasy úshin asa mańyzdy bir aımaq bolmasa da, umytylmaýǵa tıis, strategıalyq áriptestik deńgeıinde yntymaqtastyqtar qurýǵa bolatyn aımaq retinde qabyldandy. Syrtqy ister mınıstri Ahmet Davýtoǵlýnyń «Afroeýrazıa» ıdeıasynyń ishinde oryn aldy. Qaraıtyn bolsaq Túrkıada ultshyldar men radıkaldardyń ózderine tán «Eýrazıa» aımaqtary bar ekenin baıqaımyz. Radıkaldar muny «Osmanly jaǵrapıasy» dep túsindirse, ultshyldar «Turan jaǵrapıasy», respýblıkashylar bolsa Reseı men Amerıkaǵa qarsy shyǵý retinde túsindiredi. Túrkıada «Eýrazıa» ataýy munymen de shektelmeıdi. Mysaly Stambul Ýnıversıtetine qarasty Eýrazıa ınstıtýtynyń jumys aımaǵy retinde Túrkıa, Jerorta teńizi memleketteri, Shyǵys Eýropa jáne Balkan memleketteri, Ortashyǵys, Kavkaz jáne ortalyq Azıa memleketteri kórsetiledi. Baıqaǵan shyǵarsyz, Túrkıada da «Eýrazıanyń" naqty bir túsindirmesi joq. Osy jumbaq Eýrazıa qurlyǵynda saıası bir odaq qurylyp, tarıhtaǵy ornyn alǵansha jalǵasatyn sıaqty kórinedi.