("Qazaq eline - 550 jyl" shyǵarmashylyq báıgesine)
(Bul áńgimemdi babalar amanatyn saqtaýǵa baryn salǵan asyl analar rýhyna baǵyshtaımyn!)
Atar tańmen talasyp Nurbátımanyń tolǵaǵy barǵan saıyn jıileı tústi, Allahý taǵala jánnáttiń baǵynda sháıtannyń ýas-ýasasyna erip, jeme degen jemisti aýzyna salýǵa eki udaı kúıde úsh qadam júrip bir toqtap, jeti qadam júrip bir toqtaǵany úshin jaratýshy áıel zatyna úsh kúnnen jeti kúnge deıin astynan qan saýlatyp qoıypty, ol azdaı jandynyń eń aýyr tolǵaǵyn osy jasal jelektilerge tán etipti, kúıeýiniń bel tartpasynan ustap tolǵatyp turǵan Nurbátıma odan saıyn terge bókti, alpys eki tamyry túgel balqyp, on eki múshesi erip basqa zatqa aınalyp ketkeli qashan, shyńǵyrady, shyryldaıdy, bundaıyn bilgende erkektiń qasyna jaqyndamas edim-aý dep odan saıyn doldana baqyrady... Talyqsyp ketti... Nurbátımanyń jany barda- joq, esi kide- shyǵasyly, uıqyda-oıaý hálde jatyp sábıin dúnıege ákeldi... denesinen jaryp shaqqan sábıiniń ińgálaǵan daýsymen kúnadan tazarǵan Nurbátıma ashynyń artynan táttige qoly jetti, balpanaqtaı bal bopasy keýdesine oralǵanda jer betinde odan asqan baqytty jan bolmady. Murnyna jánnattyń ısi keldi, shattyqtan rýhy alty qat aspandy sharlap ketti. Sheshesimen birge gúl terip kóbelek qýǵan bal dáýren shaǵy jadyna oralyp ony sergitti, endi birde ájesiniń aldynda basyn qoıyp maýjyrap ertek tyńdańap jatty, endi birde aǵasymen bolmaıtyn oıynshyqqa talasyp ákesine qaraı ańyldap shaýyp bara jatty, shashylǵan balalyǵyn terip qýanyshtan perishtesin emirene ıskedi....Tuńǵysh ret kúıeýin jaqsy kórip ketti....
Shańyraqqa táńiri perishte sılady. Burhan, Burhan dep kúıeýi Horshın búkil aýylǵa súıinshi suratty, keshke qaraı Horshıdyń qurdastary Jonshy, Ojet, Bóri,Gona, Náıler jınaldy, áıeli qursaq kótergeli qumyrada byqtyrylǵan ashshy árkiniń aýzyn Horshı dostaryna ashty, erkegi bólek, áıeli bólek shildehana kúzetti...
-Balańyz batyr bolsyn, monǵoldyń alyp qolyn basataǵan Temýchın atasynan asyp týsyn,- dep jybyrlaǵan murtyn sıpap, dámdi eken, netken bal árki dep tilin jalanyp, urtyn qaıta-qaıta qunjyńdatty Jonshy dos.
Árkimen áńgimeleri odan saıyn órshigen dostar Shyńǵysqan zamanyndaǵy noıandarsha ulyp án saldy.
-Balaǵa at qoıyńdar, - dep otaǵasy dostaryna erik berdi.
- Gorhan bolsyn, - dedi Ojet atty uzyn boıly, at jaqty, talpaqtanaý dosy.
-Oı, ol Shyǵystyń ákesi Iasýkeıden jeńilgen Kereı hannyń aty emes pe, - dep qaldy myrtyq deneli Náı jaqytyrmaı.
-Buqa bolsyn, bul sóz ulyq, myqty degendi bildiredi, - dedi óz sózin nyǵarlaı túsken Bóri.
-Sasy-Buqa bolsyn taza monǵolsha bolady, - dedi Gona.
Oryndarynan turyp tost kótergen alty dos Sasy-Buqanyń jasy uzaq bolsyn, monǵoldyń atyn alysqa jetkizetin han bolsyn, hannyń tuqymy bizderdiń bala, han bolmaǵanda kim bolady dep qoldaryndaǵy rúmkalaryn ezýlerine tastaı saldy,taǵyda noıandarsha ulydy... Qabyrǵalas bólmede jatqan Nurbátıma jaraly denesin qozǵaı almaı jatsada baqyttan áli basy aınalyp jatty, ıa, Sasy-Buqa han bolady byraq sender oılaǵannan basqa han bolady, men osy balar arqyly babalarymnyń amanatyn oryndaımyn deıdi esti áıel ózine-ózi sert berip. Shyn qýanǵany bar, ótirik qýanǵany bar osy bir jergilikti ulttan juqqan saltty aınalyp óte almaı, monǵol jáne ózi sıaqty monǵol jurtyna kelin bolyp kelgen abysyn-ajyndaryda baýy berik bolsyn aıta kelip shildehana kúzetti.
-Balań atalaryna tartypty ,- dedi jyrtyq kóz, órme shashty abysyny.
-Á, - dep jymıdy Nurbátıma.
Balasynyń túrine tesile qaraǵan Horshın esh min tappady, týra aınymaı óziniń aýzynan túskendeı kóshirmesi.
Kúnder zýlap, aılar alystap, jyldar jylystap Sasy-Buqa táni monǵol jany Kereıdiń dál ózi bolyp eseıe bastady. Mine búgin ákeli-balaly ekeýi ıtin ertip, tazysyn qondyryp ańǵa shyqty.
Adyrly qyrat-qyrat qyrqalar aq kórpesin jamylyp sen turmasań men turma dep barǵan saıyn qymtanady, uıtqyǵan jel olardyń jamylǵysyn ashýǵa urynyp kórip edi, onysynan túk shyqpady, aqyry bolmaǵasyn bultarǵa minip alys-alys jaqtarǵa ketti.
Horshın appaq ulpany qap-qara qolymen ustap neden jaratylǵan dep syǵymdap tur, kúnde kórip júrgen qary bolsada búgin ózinshe oıǵa shókti, biraq onyń neden, qalaı jasalǵanyn múlde túsinbedi, ár qar túıirshgin aq qanat perishtelerdiń kókten tastap turatynyn ol elestete almaıdy, Allahý taǵala oǵan jaýlaýshy tap tuqymyn jazǵanmen kókiregine nur quıǵan joq edi.
Balasyna Sasy- Buqa dep monǵolsha at qoıǵanmen balasy anasynyń tilin de jaqsy biledi, dalalyq rýhqa jany qumar, sońǵy kezde domybraǵa áýestenip keledi.
Jerge jaıylǵan shaǵyn dastarhanda balasynyń anda-sanda qoıǵan suraǵyna samarqaý jaýap berip Horshın men Nurbátıma keshki astaryn iship otyr.
-Biz osy qaıdan keldik, - degen balanyń tosyn suraǵy bulardy uıqysynan oıatty.
-Qaıdan kelgeni nesi? - dep qatqyl daýyspen balasy Sasy-Buqany túıip tastady. Anasy óziniń berip jatqan tárbıesiniń jemisi ekenine qýandy. Uzaqtan uzaq aıtatyn besik jyry men batyrlar ertegisi ımandylyq álemine jeteleıtin áńgimelerin esine aldy, biraq onysyn kúıeýine sezdirmedi. Eki qannyń ortasynan jaralǵan zerek balany bul jaýap qanaǵattandyrmasada qatal qabaqty ákeden jasqanyp únsiz qaldy.
Kereılerdi monǵoladar jaýlap alǵan soń qyzdaryn qatyn, uldaryn kúń etip oına kelgenin istegen joq, desede jaýlaýshy ult qashanda jaýlaýshy retinde sol jergilikti halyqtan alam degen qyzyn aldy, ishem degenin iship shalqyp júrdi, ózderin hanbyz dep, áıelderin hatun dep atady, al ondaǵy baıyrǵy turǵyndardy qara dep murnyn shúıirý olardyń úırenshikti ádetine aınaldy, Nurbátıma bolsa solaı Horshınǵa qor bolyp tıgen aq qyz edi.
-Súndetteıik Sasy-Buqany,- dedi Nurbátıma kúıeýi Horshınǵa qarap.
Áý bastan áıeliniń sózin júre tyńdaıtyn Horshın
- Onysy nesi, Sasy-Buqa monǵol emes pe? Súndettep shondanaıyn kesý turmaq, bizdiń monǵoldar tisin jýǵan emes baǵy taıady dep áıeline ejireıe qarady.
-Maqul tórem, onda balamyzǵa at-shaptyryp toı jasaıyq, jeti jasqa keldi dep qolqa saldy.
Bul joly Horshın tóre únsiz qaldy.
Aı dóńgelektene tolyp, kókten jarqyrap qarap tur, appaq qar astymdaǵyna óziń tap degendeı syr bermeı tympıady, aıǵa qarap ashshy muńyn tókken Nurbátımanyń ishi bosap qaldy, kóz aldyna sahabalary bar, uzyn shashty, júzinen aı jasyrynǵan taý tulǵaly adam kórindi, ájesi qulaǵyna súıkti paıǵambarymyz dep sybyrlady. Jańaǵy jurt alystap baryp aspan kókjıegine jaqyndap alyp taýlarǵa aınaldy, endi mine taýlardyń sulbasy qaraýytty, ımandy áıelge, bala kezinde anasynan tyńdaıtyn aıdaǵy toqymashy qyzben jerdegi sıyrshy jigitti esine aldy, odan beride jerdi múızimen tirep turatyn alyp kók ógizderdi kóz aldyna keltirdi. Horshınnyń qońq etken daýsy onyń tátti ertegisin úzip jiberdi. Áıeliniń appaq tánine Horshın qap-qara tánin qansha jabystyrsada, erli-zaıyptylardyń jandary basqa, rýhy múlde qosylmaıtyn eki bólek tirshilik ıesi. Bulardyń kózderi jumýly bolsada rýhtary óz álemderine álde qashan ketip qalǵan. Horshı jalǵandy jalpaǵynan basyp júrmiz dep keleshegine nyq senip, asa úlken kúpirlikte kúlip jatyp tozaqtan nár alyp ósetin zarqum aǵashynyń basyna órmelep bara jatty....basyna jete almaı tamaǵyn qyrnap sońy qorylǵa ulasyp ketti...
Nurbátıma óte alysqa ketti, ol ájesiniń janynda áńgime tyńdap jatty, tańǵalyp jatty... jaýlary atasyn óltirgen soń apasy únsizde únsiz talaı jyldy artqa tastap, jaýynyń balasyna jasaǵan alqa-qotan toıyna júz qoı, júz saba qymyz aparyp syı jasaýǵa ruqsat alyp jolǵa shyǵady, qoılaryn apryp soıǵyzyp, qymyzyn quıýǵa baı saraıyna engende saqadaı-saı tas túıin júz batyr sabanyń ishinen atyp shyǵyp jaýlarynyń bastaryn qaǵyp kekterin alypty. Áńgime jalǵasty... jaýgershilik zamanda uly ájesi jas shaǵynda tolǵatyp otyryp kıiz úıde jalǵyz qalady, alaıda ol kirip kelgen dushpandaryn astyna basyp jatqan ot aýyz myltyǵymen qyryp salyp shahıt bolypty. Uly ájesi, apasy, óz ájesi barlyǵy sol baıaǵy kereılerdiń ejelgi jurtynda urshyq ırip, jún tútip, kıiz basyp sharmap qymyz iship jatyp tań atyrdy.
Nege ekeni Horshın Sasy-Buqadan keıin balaly bolýǵa dámeli, byryq qazirge Nurbátıma tynysh.
Ólgen tirshilik tirilip, kóktem shyǵa túk bolmaǵandaı jer betine jamyrap ala buta, jaýqazyn jaıǵasyp, óleń shópter órip shyqty, bóz torǵaılar boz dalada shyrlydap adamzatqa belgisiz birdeńesin tynym tappaı aıtyp jatty, qara shegirtke qara topyraqtan shyǵyp qanatyn yzyldatyp tynbaı zikir saldy, onyda elegen adamdar joq, aıýlar apanynan shyǵyp, urtyn jalap, dáretin jańalaıdy, sýyrlar shoqıyp, tońqańdap belgisiz birdeńege bas uryp jalbarynyp jatty, ony eler adam joq , kerisinshe oǵan qaqpan quryp kózin qurtýǵa aıla-sharǵy izdep jantalasty adamdar, jadyryp jazda keldi, birin-biri qýalaǵan erke samal betti óbip bárin umyttyrdy, qyzyldy-jasyldy qyzǵaldaq gúlder hosh ısin shashyp adamdardy mas qyldy, ásem tabıǵat adamdardy nas qyldy...
Toı jasaýǵa Horshın baryn salyp baqanyn qolyna alyp kiristi, jalǵyz balasynyń jigit bolǵan, at jalyn tartyp minip ańǵa shyqqan toıyna aıanyp qalǵysy kelmedi. Bastaryna úki taǵyp, on jorǵa mingen balalar men kúıme ertken saltanatty shaǵyn kósh boı túzep naǵashylaryn aralady, qorjynnyń eki basy tolǵan han tuqymynan qaralarǵa kúmis teńgeler boldy.
Palýandar buqasha baqyryp qara jerdiń jonyn dir-dir etkizip júlde alsa, aspandy shań qylǵan qyl quıryq tulparlar aýyzdyqpen alysyp birinen biri oza shapty, qyz qýyp betin súıgen jigitter qamshynyń dámin tatty, teńge ilip shabandozdar shań qapty. Alpamys jigitter laqty dopsha laqtyryp terisin tas-talqan etti, ulan asyr toıdyń kórigin odan saıyn qyzdyrǵan aq samaıly ájeler aýyldyń alty aýzyn aıtyp, aqylgóı abyz qarttar tóbe basynda san qyzyqtan alys baryp el jaıyn áńgimelep jatty, jaýlaýshymyz degen monǵoldar árkisine bógip, etke qaqalyp noıandarsha ulyp jatty....
Kúndi kúder qýyp Sheber úılestirýshi Alla hıkimetimen, san sebeppen qısynyn qıystyryp jaýlarynyń qolymen Nurbátımanyń tilegin oryndap Sasy-Buqasyn han jasady, ol jáı han bolǵan joq, naǵashylarynyń joǵyn joqtaǵan, anasynyń aq sútin aqtaǵan qazaqtyń hany boldy.
Bul hıkimetti dúnıede barlyq sebepterdiń artynda Allahý taǵalanyń turǵanyn adamdar bilmesede onyń basqa jaratylysy tolyq sezip turdy.Sondyqtan da olar óz mindetterin tolyq oryndap jaratýshynyń jerbetindegi kóleńkesine kóleńke túsirmeýge tyrysyp jatty...
Saqtardan jetken babalar amanaty ǵundar men úısinderde sarymaısha saqtalyp, odan túrik qaǵanatyna jetip, Bilge, Kúltegin, Tonykók bolyp máńgi tasqa aınalyp bizge syr shertti. Odan túrkesh atalyp, aryqaraı qımaq, qarluq, qara han bolyp endi qypshaq atalyp, altyn orda, aq orda kók orda handyqta amanat saqtaldy. Aqyry Sasy-Buqadan, Yrys hanǵa jetip odan Qoıyrshaq jáne Baraq hanǵa odan Kereı han men Jánibek hannyń qolyna ótip búginde Nursultannyń basyna baq bolyp qondy, ol amanat aqyr zamanǵa deıin Allanyń saqtaýymen Nurbátımadaı analarmyzdyń kózjasy men quddy quran ispeti saqtala beredi saqtala beredi.... Qazaq máńgi el muraty jolynda ershimdi qadammen bolashaqqa nurly jolmen babalar amanatyn arqalap attana beredi...
