Jeltoqsannyń birdemesinshi juldyzy..  Aty men anyqtamasy birdeı qaladaǵy shýaqty da keń kabınette osy joldardy jazyp otyrmyn. Bas shahardyń bir ereksheligi (artyqshylyǵy da) osy: turatyn páteriń de, qyzmet isteıtin keńseń de (ádette) jyp-jyly. Syrtta Saryarqanyń ádemi yzǵary kúshine enip kele jatqany baıqalady. Qala kóshelerin qar basyp jatyr. Mundaıda dúnıe qozǵalyp bara jatsa da, ońaıshylyqpen qozǵalǵyń kelmeıdi. Dál osy sátte, súıik­ti, sýper aqyndarymyzdyń biri «Kisige tabyn, el endi» atty jańa poemasyn kó­sheniń qaq ortasynda oqyp jatyr dese de, ornymnan óre túregelýim eki talaı edi… Óıtkeni, men de basqa qazaqtar sıaqty jalqaýmyn, tabıǵatym jylyny qalaıtyndyqtan, sýyqty onsha unatpaımyn. Iá, aqtalýǵa sebepti úıip-tógip taýyp alamyz. Al, biraq… el basyna kún týsa ne ister edik? Qalǵan-qutqan (eki-úsh ǵasyr boıy uıyqtap jatqan) namysty qorǵaý kerek bolsa she? 86-daǵy jeltoqsan aıynda, aty-shýly Almaty oqıǵasynyń bolýy kezdeısoq emes, zańdy qubylys. Namysy shekteýsiz taptalyp, kókiregi barynsha janshylyp, ulttyq bolmysyn joǵaltyp bara jatqan halyqqa jaqsylap turyp bir silkinip alý ábden qajet edi. NAMYSSYZDYQ! Jaı­baraqat halyqtyń «jalyn atqan qaıǵysy sol bolatyn». Dúr silkinýge sebep tabyldy, halyq dúr silkindi… Biraq, bir silkindi de (halyq qalaýlylarynyń qazirgi kóńil-kúıi sekildi) tynyp qaldy. Keıbir sheneýnikterimizdiń qaǵazdan tys qazaqshasy sıaqty toqtap qaldy. Ji­ger tanytýdyń ornyna, jer taıandyq. Óıtkeni, aıaq astynan bastalyp ketken kúresti, tasqyn sýdaı tasyǵan na­mystyń qaınar bulaǵyn ary qaraı ashýǵa, jalǵastyrýǵa ǵasyrlar boıy qanǵa sińgen úreı jibermedi. «Sovettik Máskeýden qaıyr, qaraǵaıdan shaıyr ketti». Jergilikti sholaq belsendiler, oqıǵaǵa qatysýshy jastardy topyrlatyp oqýdan (jumystan) shyǵaryp jatty, úndemedik.  Stýdentterdiń kóbi «úsh áriptiń» sýretine ilikkeni úshin ǵana abaqtyǵa tyǵylyp, adamdyq quqy taptalyp jatty. Qysyq kóz «Pontı Pılattardyń» sheshimimen qanshama bal­­ǵyn taǵdyr búlindi? Olarǵa arasha túsýdiń ornyna, as bólmege jınalyp, óshimizdi qara sháıdan alyp, kúńkildep áńgime aıttyq. Kórpeniń astyna basymyzdy tyǵyp, sary mysyqtan úrikken beıshara qoıandar sıaqty buǵyp jattyq. Úıine kelgen qonaǵyna (meıli, ol shúrshit-kelimsek bolsyn) eń sońǵy qant-nanyn dastarhanǵa jaıyp kútetin meımandos halqymyzǵa ultshyl degen qara tańba taǵylyp jatqanda, ottapsyń dep óre túregelmeı, basymyzdy salbyratyp otyrdyq. «Uzyn eldiń ıirine, qysqa eldiń qıyryna» bas bolyp, qazaqsha aqyl aıtyp, nemere-shóberesimen oryssha shúldirlesetin mańdaıy kere qarys aqyn-jazýshylar kitaphanasynan shyqpaı otyryp aldy. Qajet kezde qalyń dúıim jurtty orda buzar ortaǵa bastap shyǵýǵa tıis zıaly qaýym qasqyrdan qoryqqan aýyl ıti sıaqty úıshigine jasyryndy. Alańǵa shyqqan jastardy qoldaýdyń ornyna, olardy «anasha shekken, araqqa toıǵan» azǵyndar dep aıyptaǵan tanymal aǵalarymyzǵa ne joryq? Namys týraly qozǵamaı-aq qoıalyq, sol kezde olardyń uıattary silesi qatyp uıyqtap jatty ma eken dep oılaısyń? Keıin, olardyń kóbi «biz eshteńege qol qoıǵan joqpyz, ortalyq komıtet syrtymyzdan bizdiń kelisimsiz sheshti» dep aqtalyp jatty. Pendeshilik qoı. Al, bul oqıǵa týraly naǵyz shyndyqty buqpalamaı ashyp aıtqan Asanáli aǵa Áshimov qana. Ol kisi 1999 jyly (osy taqyryp boıynsha daıyndalǵan derekti fılmdegi) maǵan bergen suhbatynda: «Bulaı bolǵan, bolyp jatyr, bola beredi», – dep moıyndady. Bul ekiniń biri bara bermeıtin batyl qadam… Asekeń jigit-aq… Avtorlyq anyqtama: Osy aıyptaý materıalyn uıymdastyrǵan sol kezdegi ortalyq ko­mı­tettiń jaýapty qyzmetkeri V. Ýs­tı­novtiń  sózine qaraǵanda, qol qoıǵan adamdardyń báriniń de (telefon arqyly bolsa da) kelisimi alynǵan. Komýnıstik Máskeý halqymyzdyń «astynan ıt júgirtti, ústinen qus ushyr­dy». El ádiletke shóldedi. Keıinirek, jeltoqsannyń qurbandyǵyna qyrshyndaı qylyp Qaırat Rysqulbekovti shalyp tyndyq. Onda da «sen tımeseń, men tımelep» jatyp aldyq. Qarshadaı jasty ólim jazasyna kesip jatqanda, sol arsyz sottyń aldyna baryp, halyqtyń jasandy spektáklge degen úzildi-kesildi narazylyǵyn bildirýge, tym quryǵanda 20 shaqty zıalysymaq, 100 shaqty jigitsymaq tabylmadyq. «Otqa oranǵymyz kelmedi, sýǵa súringimiz kelmedi». Osydan jıyrma jyl buryn ǵoı deımin, atalmysh taqyrypqa arnaıy derekti fılm daıyndap júrgende, osy saýaldy Ábish aǵa Kekilbaevqa qoıǵan edim. Ol kezde (90-shy jyldardyń basynda) saıasattan góri ádebıetke kóbirek búıregi buratyn Ábekeń meniń «aqymaqtaý suraǵyma» eptep renjip qaldy. «Otyzynshy jyldary qazaq zıalysy jappaı oraqqa tústi, olar bul joly da oraqqa túsemiz be dep aıaǵyn tartty, qaýip qazanynan saqtandy» dep, dúldil tilmen tarqatyp túsindirip, ýáj aıtty. Árıne, (sol kezde) jurt tanyǵan rýhanı tulǵadan saıasattyń belsendi qaıratkerligine búkil bolmysymen aýysyp jatqan kisiniń baılamyn túsinýge tyrystym, arada 20 jyl ótse de, áli tyrysyp júrmin… Biraq, sanamdy qansha qınasam da, «jaılaýymyzdy jaý, qystaýymyzdy órt alyp jatqanda», «oraq­tan» bas saýǵalap otyrýdyń qajet­tiligin uǵa alar emespin. Eger, el-jurttyń basyna qara bult tóngen kezde paıdasy bol­masa, ol bastardy kimder úshin jáne qandaı bolashaq úshin saqtaý kerek boldy? «Ásheıinde bı aǵa, túıe aýǵanda qaıda ediń» bolyp júrmeı me?. Onyń ústine, 37-shi jyldardyń qyrǵynyna tek «zulym» Stalın ǵana kináli emes, jaǵaly el bolyp kórmegen qazaqtyń (qazsań, munaı sıaqty shyǵa beretin) kemshin qasıetteri de áser etpedi me degen zapyran oı mazalaıdy keıde… NKVD-nyń  «aıtqany ótip, atqany jetip turǵanda», atalmysh mekemeniń halyqqa istegen qıanatynda esep joq. Bul týraly talaı aıtyldy da. Biraq, eger de, qazaqtardyń ózi bir-biriniń ústinen burqyratyp aryz jazyp, birin-biri jarysa satpaǵanda, munshama adam shyǵyny bolmas pa edi degen aqymaqtaý qıalym da joq emes. Basqa ulttardyń zıalysy qazaqtarǵa qaraǵanda nege azyraq qyryldy? Oılańyzdarshy… Muny bireýler Iosıf kóke Stalınniń «ór» qazaqtarǵa degen jekkórinish sezimimen, onyń qazaq zıalysyna degen óshpendiligimen túsindiredi. Menińshe, óz álsizdigimizdi aqtaý úshin ne bir sebepter taýyp alýǵa bolatyn sıaqty. Al, shyndyǵyna kelsek, Sovet basshylyǵynyń qazaq halqyna erekshe shúıiletindeı, basqalardan góri bólek qyrsyǵatyndaı sebebi bola qoıǵan joq. Qoıdan jýas halqymyz patsha qulady dep, qazan buzarlyq qylyq kórsete qoımady. Baı-manaptarymyz Qazan tóńkerisine qarsy keń aýqymdy bas kóterýlerge uıytqy bola qoıǵan joq. Kishigirim tolqýlar bolmasa, kórshi ózbektiń basmashylary sekildi uzaqqa sozylǵan jappaı qarsylyq qozǵalysy da beleń almady. Zıalylarymyz Máskeýdiń júıkesin qozdyratyndaı eshqandaı jasyryn kúres júrgizbedi. Qaıta keńestik júıe arqyly «qarańǵy» halqymyzdyń «kózi ashylatynyna» qýanyp, jańa úkimetke belsene kómektesti. Sondyqtan, «37-niń» qazaqqa ákelgen keń aýqymdy qandy zobalańyna «Máskeýdiń ozbyr saıasaty» ǵana emes, taqym buraý, tar qyspaqta bir-birin satýǵa daıar turatyn usaq minezimiz de óz úlesin qomaqty qosty deýge ábden bolady (kóńilderińizge tıip jatsa, keshirim suraımyn). Al, 86-87-shi jyldary zaman múlde basqa bolatyn. Qansha qýǵyndasa da, jeltoqsan qozǵalysyn qoldadyń nemese ulttyq múddeńdi qorǵadyń dep eshqandaı sheneýnikti nemese jazýshy-ǵalymdy qa­byr­ǵaǵa taqap, atyp tastaıtyndaı qater bolǵan joq. Bárimiz jabylyp qorǵaǵanda, marqum Qaırat Rysqulbekovti de aman saqtap qalar edik. Basty, birneshe qaıtara shaýyp alsa da, halyq úshin  eshqandaı «oraqtan» qaımyǵýǵa bolmaıdy. Biraq, óz kezeginde halyq ta árbir zıalysyn, árbir tulǵasyn qorǵaý úshin qushaǵyn aıqara ashyp, azamaty úshin eshteńeden qaıtpaıtyn ór minezin tanytý kerek. Biraq, bir Qaıratyn saqtaı almaǵan ynjyq halyqqa ne ókpe aıtasyń? «Erkek toqty qurbandyqqa shalynǵaly» jatqanda, halyq arystaı azamatyna arasha túse almady. Birneshe mıllıon qazaqtyń arasynan bir Qaırattyń boıyndaǵydaı qaırat tabylmady. Buǵa berseń, suǵa beredi. 87-88-shi jyldary Máskeý qazaq eline bilgenin istedi. Burynyraqta, Dımash aqsaqalmen amandasqan qoldaryn yrym qylyp eki apta boıy jýmaıtyn qazaqtar, burynǵy basshyny jarysa jamandasyp, G.Kolbınniń kóńilin taýyp, óresi jetkenshe jalpaqtap jatty. Oılaý deńgeıi oblys kóleminen aspaıtyn birinshi sekretar qazaqsha sóıleımin dep ýáde bergende, bárimiz ákemiz eki «Jıgýlıdi» qatar utyp alǵandaı qýanyp jattyq. Sodan beri 25 jyl ótipti. Osy ýaqyttyń ishinde sanamyzda, jan-dúnıemizde ne ózgerdi? Osyǵan kim tarazy qoıa alady? Baıaǵy sol, «buıdalaǵan túıedeı» minezin joǵaltpaǵan sheneýnikter, «baryna shúkir, joǵyna sabyr» etýshi momyn halyq, «kóp sóılep, kóbik sapyrǵan» (jaltaq) zıalylar… Aıtqan jerden aýlaq, erteń basqynshylar el shetine basyp kirse nemese búlikshilerdiń shaǵyn ǵana toby bas qalamyzdyń ortalyǵyn basyp alsa, el qorǵaý úshin ǵumyryn qıýǵa daıyn turǵan qandastarmyzdyń bóri bet batyldyǵyn kórip turǵan joqpyn. Árıne, ázirge aýyzben oraq oramyz, al, iske kelgende….  Qaıdam? Eli­mizdi órkendetý, eldi biriktirý úshin kúsh-jigerin salyp jatqan azamattarǵa maqtaý-madaqtaýdy tonnalap tógetin sheneý­nikterimiz, sol kisiniń basyna qaýip tónse, ony aıaǵyna deıin qorǵaýǵa shamalary jete me eken? Joq, álde áýejaıdyń shetinde aldyn-ala daıyndap qoıǵan ushaqtaryna otbasyn tyǵyp alyp, qarjylary saqtalyp jatqan alys shetelderge taıady ma eken? Onda, ulttyq gımndi keýdesine qolyn qoıyp turyp, quıqyljyta shyrqaıtyn búgingi sheneýniktiń, sheteldegi Áblázov pen Hrapýnovtardan qanshalyqty aıyrmashylyǵy bar? Meni osy jaǵy alańdatady. Biz batyr halyqtyń urpaǵymyz dep jatamyz. Qaıda bizdiń sol qaısar minezimiz? Atan jilik, arqar múıiz batyrlardyń shóbereleri nege uıyqtap jatyr? Taqıaly kórshilerimiz shekaradan kún kóris qamymen ary-beri ótken qandastarymyzdy qoıan atqandaı atyp tastaýda. Túk bolmaǵandaı keıip tanytamyz. Palaý jegishter elinde qazaqtyń úlken bir otbasyn shıetteı bala-shaǵasymen baýyzdap qyryp ketedi. Buǵan jalǵyz ózi kúıip-pisken qalaýly Amangeldi Momyshov qana. Basqalary Islam akanyń taýyqtaryn túlki jaryp tastaǵandaı beı-jaı. Gazet betterinde, keıbir jeke uıymdardyń ju­mysqa eýropalyq násildegi adamdardy ǵana alamyz degen habarlandyrýlaryn kózimiz shalady. Kúrkireýi kúshti, jaýary az qazaqtar buǵan da mán bermeıdi. Toǵyz qazaq otyrǵan jerge bir resmı tildi kelimsek kelse, Uly Abaıdy umytyp, uly Pýshkın tilinde saıraı bastaımyz. Ózgeniń  kózinshe óz tilińde sóıleseń, balaǵattyń tilinde sóılep jatqandaı yńǵaısyz sezinesiń. Budan keıin tilimiz quryp bara jatyr dep eńkildep jylaýdyń qajeti bar ma? Jarymaı jatqan sanamyzdyń sıqy osy, jarytpaı jatqan salamyz qanshama? «Ǵaryshtyq derjavamyz», al, sol ǵa­rysh­tyq tehnologıany meńgergen mamandarymyz nege az? Kosmodromnyń qazaq jerine ornalasýy men eki baýy­rymyzdyń ǵaryshta bolyp qaıtýy bizdi derjava etip jibermeıdi (Buryn, maımyldar men ıtter de kókke ushty, qazir, kóbirek kók qaǵazy barlardyń bári ushyp baryp kelip jatqan joq pa?). Bizdiń basty maqsat, ǵarysh kemesine miný emes, ǵarysh kemesin jasaý bolǵanda ǵana alǵa basamyz. Bolashaǵy bar eldiń urpaqtary «Mersedes» kóligine minýshilerdiń kóptigimen maqtanbaıdy, «Mersedes» kóligin jasaı alatyndardyń kóptigimen maqtanady. Avtomashınańyz syr bergende baıqaıtyn shyǵarsyz, bizdegi kólik jóndeýdiń kánigi sheberleri de basqa halyqtyń ókilderi. Qysqy sport túrleri boıynsha ótetin halyqaralyq jarystarda eki-úsh qazaq (kezdeısoq) chempıon bolyp qalsa, bul tabıǵat zańdylyǵynan tys qubylysqa teń. Aq qardy ombylap, 14-shi orynda shańǵy súırelep kele jatqan qandasymyzdy kórsek, súıikti úkimetimizdiń (qazaqsha telearna ashý jónindegi) kezekti ýádesin estigendeı qatty qýanamyz. Qysqy Azıadadaǵy (kelimcekter jasaǵan) jaqsy kórsetkishter naýqandyq nátıje bolyp qalmaı, (qany barlar jalǵastyratyn) turaqty qubylysqa aınalsa, quba-qup bolar edi. Ádette, Qazaqstannyń týyn kótergeni úshin eks-reseılik (eks-qytaılyq)  qyz­darǵa (jigitterge) qatty rıza bolyp, óńsheń syrttyqtar oınaıtyn «Barys» koman­dasynyń kezekti kezdesýin «jýý» úshin, Farrýh Zakırovtiń qandastary daıyndaǵan dámdi dastarhanymen erekshelenetin meı­ramhanaǵa asyǵamyz. Moıyndaı salaıyq, bizdiń ulttyq taǵamdarymyz da tal­ǵam men san-alýandylyq jaǵynan áli de bolsa baıyta túsýdi qajet etedi. Ázirge eshkimmen básekeles emespiz. Eki sózdiń birine Uly Shyńǵysqandy qystyra beretin mońǵol baýyrlar sıaqty, dastarhan jaıly áńgime qoz­ǵasaq, qazy men qymyzdy aıta beremiz, dámde de, basqada da  odan bólek maq­­tanyshymyz joq. Kóshe-kósheniń bárin jaýlap alǵan basqa ulttardyń dámha­nalarynda, biri ózbektiń, biri nemistiń, taǵy biri qytaıdyń ulttyq kıimin kıim alyp, lábbaı taqsyrlyq keıippen qyzmet etip júrgen qazaq qyzdaryn kórgende, tábetim qashyp ketedi. Ne aıtarsyz, naryq zamany..? Bári de oryndy. Biraq, ishińizden bolsa da shynyńyzdy aıtyńyzshy, álgi qaryndastardy kór­gende, sizdiń júregińiz shym etpeı me? Qalǵan-qutqan, tot basqan namys-symaǵyńyz oıanbaı ma, aǵaıyn? Joq álde, «namys-qamystan» góri orekeńniń araǵy men sheteldiń sharabyna toıyp alyp, «bizdiń qazekeń álemdegi eń kúshti halyq» ekendigin aıtyp maqtaný júrekke jaǵymdyraq tıe me? Ǵafý, qatelesippin, siz úshin «qazaqtyń myqtylyǵy» ekinshi orynda eken ǵoı… Qalaı ǵana umytyp kettim? Al, sizdiń shyqqan tegińiz jatatyn (uly, orta, kishi) júzdiń – eń sýper júz, siz ónip shyqqan rýdyń «dúnıejúzindegi eń aqyldy, eń ádiletti jáne eń júrekjutqan rý» ekendigin umytyp ketippin. Árıne, bul jaıly «tarıhı shyndyqty» tek siz ǵana jaqsy bilesiz. Tarıhta qala túgili kóshe salyp kórmegen halqymyzǵa, aýzyńyzben Otyrar men Syǵanaqty sal­dyryp, ál-Farabıdi pen Beıbarysty qazaq etip, besbarmaqty dúnıe­júzindegi eń dámdi taǵam ekendigin jyrlap aıta bergennen ne shyǵady? Onda, túsindirińizshi, ata-babamyz sýper­qury­lysshy bolsa, nege osy kúnge deıin kez kelgen ǵımarat qurylysyna, meıli ol úlken úı bolsyn, dúken nemese meshit bolsyn, «úırengen»  ózbegimizdi jaldaımyz? Bas qalamyzdaǵy kúrdeli qurylystardy (bárin derlik) nege ózimiz emes, túrik týystar salady? Esterińizde shyǵar, ótken kúzde, bas qalamyzdyń bas alańynda fýtboldan Qazaqstan men Túrkıa komandalary kezdesti. Jeńbese de, óz alańynda tym quryǵanda teń oınaıtyn shyǵar degen úkili úmitpen, 9 jastaǵy ulymdy ertip bardym. Jınalǵan (optımıs) jurtpen birge ulym da «Qazaqstan» dep aıǵaılap, elimizdiń kishkentaı jalaýshasyn jelbiretip, shabyt shaqyryp, jelpinip turdy. Búkil stadıonda birneshe myń adam «Qazaqstan» dep aıǵaılaǵanda jáne ánuran oınaǵanda, boıyńdy úlken bir kúsh-qýat pen shattyq bıleıdi ǵoı, áseri ózgeshe. Biraq, qýanyshymyz uzaqqa barmady. Esep 0-2-ge jetkende, ulym «qaıtaıyqshy» dedi. Qaıttyq. Ekeýmizdiń de unjyrǵamyz (keıbir zıaly tulǵalardyń bedeli sıaqty) túsip ketken. Úıge jetip, teledıdardyń eki tildi baǵdarlamasyna úńilsek, esep 0-3-ke ulǵaıypty. Balamnyń qatty mazasy ketip, kópke deıin ózine-ózi kele almaı júrdi. Bir kezde syryn ashty. «Papa, – deıdi ol, – Men  Qazaqstandy búkil álem boıynsha óte myqty el dep senetinmin, ony eshqashan eshkimnen jeńilmeıdi dep oılaıtynmyn. Al, mynaý naǵyz masqara ǵoı!». Sol kezde ǵana mán-jaıdy (onyń balań oıyn) eptep bolsa da túsingendeı boldym. Jalpy, meniń de, onyń da  fýtbolǵa degen qumarlyǵymyz shamaly. Dostarymyzdyń usynysymen, osydan eki-úsh jyl buryn ǵoı deımin, Almatyda ótken halyqaralyq fýtbol kezdesýine bardyq. Qazaqstan-Andorra  fýtbol quramalarynyń kezdesýi 3-0 esebimen, bizdiń quramanyń aıqyn ba­sym­dylyǵymen aıaqtaldy. Saryaǵash qalasynyń deńgeıindegi komandany ut­qanymyzǵa, Brazılıanyń quramasyn talqandaǵandaı máz boldyq. Odan keıin, fýtbol oıynyna asa qyzyqpaǵan soń, basqa kezdesýlerge de, teledıdardaǵy oıyndarǵa da nazar salmaǵanbyz. Ulym­nyń sodan keıingi tamashalaǵan ja­rysy, osy qazaqtar men túrikterdin oıyny bolatyn. Sirá, Andorranyń áserin joǵaltpaǵan ulyma mekteptegi us­taz­darynyń patrıottyq áńgimeleri qosylyp, Qazaqstan sózi (el retinde de, komanda retinde de) álemdegi eń myqty uǵymǵa aınalsa kerek-ti. Al, Túrkıamen kezdesýden keıin qatty túńilip ketti. Atalmysh oıynnyń onyń patrıottyq sezimine qanshalyqty nuqsan keltirgenin de bilmeımin… Iá, qatty uıatty bol­ǵanymyz ras. Biraq, oılap qarasaq, sonsha­lyqty qapalanatyndaı eshteńe joq qoı. Shyndyǵynda, biz qandaı nátıje kútip edik? Jalǵan namysty jyrtyp aıǵaılaıtyndaı ne bolyp qalypty sonsha? Resmı túrde, Qazaqstan qurama komandasy ekeni de ras, biraq, onda júgirip júrgen qazaqtyń sany eki-úsheý-aq. Al, bu­ǵan nege namystanbaısyzdar? Fýtbol jarysy ótip jatqan (osy bir alyp ta) ádemi alańnyń qurylysyn salǵan da qazaqtar emes qoı. Tipti, fýtbolshylar kıgen sporttyq kıim de bizde tigilmegen. Bul sizdi eshqandaı oılarǵa jetelemeı me? Sol túni bir-eki shýmaq jazyp, tanystaryma sms-pen jiberdim. Mazmuny shamamen bylaı: «Bar namysty tabanǵa jıyp alyp, Basqalarǵa tońqaıyp, syıynalyq. Túrik salǵan alańda dalbańdaımyz, Túrik tikken dambaldy kıip alyp…». Ózderińiz kýá bolyp júrgen shyǵar­syzdar, Almaty men Astananyń kóshelerinde qaptaǵan ózbek-uıǵyr kýhnálary. Al, Táshkende qansha qazaq kýhnásy bar eken, bildińiz be? Ózbekstanda, óz aǵamyz ózbektiń qaı qyzy qazaqtyń ulttyq kıimimen júr? Maqtanshaq qazaqtyń kún saıyn ótip jatatyn toıynyń bárinde taqıaly kórshimizdiń boı qyzdyrar áni men bıi oınalyp jatady. «Ialla» men ózbek estradasynyń juldyzdary apta saıyn Qazaqstanda. Qazaq ánshisiniń myń teńgelik konsertine aqshasyn qımaıtyn qazaq, Reseıdiń juldyzdarynyń 30 myń­dyq bıletin talasyp alyp jatady. Bul keleńsiz qubylysty kim týdyryp otyr? Olar ma, joq ózimiz be? Ary qaraı sozbaı-aq qoıalyq… Bitpeıdi… Bul mysaldar basqa halyqtyń ár­túrli kásiptegi, ónerdegi myqtylyǵyn ǵana bildirmeıdi, eń bastysy, ózimizdiń álsiz­digimizdi, daraqylyǵymyzdy, darynsyz­dy­ǵy­myzdy aıqyndaıdy. Kemshin tusta­ry­myz­dyń kóptigin ańǵartady. Keıde Qa­zaqstanda emes, shetelde turyp jat­qandaı áser alasyń? Qazaqsha basylymdar, tórtinshi toqaldan týǵan balalar sıaqty. Bıliktiń kózqarasy boıynsha, olar jaltaq, ynjyq, bilimsiz, ózine-ózi senimsiz. Bıliktiń pikiri durys emes dep, eki bólmelik tar páterdiń kýhnásyndaǵy eski stoldy urǵylaýǵa bolady. Biraq, áıeliń men bala-shaǵań ǵana kýá bola alatyn osy bir «batyrlyǵyńyzdan» soń birdeńe ózgere me? Myqty jýrnalıs bolsańyz, onda nege jalaqyńyz tómen, onda nege eki tildi saıasatkerler men bıznesmender suqbatyn birinshi sizge emes, sizdiń artyńyzda turǵan orystildi tilshige berýge umtylady? Myqty basylym bolsańyz, onda nege taralymyńyz óte mardymsyz, onda nege sizderge jarnama berýshiler kelmeıdi? «Balapan» telearnasy ashylǵanda ekinshi táýel­sizdigimizge qolymyz jetkendeı máz-máırem boldyq. «Keýdesin eshkimge taptatpaıtyn halqy bar» táýelsiz elde osyn­daı kórinistiń bolýyn túsindirý úshin  qandaı deńgeıdegi dilmarlyq kerek? «Aýyl ıtiniń quıryǵy qaıqy». Biraq, Qudaı saqtasyn, ekinshi jeltoqsan qaıtalanbasyn dep tileıik. Ójet jastarymyzdy taǵdyr tálkegine tapsyryp, qaıratty jigitterimizdi atyp-asýǵa óz qolymyzben berip, bet-betimizben tym-tyraqaı qashyp ketsek, keıbir ishitar kórshilerimizden qatty uıat bolady, (86-shy jylǵy) jeltoqsannyń alǵashqy jar­tysyna deıin Dımash aqsaqaldy paı­ǵambar sanap, al, ekinshi jartysynan bastap, ony pálesi juǵyp keter zıandy zeınetker retinde qabyldaǵan sheneý­nikterdiń opasyzdyǵy, myna jańa zamanda jalǵasyn tappaıdy dep aı­ta alamyz ba? Buryn barlyǵyn (jiger­sizdigimizdi, jaltaqtyǵymyzdy, jaǵym­paz­dyǵymyzdy, satqyn­dyǵymyz­dy, júz­­­ge bó­linýshiligimizdi) Máskeýge jap­tyq, al, endi kimdi aıyptaıdy eken­biz? «Al­ty batpan, ala aýyz» eldi jaqsysyn asyryp, jamanyn jasyryp biriktirip otyrǵan bir kisiniń bedeli arqasynda, ázirge qazaqtardyń «alar demi bir tóbeden soǵyp tur. «Úlkeıýden» úmiti bar kisiler, «sol demdi» odan ári soqqyza ala ma? Aramyzdan, eldiń basyn qosa alatyn qasıeti bar adamdar kóptep shyqsa dep tileıik! Araq-sharap ishkenniń jóni osy eken dep maskúnemge, ımandy bolǵannyń jóni osy eken dep «birdeme… ıtke» aınalmaıyq. Al, ortasyn taba alamyz ba osy? Biz «orys» emespiz, «arab» ta bolmaıyq degiń keledi. Synasaq – jamandamaıyq, maqtasaq – jalamaıyq degiń keledi. Toıdy maqtaný úshin emes, qýanysh isteý kerek degiń keledi. Deı almaısyń. Aıtsań, ózińe tıedi. Biraq, sóılemeseń (jazbasań), sóz atasy óledi. Aıtpasań, estimeıtin sańyraýlar kóp, ashpasań, kórmeıtin soqyrlar kóp. Sońǵy kezde meniń basyma  qazaqtardyń mańdaıyna jazylǵan aıy jeltoqsan ǵana ma degen ersileý oı kelip júr. Óıtkeni, ishki jan-dúnıemiz qysy-jazy tońyp júredi. Serik Abas-shah,  telejýrnalıst

"Aqıqat" jýrnaly