«Oıyn – bala úshin ómirlik tájirıbe» degen eken Alash aǵartýshysy Maǵjan Jumabaev. Qazaqtyń ulttyq oıyndarynyń eń alǵashqy satysy hám halqymyzdyń salt-dástúri men mádenıetiniń ajyramas bóligi retinde áýeli asyqty aıtamyz. Asyq maldyń jilikterin jalǵastyryp turatyn shaǵyn súıek qana emes, urpaq tárbıesiniń asa qajetti quraly. Ulttyq oıynnyń atasy ǵana emes, halyqtyń ótkeni men búgingisiniń kórinisi. Óıtkeni ertede qazaq balasy qolyna eń alǵash asyq ustaǵan. Sóıte tura, búginde osy asylymyz ulttyq meıramdardaeske túsetin atrıbýtqa, kórmelerde kórsetiletin jádigerge aınaldy. «Balama saqasy myqty qoı kerek» dep izdeıtin qazaq ta qalǵan joq.Eń soraqysy, búgingi jastar men jasóspirimder asyqty arhaızm dep esepteıdi. Tutas ulttyń brendi bolar dúnıe nelikten umtylyp bara jatyr? Taqyr alańǵa kóldeneńinen túzý syzyq syzyp, baılaı tigilgen keneıdi kezektesip saqamen atqan qazaq balalary nege kórinbeıdi?Asyq oıynyn ne sebepti jalpyulttyq sport deńgeıine kótere almadyq? Álqıssa, sonymen, áńgimeni áriden bastasaq. Kezinde qazaqtyń qaharman batyry Baýyrjan Momyshuly «Asyq – úlken halyqtyq tárbıe. Ultymyzdyń dástúri men mádenıetiniń bastaýy», - dep baǵa bergen edi. Kerek deseńiz, búginde etnograftar men mádenıettanýshylar asyq oıynyń fenomenin zertteý ústinde. Sebebi, halyq shyǵarmashylyǵynan týǵan asyq oıynynyń astarly maǵynasy, urpaqqa jetkizer aqparattyq kúshi, kody bolǵan. Máselen, etnograf ǵalym Beket Qarashın bylaı deıdi: «Asyq oıynynyń negizinde tylsym sımvoldar men kodtar, shartty belgiler jatyr. Ótken kúnniń belgileri bar. Sol belgilerdi taýyp, jaryqqa shyǵarsaq qana biz ózimizdiń túp tegimizdiń salt-dástúrin, dúnıetanymyn, olar kezinde neni  ańsaǵanyn uǵar edik. Mysaly, Týtanhamon máıithanasynan tabylǵan asyq neni bildiredi? Al orys balalary aıtatyn «babkı» sózi she?.. Osy sıaqty jumbaqtardy sheshsek, biz ózimizdiń joǵaltyp alǵan tarıhı jadymyzdy qalpyna keltirer edik. Ult, halyq retinde negizimizdi tereńdete túser edik"-dep túıindeıdi. Bul az deseńiz, basqa da tarıhı derekterge úńilip kóreıik. Ertedegi kóshpendiler asyq arqyly jaýgershilik zamanda kimniń jeńip nemese kimniń jeńiletini týraly bilip otyrǵan. Sondaı-aq, jerge baılanysty daý-damaı da osy asyqtyń kúshimen sheshilgen. Tipti ertede baqsy-balgerler asyq arqyly sáýegeılik jasap, aldyn-ala boljam da jasaǵan kórinedi. Buǵan halqymyzdyń aýyz ádebıeti kýá. Qazaqta «Dop oınaǵan – tozar, asyq oınaǵan – azar, qoı baǵyp quıryq maıyn jegen – ozar» degen maqal bar. Árıne, zaman aǵymyna qaraı bul maqaldy basqasha túsiný hám túsindirý kerek búgingi jasóspirimderge. Óıtkeni, bul sózdiń astarynda malshynyń psıhologıasy kórinis tapqan. Qazaq balasynyń «qoı baǵyp, quıryq maıyn jegennen basqa qolynan túk kelmeıdi» degen eski zamannyń kemsitý ıdeologıasy jatyr. Máselen, ala dopty qýalap, mıllıondaǵan jankúıeri bar stadıondy jınaǵan Lıonel Messı, Dıde Drogba, Djanlýıdjı Býffon, Fernando Torres tozdy ma eken?! Nemese Eýropa jurtshylyǵy tamsana maqtaıtyn, qyzyǵa oınaıtyn klasıkalyq kerlıng pen gólften azdy ma eken? Eýroarnadan atalmysh kerlıng pen gólfti tikeleı jelide tamashalar bolsańyz, ózimizdiń ulttyq «Bir taban», «Úsh taban», «Taǵan», «Han talapaı», «Alshy» sıaqty asyq oıyndarynankem bolmasa, artyq emes ekenin ańǵarar edińiz. Átteń, pıar jaǵynan aqsańdap, qundylyǵymyzdyjarnamalaı almaı, buqaralyq sport deńgeıine deıin kótermeı júrgenimiz ókinishti. Asyq oıynyn qazaqtyń mergendik mektebi deýge tolyq negiz bar. Mergendikpen qatar, balanyń eptiligin, shapshańdyǵyn, tabandylyǵyn jáne qyraǵylyǵyn jetildiredi. Mamandardyń dáleldeýinshe, asyq balanyń júıke-júıesin qalyptastyryp, oı-órisin jáne kókjıegin keńeıtedi. Minezin tózimdilikke, qozǵalysyn dáldikke epteıdi. Kózdiń kórý qabiletin arttyrady. Asyqty nysanaǵa alǵanda qan tamyrlarynyń jumysy jaqsarady. Al qolǵa ustap ıirgende, saýsaq pen alaqandaǵy júıke núkteleri úıkeliske túsip, mı tynyǵady eken. Sondyqtan asyq oıynyn qaıta jańǵyrtyp, óz deńgeıinde nasıhattap, ulttyq brend deńgeıine kóterip, sport túri retinde damytýdyń kezi keldi. Al endi, asyq oıynyn kóterip, jańa qundylyq retinde bekitip, dáripteýdińhám damytýdyń qandaı joly bar? Birinshiden, búgingi jahandaný dáýirinde ulttyq qundylyqtarymyzdy tehnologıa jetistikteri almastyrǵany belgili. Qazirgi búldirshinge asyqtan góri, kompúter, Sony PlayStation, iPhone, iPod, iPad jaqynyraq. Endeshe, ulttyq oınynyń kompúterlik jáne planshettik nusqasyn shyǵarsaq utar edik. Vırtýaldy asyq oıyny óskeleń urpaqtyń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, ulttyq qundylyqtarymyzǵa jaqyndata túser edi. Jas bala asyq oıynynyń mazmunyn boıyna sińirer me edi osylaısha?! «Zamanyńqalaıbolsa, bórkińdisolaıkı». Ekinshiden, anımasıalyq múltfılmder arqyly nasıahattaý. Iaǵnı, anıme arqyly asyqtyń keń óris alýyna sep bolý. Kezinde «Jetiqońyr» prodúserlik ortalyǵy túsirgen «Asyqtyń túsi» múltfılmi búldirshinder arasynda úlken qyzyǵýshylyq týǵyzǵan edi. Álbette, jarasymydy jalǵasyn tapsa deımiz atalmysh joba. Sansyz oqý-ádistemelik quraldardan góri, jas sýretshilerdi tartyp, asyq oıynyń túrlerine qatysty komıkstik toptama ázirlense de artyq bolmas. Elimizdiń «Asyq atý» Federasıasy da buǵan ún qossa ıgi bolar edi. Úshinshiden, ulttyq brendimizdiGınestiń rekordtar kitabyna engizýge ábden bolady.Tizilgen asyqty alshysynan turǵyzyp, elimizdiń eń iri ortalyq alańynda «Altyn kún aspany, Altyn dán dalasy, Erliktiń dastany, Elime qarashy! Ejelden er degen, Dańqymyz shyqty ǵoı. Namysyn bermegen, Qazaǵym myqty ǵoı!» dep álemdegi eń uzyn jazýdy «ornatýǵa» bolady. Týymen tuǵyrly, Eltańbasymen eńseli, Ánuranymen aıbatty el ekenimizdi bilsin dúnıe júzi. Qazaq «kúı shyǵaryp, án salyp, kókpar tartyp, qyz qýýǵa» ǵana jaralǵan konservator halyq emes! Álemge aıdaı etip, tyń jańalyq asha alatyn, jańa ıdeıalar men bastamalardyń generatory bola alatyn ozat oıly halyq. «Mal baqqan, jaı jatqan» el joq HHİ ǵasyrdyń álem kartasynda. Olaı bolsa, jańashyl urpaqtyń asyǵy alshysynan tússin dep tileıik!

Derekkóz: qasym.kz