Óner men uıatsyzdyq egiz uǵym. Iá, qazirgi zamanda óner degen qasıetti de, qasterli uǵymnyń maǵynasy osyndaı deńgeıge túsip ketken. "Átteń" deısiń, pikir bildiresiń, alaıda qoldan keler pármen joq. Sebebi óner sózin «uıatsyzdyqtyń» aınalasynda ǵana túsinetinder qoldarynan kelgenin, aqylynyń jetkenin jasap jatyr. Men nelikten osyndaı pikirdemin? Jiliktep kórsetýge, túsindirýge tyrysaıyn. Óner sózi óleńmen, ánmen, akterlikpen tyǵyz baılanysty ekenin bilemiz, kórip te júrmiz. Iá, keıbirińiz qarsy pikir bildirýińiz múmkin. Óner degen, tek osy ǵana emes. Óner zergerlikpen de, sheberlikpen de baılanysty, alaıda qazirgi kezde eldiń kóziniń aldynda, qulaǵynyń «túbinde» júrgenderi osy án men akterlik jáne keı-kezde óleń.
Qazirgi kezde joǵaryda atalǵan ónerdiń túrleri uıatsyzdyq sózimen tikeleı baılanysty. Sebebin kópshilik kórip te, estip te júr. Aıtqan sózimdi dáleldep kóreıin.
Óleń. «Óleń sózdiń patshasy, sóz sarasy, qıynnan qıystyrar er danasy», — degen edi kezinde Abaı atamyz. Alaıda qıynnan qıystyryp sóz taýyp, halyqtyń muń-qýanyshyn qara óleńmen jetkizetin jas aqyndardyń sany saýsaqpen sanarlyq. Iá, árıne, zamanaýı baǵyt kez kelgen salada bolý kerek, jańashyldyqqa qol sozý kerek degenmen kelispesem de bolmaıdy. Alaıda keıde osy zamanaýı sózi bizdiń elge baq emes, bále bolyp jabysty ma dep te oılaımyn. Sebebi zamanaýı bolamyz dep ózimizdiń dástúrimizdi, mentalıtetimizdi umyt qaldyryp jatyrmyz. Óleńdi synaıtyn arnaıy kásibı synshylar ber ekeni ras. Óleńdi men kásibı túrde synaı almaspyn. Alaıda oqyrman retinde synaýǵa haqym bar dep sanaımyn. Qazirgi jas aqyndardyń óleńi uıqas ne býnaq jaǵynan emes taqyryp jaǵynan qarap, pikir bildireıin. Jas aqyndardyń qazirgi hıt bolǵan taqyryby — «ıntımdik óleń». Iá aıtýǵa aýyz barmaıdy, alaıda dál osyndaı taqyrypta óleń jazǵan aqyndardyń shabyty janyp tur...
Bul taqyryp qazaqqa jat ekeni anyq. Burynǵy sezimin bildirýge uıalatyn qazaqtyń ónerli urpaǵy eki jastyń arasynda ǵana qozǵalatyn taqyrypta óleń shyǵaryp, halyqqa jar salyp jarıalap júr. Shabyty tasyp, keremet sezimge berilip júrgen názik, sezimtal aqyndarǵa mundaı taqyrypta óleń múldem shyǵarma dep aıtýǵa quqyǵym joq. Alaıda ony jarıalaýǵa qandaı sebep boldy? Birden oıǵa keletin jaýapty da aıtaıyn. Ataq, dańq... Intımdik taqyryptaǵy óleńdi oqyrmandar tez jattaıdy, kóp oqıdy. Bul jerde oqyrmannyń da kinási bar. Alaıda oqyrmannyń talǵamyn buzyp, deńgeıin túsirip otyrǵan da aqyndar emes pe?
Bul taqyrypta jazylǵan óleńderdi óner dep asqaqtatýdyń eshqandaı keregi joq. Bul aqyndar men onyń jaqtastarynyń syltaýy ǵana. Menińshe úılengen jigitterdiń barlyǵynyń júregi aqynnyń júregindeı názik, qıaly sheksiz bolsa «ıntım óleńniń» neshe túrlisin shyǵarar edi. Qazaq aqyndary úshin ıntımdikten basqa taqyryp mańyzdy bolmaǵany ma? «Intımdik óleńderim bar, kádimgi ádebı túrde jazdym», — dep maqtanatyndaryn qaıtesiz? Osyndaı taqyryptaǵy óleńderdi kóbirek jarıalaıtyn bolsaq, «uıat» sózi qaıda qalady? Álde óner uıatsyzdyqtan bastalady ma?
Ártis. Keıde ártis, keıde akter, aktrısa dep jatamyz. Alaıda mańyzdysy bul emes. Qazirgi akter men aktrısalar fılmge túsý úshin uıatsyz epızodtarda emin erkin rólge kirip, oınaı alady. Qazaqstandyq fılmderdiń jartysynan kóbisinen osyndaı epızodtardy kórýge bolady. Ókinishti-aq... «Ne úshin dál osyndaı rólderde oınaısyz? Uıat emes pe?», — dep suraq qoıǵan adamdy nadan kórip, «bul – óner», — dep qysqa ǵana keýdesin kerip jaýap beredi.
Osyndaı las dúnıeni óner dep ataımyz ba? Iá qoǵam úshin bul úırenshikti jaǵdaıǵa aınalǵaly qashan?! Alaıda úırenshikti jaǵdaıǵa aınaldy dep uıatsyz fılmderdi kórsetý bolashaq urpaqtyń keleshegine kóz juma qaraý degen sóz emes pe? Sebebi qazirgi kezde biz «el bolam deseń ekranyńdy túze» deıtin jaǵdaıǵa jettik. Qazirgi balalardy úıdegi ata-ana emes, teledıdar, ınternet tárbıeleıdi. Bul qazirgi qoǵamnyń shyndyǵy, aqıqaty. Sol sebepti kez kelgen akter men aktrısada jaýapkershilik bolýy kerek.
Qazaq fılm uıatsyz epızodtarsyz damymaı qala ma? Qazaq fılm qazaqtyń dástúri men mentalıtetin de kórsete bilý kerek. Zamanaýılyq qajet, alaıda birinshi orynda qazaqtyń mentalıteti turýy tıis.
Mysaly ózbek halqynyń fılmderi óte qyzyq senarımen túsiriledi. Eń bastysy qaı ózbek fılmin kórseńiz de ulttyq dástúri men mentalıtetinen alshaqtamaǵanyn baıqaısyz, ózbek halqynyń patrıottylyǵyna tańǵalasyz. Sebebi olar áldeqashan ekrannyń bala tárbıesindegi rólin bilip, túsingen. Al biz áli kúnge deıin túsinbeı kelemiz nemese mán bergimiz, bas qatyrǵymyz kelmeıdi.
Biz osyndaı las dúnıelerdi ónerge balap, óner sózimen qatar qoldanýdyń kesirinen óner sóziniń deńgeıin taptap, tepkilep tastadyq. Bul pikirge daýlasýdyń eshqandaı qajeti joq. Óner men uıatsyzdyq egiz uǵym... Bul qazirgi qazaq óneriniń kórinisi. Keleshekte ózgerer dep senemiz, úmittenemiz..
Ásel Bolatqyzy
