Sońǵy ýaqytta Reseıde beleń alyp kele jatqan ulyreseılik shovınızm kórshi memleketterdi ǵana emes, búkil álemdi alańdatyp otyr. Ýkraınadaǵy daǵdarysty paıdalanyp, Qyrymdy alý, ıaǵnı «Qyrym ejelgi Reseı terıtorıasy» konsepsıasy men kórshi elderdiń «memlekettiginiń bolmaýy» tujyrymdamasy búgingi Reseı bıligine qosymsha upaı berip otyrǵandaı kórinedi. Pýtınniń Reseıdegi reıtıńisiniń ósýi – ultshyldyqqa arqa súıegen «shovınızmnen» shyǵatyndyǵy ańǵarylýda. Degenmen shovınızm eshqashan jeńiske jetelemegen baǵyt ekendigi tarıhtan aıan. Búgingi Reseıdiń de saıasaty uzaqqa aparmasy aıqyn.
Búgingi Reseıdiń shovınızmi men tarıhı Reseılik shovınızm arasynda úlken aıyrmashylyq jatyr.
Reseıdiń uly eýropalyq ımperıa retinde qalyptasýy İ Petrdyń ımperıalyq ambısıalarynan kórinis tapty. Ol kezeńdegi Reseı Eýropanyń eń artta qalǵan elderiniń qatarynda edi. Tipti Shved korólderi jáne tarıhı negizgi qarsylastardyń biri bolǵan Polák korólderi Reseıdi óziniń shyǵystyq provınsıalary retinde qarastyrǵany belgili. Shved koroli Karl Hİİ tipti Reseıge aýyr qarý kirgizbesten, atty áskermen-aq 3 aı kóleminde Reseıdi basyp alýǵa bolady degen tujyrymdamany ustanǵandyǵy belgili. Onyń babalary Gýstav-Adolf Reseı eshqashan Lıvonıa men Baltyq teńizi jaǵalaýyn basyp ala almaıdy degen tujyrymdamany usynǵan bolatyn. Alaıda, İ Petr orys halqynyń boıyndaǵy kúsh-jigerdi oıata bildi. Ol Reseıdi tejeýshi faktorlardyń barlyǵyn joıyp, jańa «eýropalyq» memleket qurý ıdeıasyn júzege asyrýshy tarıhı tulǵa. Shvesıamen soǵys Reseı memlekettiginiń bul kezeńinde «memlekettilik» úshin kúres retinde qarastyrylyp, halyq arasynda qoldaýǵa ıe boldy. Árıne İ Petrdyń bul reformalary halyqtyń barlyq toptarynan birdeı qoldaý tappady. Ataqty «saqal kóterilisteri» osynyń negizgi aıǵaǵy. Degenmen «memlekettilik» uǵymy dástúrshildik uǵymynan basym túsip jańa bastamalarǵa jol ashty.
Ulyreseılik shovınızmniń ekinshi kezeńi İ Aleksandr ımperatordyń tusynda boldy. Napoleon Bonapart sekildi qaterli jaýdy jeńý Reseı ımperıasyn eń qýatty memleketke aınaldyrdy. Munyń ózindik sebebi de bar. Napoleon Bonapart áskerlerinen 3 ret jeńilis tapqan Reseı Tılzıt shartyna qol qoıady. Shartqa sáıkes, Reseı fransýz ımperatorynyń ekonomıkalyq saıasatynyń negizi bolǵan «kontınentaldy blokadaǵa» qosylýǵa májbúr bolady. Bul Reseıdegi barlyq áleýmettik toptarǵa keri áserin tıgizgen kúrdeli júıe bolatyn. Sebebi ol kezdegi Reseı ekonomıkasy eksportynyń negizgi baǵyty Ulybrıtanıa bolatyn, ımporttyń negizgi bóligin de London qamtamasyz etetin. Tarıhı qujattarǵa úńilip qaraıtyn bolsaq, atalmysh kezeń eń aýyr ekonomıkalyq daǵdarys jyldarynyń biri bolǵandyǵyna kúmán týdyrmaıdy. Iaǵnı Napoleon Bonapartqa qarsy soǵys búkil halyqtyń qalaýy men nıetine arqa súıegen soǵys bolatyn.
Ulyreseılik shovınızmniń shyrqaý shegi ekinshi dúnıejúzilik soǵysta Keńester odaǵynyń jeńisimen baılanysty. Stalınniń ataqty «uly orys halqy úshin kótereıik» degen sózderi shovınızmniń jańa qýatqa ıe bolǵan kezeńin belgiledi. Biraq bul kezeńdegi shovınızmniń arqaýy, birinshi kezekte, Germanıa áskerleriniń soǵys jarıalamastan basyp kirýi bolatyn. Iaǵnı bılik halyq arasynda qoldaý tapsa da, tappasa da «otandy qorǵaý» ıdeıasy búkil halyqty toptastyra aldy.
Búgingi ulyreseılik shovınızm burynǵy mazmunǵa ıe emes. Birinshiden, İ Petr, İ Aleksandr nemese ekinshi dúnıejúzilik soǵys ýaqytyndaǵydaı Reseı memleketiniń terıtorıasyna eshkim basyp kirgen joq. Saıası daǵdarystyń negizgi sebepkeri Reseıdiń ózi. Qyrym aneksıasy, Shyǵys Ýkraınadaǵy separatısterdi qoldaý saıasaty, Eýropalyq áriptesterine qyrǵıqabaqtyq tanytý sekildi áreketterdiń barlyǵy Reseı tarapynan júzege asyrylýda. Iaǵnı syrtqy jaý faktorynyń negizgi qaınar kózi - Reseı saıasaty.
Ekinshiden, ekonomıkalyq sanksıalardyń basym bóligi Reseıdiń tarapynan jasalýda. Reseıdiń ekonomıkalyq turǵydan oqshaýlaný nıeti Eýropa memleketteriniń sanksıalaryna úılesýi óziniń teris nátıjelerin berip úlgerdi. Sanksıalardyń mazmunyna qarar bolsańyzdar, Batys Eýropa elderi men AQSH sanksıalary birinshi kezekte qalyń halyqqa emes, Reseı elıtasyna qarsy baǵyttalǵan. Iaǵnı, Batys Eýropa jekelegen tulǵalar men reseılik iri bankterdiń áreketterine shekteý qoıyp otyrǵan bolsa, Reseı naǵyz halyqqa aýyr tıetin sanksıanlardy ózi qoldanýda. Halyqtyń tutynýyna baǵyttalǵan taýarlardyń barlyǵy Reseı tarapynan shekteýlerge ushyrady. Nátıjesinde, búgin munaı ónimderiniń qunynan bastap, tamaq jáne aýyl sharýashylyq ónimderiniń barlyǵy qymbattaý ústinde. Bul halyqtyń tutyný qabiletin tómendetýde. Óz kezeginde bul memlekettiń áleýmettik qoldaý tólemderiniń kóbeıýine, demek shyǵyndardyń ulǵaıýyna ákeledi. Bul óz kezeginde memlekettik kiristiń kólemin ulǵaıtýǵa ıtermeleıdi. Al memlekettiń negizgi kiris kózi shıkizat ekendigin eskersek, álemdik naryqtaǵy shıkizat qunynyń quldyraýynyń ózi Reseıge keri áserin tıgizeri anyq. Bul jaǵdaıda Reseıdiń jergilikti halqy óz Úkimetinen basqa eshkimdi kinálaı almaıdy.
Úshinshiden, İ Petr, İ Aleksandr da Pýtınge qaraǵanda reformashyl tulǵalar bolyp kelse, Stalın totalıtarlyq qatań júıeniń negizin qalaýshy. Onyń ústine joǵaryda atalǵan reformatorlardyń áreketteri ózderi dúnıeden ótkennen keıin saıabyrsyp, tipti toqtap qaldy deýge bolady. Al Pýtınde joǵarydaǵy keıipkerler sekildi reformatorlyq ta, qataldyq ta, qatańdyq ta joq. Árıne jekelegen reformalardy sımýlásıalaý bolǵanmen, Pýtın Reseıge júıelik ózgeristerdi de, reformalardy da alyp kelmedi. Iaǵnı ýaqyt óte kele, Pýtınniń áreketine baǵa beretin kez-kelgen tulǵa bul epohanyń turalaý zamany bolǵanydyǵyna kóz jetkizeri anyq.
Joǵarydaǵylardy saralaı kele mynadaı qorytyndyǵa kelýge bolady. Reseı shovınızmniń arqasynda qysqa merzimdi jetistikterge qol jetkizýi múmkin, degenmen uzaq merzimdi ıdeologıalyq qarsylyq úshin ózgeshe daıyndyq kerek. Bul qarsylyq Reseıdi jańa tyǵyryqqa tireri sózsiz.
