Muhtar Áýezovtiń álemge áıgili «Abaı joly» romanyn oqymaǵan jan kem­de-kem. Alaıda, epopeıanyń basty keıipkeriniń biri, Abaıdyń ǵashyq bolǵan qyzy Toǵjan týraly árbir oqyrman bile bermeıtini de anyq. Toǵjandy kózi kórgen, sol adam­darǵa qyzmet jasap, qolynda ósken, Jýantaıaq (Marja) rýynan shyqqan Turǵanbaı degen aqsaqal shejireshi Isabaev Beken aqsaqalǵa (84 jasta) Toǵjannyń jerlengen jerin kórsetken eken. «Osy jerdiń týmasy (1905 jyly týǵan), kóp jyldar el basqarǵan, 16 jyl Abaı aýdanynyń «Sosıalısik mal sharýashylyǵy» gazetiniń redaktory bolyp qyzmet istegen Sádý Aqberenov aqsaqal «anam Shápıqyzy Sháýenbaıdy 1962 jyly Toǵjan men Aqqozy baı jatqan qorymǵa ákesi Shápıdiń janyna jerledik» dep aıtqanyn estelik qoljaz­bala­rynan oqyp edik. 1985 jyly sol qorymǵa toqtap, Sádý aqsaqaldyń qu­ran oqyǵanyna kýá boldym. Jerlengen adamdar týraly aıta kelip, Sádý aq­saqal Toǵjan anamyzdyń qabirin kór­setip edi. Ol kezde salynǵan zırat jer bolyp, orny ǵana qalǵan eken. Osy qorymǵa Toǵjan Súıindikqyzynyń jerlengendigin «Tobyqty – Shyńǵystaý shejiresiniń» avtory Moldabek Jan­bolatuly, aýyl aqsaqaldary Kámál Muqanov, Raıysqan Ospanov, Elýbaı Alınder de rastaıdy. Osyndaı naqty derekterge súıene otyryp, Toǵjan ana­myzdyń jerlengen jerine eshqandaı kúmán bolmaýy kerek dep esepteımiz», – deıdi óz áńgimesinde Múbárák Muh­taruly. 1990 jyldary Múbárák Muhtaruly sol kezdegi aýyl basshylarymen qorym basyna baryp, jer tarıhyn biletin kónekóz adamdar bar kezde Toǵjannyń basyna belgi qoısaq dep aqyldasyp tarqasqan-dy. Biraq ile-shala sharýa­shy­lyq taratylyp, mal-múlik, jer halyq­tyń paıyna úlestirilip berilgen. Bu­rynǵy basshylar paılaryn alyp, jeke-jeke qojalyqtar quryp ketedi. Jańa qurylǵan aýyl ákimdigi quptaı qoımaı, bul is aıaqsyz qala beredi. Uly Abaıǵa degen sheksiz qurmet, onyń aınalasynda bolǵan adamdarǵa súıispenshilik osy óńirdiń árbir azamatyna úlken jaýapkershilik júkteıdi. Sózimen emes, tyndyrǵan isimen tanylyp, urpaqtyq paryzyn sezine bilgen azamattar az emes. Osy bir oıdaǵy oryn­dalmaı júrgen jumysty Múbárák Muhtarulynyń balasy, «Toqtamys» aýylyndaǵy «Dýlat» sharýa qojalyǵy­nyń tóraǵasy Dáýlet óz moınyna alyp, belin bekem býyp iske kirisedi. Kóp ýaqytty sozbaı óz qarajatyna tas belgi men temir qorshaýdy tıisti oryn­darǵa jasaýǵa tapsyrys beredi. Igi istiń sáti túsip, 15 qazan kúni Toǵ­jan anamyzdyń jatqan 720 m² jer arnaıy jasalǵan sharbaqtarmen qorshalyp, basyna belgi tas qoıyldy. Zırat qorym Abaı aýdanyna qarasty Toqtamys aýylynan ońtústikke qaraı úsh shaqyrym, «Aqqozy» qystaǵynan soltústikke qaraı úsh shaqyrym mólsherinde ornalasqan. Belgi tasqa «Abaı joly» epopeıa­sy­nyń bas keıipkeriniń biri Súıindik qyzy Toǵjan (Doǵal) Naıman kelini, rýy Bókenshi, 1844–1928 j.j. ómir súrgen. Keler urpaq úshin eskertkish. Muhtarov Dáýlet Mýbarak uly. 2014 jyl» degen jazýlar jazylǵan. Jumys aıaqtalǵan soń quran baǵyshtalyp, arýaqtar rýhyna arnalyp hatym túsirildi. Iá, Toqtamys aýylynyń jerinde Abaı, Shákárim, M.Áýezovterdiń izi qalǵan oryndar barshylyq. Úsh alybymyz júrgen jerlerdiń árqaısysy bolashaqta tarıhı orynǵa, al Abaı aýdany týrısik aımaqqa aınalsa nur ústine nur bolmaq. Dáýlettiń ákesi, Abaı aýdanynyń Aqbulaq, Qyzyl tý sovhozdarynda basshylyq qyzmet jasaǵan Múbárák Muh­tarulynan osy ıgi is jaıly estip, oqyrmandarmen bóliskendi jón kór­dik. Esh týystyǵy joq adamnyń Toǵjan anamyzdyń arýaǵyn syılap, belgi tas qoıyp, qorshaýyn jasaǵan osyndaı izgi nıetti adamnyń janashyrlyǵy kópke úlgi bolarlyq is. Dáýlet Múbárákulyna Semeıdiń oblystyq tarıhı-ólketaný mýzeıi atynan kóp rahmetimizdi aıtyp, jaqsy isteriń jalǵasyn taba bersin demekpiz.

Semeıdiń oblystyq tarıhı-ólke­ta­ný mýzeıi.

"Qazaq ádebıeti" gazeti