Elbasymyzdyń «Nurly Jol - bolashaqqa bastar jol» atty jańa joldaýynyń burynǵy joldaýlarǵa qaraǵanda ereksheligi kóp: birinshiden, ádettegideı, qys aılarynda emes, qara kúzgi qarashada, úırenshikti merzimnen buryn jarıalandy. Ekinshiden, jańa joldaýda naqty is-áreket jasaýǵa basa nazar aýdarylǵan, ıaǵnı, «Nurly jol» búkil álemdi dendegen daǵdarystyń áserinen bolatyn zardaptarǵa tótep berýge baǵyttalǵan is-sharalar keshenin qamtıtyn jalpyulttyq damý josparyna aınalyp otyr. Úshinshiden, jańa joldaýdyń aldyǵa qoıyp otyrǵan maqsat-mindetterin júzege asyrýǵa Ulttyq qordan qyrýar qarjy bólinýi. Bıyl jyl basynda el ekonomıkasyn qoldaýǵa 1 trıllıon teńge bólinip, onyń jartysy birinshi transhpen qajetke jaratylǵany belgili. Joldaýda osy qarjynyń qalǵan bóligi, ıaǵnı, 500 mlrd. teńge mynadaı mańyzdy bes baǵytqa jumsalatyny kórsetildi: 1) shaǵyn jáne orta bıznesti jeńildikpen nesıeleýge – 100 mlrd. teńge; 2) bank sektoryn jaqsartýǵa – 250 mlrd. teńge; 3) arnaıy ekonomıkalyq aımaqtardy damytýǵa, atap aıtsaq, «Qorǵas shyǵys qaqpasy» men atyraý jáne Taraz qalalarynda «Ulttyq ındýstrıalyq munaı hımıa tehnoparkterin» damytýǵa 81 mlrd. teńge; 4) EKSPO-2017 kórme keshenin nesıeleýge buryn bólingen 25 mlrd. teńgeden bólek taǵy da 40 mlrd. teńge; 5) Astana áýejaıyn jańǵyrtýǵa 29 mlrd. teńge bólinbek.
Buǵan qosa, Elbasymyz óz Joldaýynda 2015-2017 jyldar kezeńinde «Nurly jol» ekonomıkalyq damý josparyna Ulttyq qordan jyl saıyn 3 mlrd. dollardan bólinetinin jetkizdi. Ásirese, kólik-kommýnıkasıa salasyn damytýǵa ulttyq mańyzǵa ıe erekshe basymdyq berilip otyr. Kezinde, 1929-1933 jyldary AQSH-ta bolǵan «Uly depressıa» kezeńinde de osyndaı sheshim qabyldanǵan. «Uly depressıa» daǵdarysy asqynyp turǵan sátte, 32-shi AQSH prezıdenti Franklın Delano Rýzvelt haıýeı (highway), ıaǵnı, joǵary jyldamdyqpen júrýge múmkindik beretin dańǵyl joldar men álemde teńdesi joq kópirler salýdy qolǵa alǵany tarıhtan belgili. Bastapqyda prezıdenttiń bastamasyn amerıkandyqtar durys túsinbeı, onyń bastamasy qatty synǵa ushyraǵan eken. Sol kezdegi amerıkandyq qoǵamda «Daǵdarys kezinde jol salǵany nesi?» degen suraqtar men narazylyqtar kóp bolypty. Biraq F. Rýzvelttiń Jańa kýrsy (New Deal) óziniń durys baǵytty tańdaǵanyn dáleldedi, jol qurylysyna mıllıondaǵan amerıkandyqtar tartylyp, jumyssyzdyq deńgeıi kúrt tómendedi. Jol jáne kópir qurylysy ekonomıka damýyna mýltıplıkatıvtik áser berip, jol salýǵa ekonomıkanyń kóptegen salalary tartyldy, ınfraqurylym damydy. Nátıjesinde, jalpy amerıkandyq jobaǵa aınalǵan jol-kólik salasyn damytý uly ekonomıkalyq daǵdarystan shyǵýǵa ıgi yqpal etti. Sondyqtan da, AQSH tarıhı tájirıbesinen sabaq alýymyzǵa bolady. Qandaı jol bolsyn, temir jol ma, avto joldar ma báribir, jol qurylysy - qarjy-qarajattyń tek qana iri qalalarda shoǵyrlanyp qalýyna jol bermeıtin, aýyl-aımaqtardy qamtıtyn, jalpy ulttyq qurylys sıpatyna ıe ekonomıka salasy bolyp tabylady. Bul óte kóp jumys qolyn qajet etetin sala bolǵandyqtan, myńdaǵan qazaqstandyqty jumyspen qamtyp qana qoımaı, qarjy resýrstarynyń el aýmaǵyna birkelki taraýyna da keń múmkindikter beredi. Elbasymyz Astana men el óńirlerin qosatyn «Nurly joldyń» qurylysyn júrekten taraǵan qan tamyrlarymen salystyrýy tegin emes. Jol ekonomıkanyń kúre tamyry. Jol men kópir salý ózin-ózi tolyq aqtaıtyn ári sharıǵattaǵy saýapty da berekeli is sanalady.
Jańa joldaýda Qazaqstandaǵy tolǵaǵy jetken ózekti problemalar da óziniń sheshimin tabatyny aıtylǵan: 1) turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyǵyn jańǵyrtýǵa 200 mlrd. teńge, qosymsha qarjylandyrý kózderinen 100 mlrd. teńge; 2) 2015-2016 jyldarǵa jalǵa beriletin turǵyn úı qurylysyna 180 mlrd. teńge; 3) mektepter salýǵa 70 mlrd. teńge, balabaqsha qurylysyna 20 mlrd. teńge; 4) elimizdiń on joǵary oqý oryndarynda ǵylym men óndiristiń baılanysyn nyǵaıtýǵa 10 mlrd. teńge; 5) shaǵyn jáne orta bıznesti damytýǵa aıqyn basymdyq berip, joǵaryda kórsetilgen somadan bólek, Azıa damý banki, Eýropalyq qaıta qurý jáne damý banki, Álemdik banki sıaqty qarjy ınstıtýttarynan alynatyn 155 mlrd. teńge nesıe jelisin tıimdi paıdalaný mindeti qoıylyp otyr.
Sonymen qatar, joldaý aıasynda Elbasy jańa ekonomıkalyq saıasatty júzege asyrýdyń dińgegi bolyp tabylatyn Infraqurylymdyq damýdyń besjyldyq josparyn jarıalady. Bul jospardy júzege asyrýǵa júzden astam sheteldik kompanıalar qatysýǵa ynta bildirgen, nátıjesinde 6 trıllıon tenge ınvestısıa quıylmaq (onyń 15 paıyzy Qazaqstan úlesi).
Endigi másele – osy bólingeli otyrǵan qyrýar qarjy-qarajatty shashaý shyǵarmaı, talan-tarajǵa salmaı jetetin jerine deıin jetkizý. Elbasymyz da jumsalatyn qarjynyń qaıda ketkeni qatań qadaǵalanatynyn, bir tıynyna deıin qaıda ketkeni suralatynyn qadap turyp aıtty. «Nur Otan» partıasy tarapynan qosymsha baqylaý jasalatyny kórsetilgen. Osy jerde mynadaı máselege nazar aýdarǵanymyz jón sıaqty: joldaýda kórsetilgen maqsat-mindetterdiń oryndalýyna, qarjy-qarajattyń oryn-ornymen jumsalýyna tek qana bir partıa jaýapty dep túsinbeýimiz kerek. Qazaqstannyń damýy jańǵyz Elbasyna, nemese, «Nur Otan» partıasyna ǵana kerek emes qoı, damyǵan otyz eldiń qataryna kirip, baqýatty ómir súrý barsha qazaqstandyqtarǵa qajet. Sol úshin de, barlyq azamattyq qoǵam ınstıtýttary tize qosyp, búkil halyq bolyp qadaǵalaýdy úırenýimiz kerek. Joldaýdy júzege asyrýǵa bólingen orasan zor qarjy-qarajattyń iske jaratylýyna jalpy halyqtyq baqylaý jasalatyn bolsa, bereke de bolady, jemqorlyqty da aýyzdyqtaı alamyz.
Jalpy, jańa joldaýda josparlanyp otyrǵan maqsat-mindetterdi iske asyrý eldegi saıası turaqtylyq pen qoǵamdyq kelisimge tikeleı baılanysty. Muny Elbasymyz erekshe atap kórsetti. Árbir qazaqstandyq azamat osy aqıqatty sanaly túrde uǵynsa ǵana jumylǵan judyryqtaı bolyp, «Biz - Qazaqstan azamatymyz, qazaqstandyq halyqpyz» dep, birigip is-qımyl jasaıdy, beıbit elde birge ósip-ónedi. Memleket halqynyń ıdentıfıkasıasy durys bolsa ǵana qoǵamdyq kelisim ornap, saıası turaqtylyqqa qol jetkizýge bolady. Iaǵnı, el azamattary shyǵý tekteriniń qandaı ekenine qaramastan (ulty, dini, jynysy, áleýmettik jaǵdaıy t.b.) ózderiniń taǵdyrlaryn turyp jatqan memleket pen sol memlekettiń negizin qalap otyrǵan tól (tıtýldy) ulttyń taǵdyrymen tikeleı baılanystyryp, azamattyq sana-sezimmen ózin ózi aıqyndaýy tıis. Egemendik pen memlekettilik sonda ǵana nyǵaıady, el halqynda ózara senimdilik pen otanshyldyq sezimi arta túsedi. Qazirgi almaǵaıyp zamanda tar ulttyq múddeni ysyryp qoıyp, jalpyulttyq múddeni, azamattyq sana-sezim men halyqtyq ustanymdy, ulttyq ıdeıa men memleketshil ıdeologıany damytqan el ǵana óziniń táýelsizdigi men egemendigin, terıtorıalyq tutastyǵy men konstıtýsıalyq qurylysyn saqtaýǵa qabiletti. Halqynyń aýyzbirshiligi bar, yntymaǵy jarasqan biregeı el ǵana terorızm, ekstremızm, agresıa, ekspansıa, ǵalamdaný, daǵdarys sıaqty tolyp jatqan jahandyq sıpattaǵy qaýip-qaterlerdiń bárine tótep bere alady.
Musataev S.Sh. – saıası ǵylymdarynyń doktory, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ Saıasattaný kafedrasynyń profesory
