Qazaqstan Armıasynyń qurylǵanyna bıyl 25 jyl toldy. Bir armıanyń tarıhy úshin óte qysqa ýaqyt. Al, táýelsiz eldiń Qarýly Kúshteri turǵynan alsaq, 25 jyldyń salmaǵy bir ǵasyrǵa tatıdy deýge bolady. Óıtkeni, jańadan mınıstrlik quryp, eldiń qorǵanys doktrınasyn qabyldap, barlyq qurylymdyq júıeni qurý men armıany zamanýı quraldarmen jaraqtandyrý, áskerdiń áleýmettik jáne qarjylyq jaǵdaıyn sheshý ońaı is emes. Saıası-áskerı basshylyq quramyn qalyptastyrý, ulttyq kadrlerdi daıyndaý, olardyń kásibı deńgeıin shyńdaý sharalary ózdiginen bola qalmaıdy.

Eldiń qorǵanys qabyleti deıtin uǵym osyndaı sharalar keshenin tolyq júrgizgende ǵana qalyptasady. Al, sol 25 jyldy qysqasha sholyp ótetin bolsaq, qandaı dúnıege aıryqsha toqtalar edik? Qazaqstan Armıasyn qurý barysynda qandaı qıyndyqtarǵa jolyqtyq? Jáne búgingi Qazaqstan Qarýly Kúshteriniń keskin-kelbeti, qarýy men qurylymdary qandaı?

Osydan 25 jyl buryn, ıaǵnı 1992 jyly 7 mamyrda QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń «Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshterin qurý týraly» Jarlyǵyna saı derbes áskerimiz quryldy. Sodan beri de, mine, shırek ǵasyr ýaqyt óte shyqty. Tarıhtan málim, toqsanynshy jyldyń aıaǵynda qazirgi TMD elderinde tarıhı oqıǵalar oryn aldy. Burynǵy myzǵymas Keńes Odaǵy ydyrap, quramyndaǵy elder azat bolyp jatty. Solardyń biri Qazaqstan 1990 jylǵy 25 qazanda el egemendigi týraly Deklarasıany halyqqa jarıalady. Sol kezeńde Keńes armıasynyń áskerı áleýetin saqtap qalý máselesi ortaǵa qoıyldy. Burynǵy KSRO respýblıkalarynyń basshylary bas qosyp, Táýelsiz Respýblıkalar Odaǵynyń Birikken Qarýly Kúshterin qurý týraly sheshim qabyldanǵan-dy. Desek te, keıin 1991 jylǵy Belovejdegi Reseı, Ýkraına, Belarýsá basshylary kezdesýiniń nátıjesi burynǵy Keńes Odaǵy respýblıkalarynyń jáne onyń birtutas qarýly kúshteriniń bólinýin jyldamdatty. Osy tusta qalyptasqan jaǵdaıdy jáne eldiń áskerı qaýipsizdigin qamtamasyz etýdiń mańyzdylyǵyn eskergen Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev tarıhı sheshimge keldi. Sóıtip, Qazaq KSR-iniń Prezıdenti N.Á.Nazarbaev respýblıkanyń táýelsizdigin, aımaqtyq tutastyǵyn, qorǵanystyq jáne basqa da ómirlik mańyzdy múddelerin qamtamasyz etý maqsatymen 1991 jyldyń 25 qazanynda «Qazaq KSR-niń Memlekettik qorǵanys komıtetin qurý týraly» Jarlyǵyn jarıalady.

Atalǵan Jarlyqty júzege asyrý úshin Mınıstrler kabıneti Memlekettik qorǵanys komıteti respýblıkanyń áskerı ınfraqurylymynyń memlekettik basqarmasynyń organy retinde tanylyp, onyń qaramaǵyna áskerı komısarıat pen Azamattyq qorǵanys shtaby óz quzyryndaǵy bólimsheler men mekemelerimen qosa beriletini jóninde qaýly qabyldady. Osyǵan oraı eki aı merzim ishinde Memlekettik qorǵanys komıteti jóninde joba ázirleý usynyldy. Onyń mindeti respýblıka aýmaǵynda ornalasqan KSRO Qorǵanys mınıstrliginiń quramalary men bólimderimen ózara is-qımyldy uıymdastyrý, jumyldyrý jáne azamattyq qorǵanys máselelerin sheshý bolyp belgilendi. Mamandar eki aı ishinde óte kóp jaýapty qujattardy júzege asyrdy. Sóıtip, jeltoqsan aıynyń ortasyna qaraı negizgi laýazymdyq tulǵalardy taǵaıyndaý jumystary júrgizildi. Memlekettik qorǵanys komıtetiniń tóraǵasy bolyp Saǵadat Qojahmetuly Nurmaǵambetov taǵaıyndaldy. Ol buǵan deıin KSRO Qarýly Kúshteriniń sapynda Uly Otan soǵysyn bastan ótkergen Keńes Odaǵynyń Batyry atanǵan tanymal komandır ári joǵary basshylyq quramynda bolǵan qolbasshy edi. KSRO Qorǵanys mınıstriniń 1989 jylǵy 6 maýsymdaǵy № 0398 buıryǵynyń negizinde qurmetti demalysqa shyqqanymen áskerı ómirden qol úzbegen jan. 1990 jylǵy 5 qańtarda Qazaqstan Komýnıstik partıasy atynan Qazaq KSR-nyń depýtattyǵyna usynylǵan. Sol jylǵy 16 qańtardan bastap Respýblıkalyq soǵys jáne eńbek ardagerleri Komıtetiniń tóraǵasy, al 19 naýryzda Respýblıka Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty bolyp saılanǵan.

Qysqasy, ol armıadan «alystaǵanymen», onyń ózekti problemalarymen qol úzbesten úzdiksiz aınalysyp otyrdy. Memlekettik qorǵanys komıteti Bas shtabynyń bastyǵy ári tóraǵanyń orynbasary laýazymyna polkovnık Seıilbek Altynbekuly Altynbekov (keıinnen general-maıor), tóraǵanynyń Azamattyq qorǵanys jáne tótenshe jaǵdaılar jónindegi orynbasary laýazymyna general-maıor Nıkolaı Ivanovıch Hlúpın, Tóraǵanyń qorǵanys óndirisi jónindegi orynbasary laýazymyna Mıhaıl Mıhalovıch Safrygın, jetekshi basqarmalar men bólimderdiń bastyqtary bolyp polkovnıkter men podpolkovnıkter Kım Serikbaıuly Serikbaev, Qalıjan Qýanyshbaıuly Áljanov, Emıl Aǵybaıuly Almanıazov, Leonıd Kýsmanovıch Bakaev, Qadyrjan Ismaıluly Baıjigitov, Nıkolaı Egorovıch Bortnıkov, Abaı Bólekbaıuly Tasbolatov, Baqytjan Ertaıuly Ertaev, Vácheslav Grıgorevıch Kobylánskıı, Múbarak Orynbekuly Orynbekov, Leonıd Mıhaılovıch Seleznev, Nıkolaı Aleksandrovıch Sýhov, Saǵıtjan Dosymuly Tasmaǵambetov, Mels Jumanuly Shámpıev, Sovet Sáýmenuly Taýlanov jáne basqalar taǵaıyndaldy. Sonymen qatar tájirıbeli áskerı mamandar – zapastaǵy ofıserler: Rollan Qarataev, Kárim Ábilǵazın, Marlen Tynybekov, Petr Cherkashın jáne basqalar shaqyryldy. Jaýapty tulǵalarmen qatar olar da ýaqytpen sanaspaı, kúndiz-túni áskerı qaýipsizdik zańdaryna óte kóp eńbek sińirdi. Buryn bir Odaqtyń quramynda bolǵandyqtan áskerdi basqarý da, úles túrlerimen qamtamasyz etý de bir ortadan sheshilip turdy. Basqasha aıtqanda, Máskeýde ornalasqan mınıstrlikten basqa áskerı qurylymdardyń barlyq býyny tek oryndaýshylyq rólin atqardy. Keńes Odaǵynyń quramyna kiretin barlyq eldegi sıaqty bizdiń elde jeke áskerı qaýipsizdik týraly zańdar bolǵan joq. Áskerı doktrına degendi tek oqyǵan, kózi ashyq mamandar ǵana biletin. Sondyqtan egemendik alǵan tusta el Prezıdentiniń tapsyrmasy boıynsha kóptegen qujattar, sonyń ishinde alǵashqy Áskerı doktrına da shuǵyl túrde daıyndaldy. Ol týraly elimizdiń tuńǵysh áskerı ǵalymy – áskerı ǵylym doktory, profesor, ardager aqsaqalymyz, otstavkadaǵy polkovnık Kım Serikbaıuly Serikbaev óziniń bir suhbatynda bylaı dep eske alady: – Negizi bul qujattardy daıyndaýdy 1991 jyldyń aıaǵynda memlekettik Qorǵanys komıtetiniń ofıserleri bastady. General-maıor Seıilbek Altynbekov basqarǵan jumys tobyna polkovnıkter Emıl Almanıazov, Qalıjan Áljanov, Vladımır Dannık, Saǵıtjan Tasmaǵambetov pen zapastaǵy ardagerler Beısen Qudaıbergenov, Bapan Táńirbergenovter qatysty. Ýaqyt talabyna sáıkes Keńes Odaǵynyń quramynda bolǵan kóptegen respýblıkalarda óz terıtorıalarynda ornalasqan áskerı quralymdar men mekemelerdi óz baǵynysyna aýystyrý týraly qujattar qabyldanyp jatty. Otan aldyndaǵy azamattyq boryshyn óteý úshin áskerge shaqyrýshylardy da óz elderinde qaldyrý týraly sheshimder qabyldandy. Osylaısha keshegi postkeńestik birqatar respýblıkalarda kóptegen ózgerister paıda bola bastady. Olarmen sanaspaý múmkin bolmaı bara jatty. Bul týraly Qarýly Kúshter Bas shtabynyń bastyǵy – KSRO Qorǵanys mınıstriniń birinshi orynbasary Armıa generaly Vladımır Nıkolaevıch Lobov 1991 jylǵy 10 qańtardaǵy «Krasnaıa zvezda» gazetinde bergen suhbatynda bylaı dep kórsetti: «... Proses sýverenızasıı vhodıvshıh v sostav SSSR respýblık poshel v poslednee vremá tak býrno, chto schıtatsá s nım, my ne ımeem prava...». Mine, osy tusta qabyldanǵan Qazaq KSR-i Prezıdentiniń 1991 jylǵy 12 qyrkúıektegi «Áskerı qyzmetke shaqyrý týraly» Jarlyǵy áskerı máselelerdi memlekettik dárejede sheshýdiń alǵashqy bastamasy boldy. Óıtkeni, atalǵan qujat negizinde budan bylaıǵy kezeńde Qazaqstannyń azamattaryn áskerge jáne áskerı qyzmetke shaqyrý tek respýblıka basshylyǵynyń baqylaýymen ǵana júzege asyrylatyn boldy. Taǵy bir atap óterligi, osy Jarlyq arqyly Qazaqstannyń áskerı komısarıattaryna respýblıkalyq organnyń mártebesi berilip, áskerge shaqyrylýshyny respýblıka aýmaǵynan tys jerdegi áskerı qurylys jáne ishki áskerlerge jiberýge tosqaýyl qoıyldy.

Osylaısha, Memlekettik qorǵanys komıteti ýaqytpen sanaspaı jumys istep, az ýaqyttyń ishinde óte kóp is-sharalardy júzege asyryp jatty. Máselen, basqarý júıesin ortalyqtandyrý, ártúrli baǵyttardaǵy uıymdastyrýshylyq jáne shyǵarmashylyq saraptaý jumystary, baqylaý fýnksıalary sıaqty tolyp jatqan is-sharalardyń árqaısysy bir-bir kitapqa arqaý bolarlyqtaı. Óıtkeni, olardyń árqaısynyń astarynda tolyp jatqan qujattar men is júzindegi is-áreketterdiń bar ekendigi kózi qaraqty, kókiregi oıaý árbir adamǵa aıtpasa da túsinikti. Memlekettik qorǵanys komıteti atqarǵan jumystardyń taǵy bir baǵyty –Táýelsiz Memleketter Dostastyǵy elderimen qatar alys-jaqyn shet eldermen júrgizgen kelissózder. Sheteldik áriptestermen kezdesýler barysyndaǵy ondaı kelissózderdiń táýelsizdigin endi ǵana alǵan Qazaqstan armıasyna bereri kóp bolatyn. Tarıhı qujattarǵa kóz júgirtsek, sonaý 1992 jylǵy qańtar aıynda Amerıka Qurama Shtattarynyń joǵary laýazymdy memlekettik sheneýnikterdiń Qazaqstan eline kelgenin kóremiz. Olardy AQSH Memlekettik hatshysynyń orynbasary R.Bartolomú bastap kelgen eken. Bizdiń eldiń basshylyǵynyń sheshimimen olardy Memlekettik qorǵanys komıteti qabyldaǵan. Osy mańyzdy kezdesýdi qazaqstandyq áskerıler tarapynan Saǵadat Qojahmetuly Nurmaǵambetov, Seıilbek Altynbekuly Altynbekov, Kım Serikbaıuly Serikbaev jáne Saǵıtjan Dosymuly Tasmaǵambetovter qabyldaǵan. Árıne, bul olardyń eń alǵashqy «qonaqtary» bolatyn. Onyń ústine eki eldiń bir-birine degen seniminen góri kúdigi basym kez edi. Sodan da bolar kelissózder men pikirtalastar óte shekteýli jaǵdaıda ótken. 1992 jylǵy 19 qańtardaǵy Moskva kezdesýinde oǵan qatysýshy TMD elderi basshylarynyń málimdemelerinen keıin ár elde ózderiniń tól áskeri qurylatyndyǵy belgili boldy. Budan ári aqpan, naýryz, sáýir, mamyr aılarynda Qazaqstan terıtorıasynda qonystanǵan Qarýly Kúshterdiń qatary azaıa bastady. Dál osy kezde áskerı bólimder men áskerı mekemelerde Jarǵylyq tártiptiń saqtalmaýy kúrt beleń aldy. Ofıserler men merzimnen tys qyzmettiń áskerı qyzmetshileri arasynda ózderiniń týǵan elderine ketip qalý faktisi kóbeıdi. Al, mundaı jerde sarbazdardyń top-top bolyp áskerı bólimderdi óz erikterimen tastap ketýi zańdy qubylys bolatyn. Qalaı bolǵanda da ıesiz dúnıeniń júıesiz qalatyny shyndyq qoı. Osy ýaqyttarda, ásirese, buǵan deıin ortalyq baǵynysta bolǵan kóptegen áskerı bólimderdiń, qoımalar men arsenaldardyń áskerı qyzmetkerleri endi kimge baǵynatynyn bilmeı, ári-sári kúıge tústi. Olaı bolýy ábden oryndy edi. Óıtkeni, olardy burynǵy Túrkistan áskerı okrýgi de, KSRO Qorǵanys mınıstrligi de qoldanystaǵy zańdylyqtarǵa sáıkes eshkimge ótkizip bergen joq. Elimizde jańa ǵana qurylǵan Memlekettik qorǵanys komıteti olardy qabyldaı almady. Mamandardyń aıtýynsha, ol másele Komıtettiń mindetine kirmeıtin. Osyndaı almaǵaıyp zamanda Qorǵanys mınıstrligin qurýdy ýaqyttyń ózi talap etti. Jáne ol solaı boldy da. Sonymen, 1992 jylǵy 7 mamyrda shyqqan Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń «Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik qorǵanys komıtetin Qazaqstan Respýblıkasynyń Qorǵanys mınıstrligi etip qaıta qurý týraly» 1992 jylǵy 7 mamyrdaǵy № 738 Jarlyǵynyń negizinde sol kúnge deıin qyzmet etip kelgen Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik qorǵanys komıteti endigi jerde Qazaqstan Respýblıkasynyń Qorǵanys mınıstrligi bolyp qaıta quryldy. Atalǵan Jarlyqta sonymen qatar elimizdiń ulttyq qaýipsizdigine qatysty mınıstrliktiń atqaratyn negizgi máseleleri egjeı-tegjeıli aıqyndaldy. Dál sol, 7 mamyr kúni Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń taǵy bir, atap aıtqanda, «Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshterin qurý týraly» №745 Jarlyǵy da jarıalandy. Onda Qazaqstan Respýblıkasynyń terıtorıasyna ornalasqan áskerı birlestikterdiń, quramalardyń, bólimderdiń, mekemelerdiń, uıymdardyń, polıgondardyń, arsenaldardyń, saqtaý bazalarynyń, qoımalardyń, jyljıtyn jáne jyljymaıtyn áskerı buıymdardyń endigi jerde Qazaqstan Respýblıkasynyń zańdy múlki bolyp tabylatyndyǵy jáne Qaraqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń quramyna engiziletindigi taıǵa tańba basqandaı etip kórsetildi. Jańadan qurylǵan Qorǵanys mınıstrligine 3 aı merzim ishinde atalǵan áskerı qurylymdardy qabyldaı otyryp, áskerlerdi basqarý júıesin qamtamasyz etý jáne olardyń jaýyngerlik ázirlikterin tıisti jaǵdaıda ustaý tapsyryldy. Áskerler men áskerı qurylymdardyń basshylyǵyna Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń kelisiminsiz áskerı bólimder men mekemelerdiń turaqty mekenjaılaryn aýystyrýǵa, sondaı-aq tehnıkalardy, qarý-jaraqtardy, materıaldyq-tehnıkalyq múlikterdi Qazaqstan Respýblıkasynyń terıtorıasynan shyǵarýǵa tyıym salyndy. Qujatta bularmen qatar eń bastysy, Qazaqstan Respýblıkasy Mınıstrler kabınetine áskerı qurylymdardyń barlyq úlestik jáne qamtamasyz etý suraqtaryn sheshý júkteldi. Sóıtip, egemen elimizdiń dúnıege kelgen óz áskeriniń alǵashqy qadamy bastaldy. Mine, bul qazirgi tańda aty álemge tanylǵan táýelsiz Qazaqstannyń tól áskerin qurýdaǵy eń mańyzdy qujat bolatyn. Demek, búgingi tańda aýyz toltyra maqtana aıtyp júrgen barlyq jetistikterimiz ben tabystarymyz osy bir tarıhı kúnnen bastaý alǵan. Sol kúni general-leıtenant Saǵadat Qojahmetuly Nurmaǵambetovke «general-polkovnık» sheni berilip, ol respýblıkamyzdyń tuńǵysh qorǵanys mınıstri bolyp taǵaıyndaldy. Qazaqstandyq armıa qurý barysynda barlyq áskerı qurylymdarda vzvodtan dıvızıaǵa deıin ofıser kadrlardyń jetispeýshiligi ótkir másele boldy. Ásirese, joǵary býyndaǵy ofıserler tym az edi. Keńestik kezeńniń 74 jylynda qazaq halqynyń tek úsh ókili ǵana Bas shtabtyń Áskerı akademıasyn bitirgen, tek eki adam ǵana áskerı ǵylymdar kandıdaty ǵylymı dárejesi boıynsha dısertasıa qorǵady. Munan biz ulttyq áskerı kadrlar daıarlaý máselesine ol ýaqytta eshqandaı kóńil bólinbegenin kóremiz. Áskerı komısarıattar men res-pýblıkanyń Azamattyq qorǵanys júıesinde 1949 ofıser qyzmet atqardy, onyń ishinde ulty qazaqtary 247 (12,6%) ǵana boldy. 19 oblystyq áskerı komısardyń tek 5-ýi ǵana qazaq edi. KSRO Qarýly Kúshteri boıynsha jalpy 2 830 ofıser qazaq ultynan bolsa, Almaty joǵary jalpy áskerı komandalyq ýchılıshesindegi 190 ofıserdiń tek 6-ýy qazaq (3%) boldy. Ýchılıshede batalón komandıriniń birde-bireýi qazaq ultynan bolǵan emes, kýrsanttardyń sanyna kelsek, 87 (9,4%) qazaq balasy boldy. Áskerı kadr saıasatynyń osyndaı zardaptary, árıne, qıynshy-lyqqa keziktirmeı qoımady. Ásirese, áskerı bilim salasy júıesinde ulttyq áskerı kadrlardy daıarlaý eń kókeıkesti másele edi. Osyǵan qaramastan kadrlardy irikteý uqyptylyqpen júrgizilip, olardy ornalastyrý saýattylyqpen iske asyryldy, alǵashqy áskerı basshylyq qalyptasty. El Prezıdentiniń jarlyqtarymen jáne ókimderimen Qorǵanys mınıstrliginiń basshylyq quramy belgilendi. Ofıserlik korpýs kez kelgen memlekettiń jáne onyń armıasynyń «altyn qory» ekendigi kópshilikke belgili. Kóptegen ofıserler naǵyz patrıot retinde Otan únine qulaq túrip ulttyq armıanyń qataryn tolyqtyrdy. Olar burynǵy odaqtyq respýblıkalardan ózderiniń Otanyna qyzmet etýge ázir ekendik-terin is júzinde dáleldep, týǵan elge bet túzedi. Sol kezden bastap qazirgi Qazaqstan Armıasynyń irgetasy qalana bastady. Onyń quramyna Qorǵanys mınıstrligi, Bas shtab, Qurlyq áskerleri, Áskerı-áýe kúshteri men Áýe shabýylyna qarsy qorǵanys áskerleri kirdi. Birtindep áskerdi tastap ketpegen kásibılerdiń kúshimen áskerı júıe paıda boldy. Ózgergen jaǵdaıǵa baılanysty jańa Qarýly Kúshterdiń maqsaty men mindetteri ony sheshýdiń joldary belgilengen normatıvtik-quqyqtyq baza jasaldy. 1992 jyldyń 22 jeltoqsanynda Qazaqstan Respýblıkasy qorǵanysyn uıymdastyratyn negizdemeni belgileıtin, memlekettik bılik pen basqarýshy organdarǵa ókilettilik beretin «Qazaqstan Respýblıkasynyń qorǵanysy jáne Qarýly Kúshteri týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańy qabyldandy. Zań Qazaqstan qaýipsizdigin qamtamasyz etýdegi jalpy júıe boıynsha Qarýly Kúshterdiń rólin, orny men mindetterin belgiledi. Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteri áskerı qyzmetshileriniń Áskerı antynyń mátini jasalyp, Prezıdenttiń 1992 jylǵy 25 tamyzdaǵy Jarlyǵymen iske asyryldy. 1992 jyldyń kúzgi áskerge shaqyrýynan bastap jas sarbazdar Qazaqstan Respýblıkasyna ant berdi. Ant qabyldaý armıa tarıhynda jaqsy dástúrge aınalyp, áskerı bólim úshin mereke kúni bolyp habarlandy ári saltanatty jaǵdaıda ótkizildi. 1993 jyldyń 19 qańtarynan Qazaqstan Respýblıkasynyń «Jalpy áskerı mindet jáne áskerı qyzmet» Zańy qabyldanyp, onda áskerı qyzmetti atqarýdyń negizgi erejeleri, azamattardy daıyndaý máseleleri, olardy belgilengen naqty áskerı qyzmetke shaqyrý jáne bosatý, azamattar men laýazym ıeleriniń zań buzýshylyqqa jaýapty ekendigi kórsetildi. «Áskerı qyzmetshiler men olardyń otbasy músheleriniń mártebesi jáne olardy áleýmettik qorǵaý týraly» Zań qabyldandy, onda Qazaqstan Respýblıkasy áskerı qyzmetshileriniń áskerı boryshyn óteý kezindegi mindetteri men jaýapkershiligi jáne quqyqtary belgilendi. Sondaı-aq, 1993 jylǵy 19 qańtarda, osydan 24 jyl buryn Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń №1084 Jarlyǵymen Qorǵanys mınıstrliginiń, Respýblıkalyq ulan, shekara jáne ishki áskerleriniń apparaty, áskerı bólimder men mekemelerden bastap rotalar men olarǵa teńestirilgenderge deıin qosa barlyq býyndarda komandırlerdiń tárbıe jáne áleýmettik-quqyqtyq jumystar jónindegi orynbasarlary ınstıtýty engizildi. Kóptegen tárbıeshi ofıserler úshin bul qyzmettik is-árekette mańyzdy sát bolyp tabyldy. Odan ózge, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 1993 jylǵy 22 maýsymdaǵy №1273 qaýlysymen «Tárbıe jáne áleýmettik-quqyqtyq jumystar organdary týraly ereje» bekitildi. Tárbıe jumystary organdaryn qurý tarıhy Qarýly Kúshterdiń qalyptasý jáne damý dáýirimen tyǵyz baılanysty, sol kezde tárbıe jáne ıdeologıalyq jumystardy jetildirý qajettigi týyndady. Al, Qazaqstan Respýblıkasynyń birinshi Áskerı doktrınasy 1993 jyly 11 aqpanda el Prezıdenti bekitkennen keıin kúshine endi. Táýelsizdiktiń alǵashqy kúnderinen bastap memleket basshylyǵy armıanyń qoǵammen tereń áleýmettik qatynasy bar memlekettiń nyshany ekendigin atap ótti. Qarýly Kúshterdegi qyzmet burynǵy zamandaǵydaı adamı qasıetke tárbıeleıtin jáne armıaǵa shaqyrylatyn jastardyń eseıip es jınaıtyn áskerı-patrıottyq mektebi bolyp qalýyna bar kúsh jumsaldy. Sonymen az ýaqyt ishinde táýelsiz jáne egemendi Qazaqstanda memlekettiń qarýly qorǵanysyna baǵyttalǵan jańa memlekettik ınstıtýt quryldy. Araǵa eki aıǵa jýyq ýaqyt sala, dál osy jyldyń 2 sáýirinde Qazaqstannyń áskerı-teńiz kúshteri Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen quryldy. Bastapqyda Aqtaý qalasynda áskerı-teńiz bazasy quryldy. 1999 jyldyń shilde aıynda áskerı-teńiz bazasy Qazaqstan Respýblıkasy UQK Shekara qyzmeti Teńiz bólimderiniń quramyna kirdi. 2003 jyldyń 7 mamyrynda Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń «Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń qurylymyn odan ári jetildirý jónindegi sharalar týraly» №1085 Jarlyǵy shyqty. Osy sátten bastap Áskerı-teńiz kúshteri Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń jeke túri retinde qalyptasty. Al, 1993 jylǵy 9 sáýirdegi «Qazaqstan Respýblıkasynyń qorǵanysy jáne Qarýly Kúshteri týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Zańynyń 12 babyna sáıkes Qurlyq áskerleri quryldy. Ol áskerı basqarý organdarynan, óńirlik qolbasshylyqtar men ásker tekterinen, arnaıy áskerleri, tyl, oqý jáne rezervtegi bólimderden turdy. Úsh jyldan soń, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 1996 jylǵy 18 shildedegi «Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń áskerı rámizderi týraly» Jarlyǵymen Qarýly Kúshter túrleriniń baıraqtary, áskerı bólimderdiń jaýyngerlik týlary men Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń rámizderi bekitildi. Sondaı-aq, «Áskerı bólimniń Jaýyngerlik týy týraly ereje» kúshine engizildi. 1997 jyldyń 22 sáýirinde Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń «Qazaqstan Respýblıkasy quqyq qorǵaý organdarynyń júıesin ári qaraı reformalaý jónindegi sharalar týraly» Úkimimen qylmys jáne sybaılas jemqorlyqpen kúres tıimdiligin jetildirý, áskerı qylmystar boıynsha anyqtaýdy júzege asyrý maqsatynda Qarýly Kúshterdiń Áskerı polısıa organdary quryldy. 20 jyl ishinde QR QK Áskerı polısıa organdary kóptegen qıynshylyqtardan ótip, orasan kóp jetistikterge jete bildi. Qazirgi ýaqytta QR QK Áskerı polısıa organdarynyń kadrlyq quralymy zańgerlermen jáne basqa da óz baǵyty boıynsha joǵarǵy biliktiligi bar mamandarmen tolyqtyrylyp, sonymen qatar basqarý jáne qadaǵalaý júıesinde jańa ınovasıalyq quraldarmen jabdyqtalǵan. Tarıhqa tereńirek úńilsek, Áskerı polısıa organdarynyń qurylýyna deıin ásker qataryndaǵy áskerı tártipti qamtamasyz etýdi áskerı avtomobıl ınspeksıalary jáne shtattyq áskerı komendatýralar júzege asyrǵan. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń «Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshterin reformalaý jónindegi budan bylaıǵy sharalar týraly» 1997 jylǵy 17 qarashadaǵy №3761 Jarlyǵyn jáne Qazaqstan Respýblıkasy Qorǵanys mınıstriniń 1998 jylǵy 1 sáýirdegi dırektıvasyn oryndaý úshin, Qazaqstan Respýblıkasynyń qorǵanys qabiletin nyǵaıtý maqsatymen 1998 jylǵy 1 maýsymda Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń Áýe qorǵanysy kúshteri quryldy. Zamanaýı armıa qurý – bul tek tehnıka men qarý-jaraqty jetildirý emes, sonymen birge birinshi kezekte kásibı ar-mıanyń negizi bolyp sanalatyn jańa áskerı býyndy tárbıeleý. 1996-2005 jyldar aralyǵynda áskerı bilim berý júıesiniń negizi qalandy. Respýblıkada birneshe áskerı oqý oryndary ashyldy. Olar: Ulttyq qorǵanys ýnıversıteti, Qurlyq áskerleriniń áskerı ınstıtýty, Áýe qorǵanysy kúshteriniń áskerı ınstıtýty, Radıoelektronıka jáne baılanys áskerı ınjenerlik ınstıtýty, Áskerı-teńiz ınstıtýty, Shet tilderi áskerı ınstıtýty. Jumyldyrý rezervin tolyqtyrý maqsatynda azamattyq oqý oryndarynda zapastaǵy ofıserler daıarlaý úshin áskerı kafedralar ashyldy. 1996 jyly Qarýly Kúshterge kásibı serjanttar daıarlaý maqsatynda Elbasynyń Jarlyǵymen Shýche qalasynda Qor-ǵanys mınıstrliginiń Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy Kadet korpýsy quryldy. Ony bi-tirýshiler kásibı serjanttar ınstıtýtynyń negizin qurady. Búgingi tańda serjanttar basqarý ortalyq organdarynan bastap eń tómengi bólimderge deıin áskerlerdiń búkil qurylymyn qamtıdy. Al 1999 jyly ashylǵan Armıa generaly S.Nurmaǵambetov atyndaǵy «Jas ulan» respýblıkalyq mektebi naǵyz patrıottar tárbıeleıtin oqý ornyna aınaldy. Onda turmysy tómen jáne kópbalaly otbasy-larynyń balalary bilim alýda. Áskerlerde jetkilikti túrde kadrlar men zıatker ofıserler áleýeti qalyptasty. Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteri ınstıtýttarynyń túlekteri jyl saıyn el áskerı qurylymdarynda laıyqty qyzmetten ótedi. Olardyń kópshiligi qazirdiń ózinde qurama, áskerı bólim, batalón, rota komandırleri laýazymdarynda, sondaı-aq Qazaqstan men Reseı áskerı akademıalary men ýnıversıtetterinde oqyp, bilimderin jetildirýde. Áskerı oqý oryndaryn úzdik bitirgen túlekterge el Prezıdenti – Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń Joǵarǵy Bas Qolbasshysy saltanatty jaǵdaıda leıtenant pogondaryn tapsyrýy ıgi dástúrge aınalyp otyr. Taǵy bir mańyzdy qadam, 2010 jyly ótken Halyqaralyq «KAZAKHSTAN DEFENCE EXPO – 2010» qarý-jaraq, áskerı tehnıka jáne áskerı-tehnıkalyq múlik kórmesi edi. Sol kórmemen Ekspo ortalyqtarmen birge jańa halyqaralyq arenaǵa qarý-jaraǵymen, áskerı tehnıka men baılanys jáne áskerı múlkimen Qazaqstan da tanyldy. Memleketaralyq seriktestikti nyǵaıtý maqsatynda, zıatkerlikti, áskerı óndiristi, tehnıkany jáne tehnologıany tanytýǵa, áskerı qural-jabdyq pen tehnıka shyǵaratyn qorǵanys óndirisiniń áleýetin arttyrýǵa tamasha alań jasaldy. Qorǵanys ónerkásibiniń álemdegi jetekshi mamandary ǵylymı jáne ınjenerlik-konstrýktorlyq oılaryn, jańa ınovasıalyq jumystaryn kórsetti. Bul kórme arasyna eki jyl salyp, budan keıin 2012, 2014 jáne byltyrǵy 2016 jyly ótip, ol dástúrge aınaldy. 2011 jylǵy 11 qazanda Elbasynyń Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasynyń jańa Áskerı doktrınasy bekitildi. Bul – Qazaqstan Táýelsizdik alǵan ýaqyttan bergi qabyldanyp otyrǵan tórtinshi doktrına (alǵashqysy – 1993 jyly, ekinshisi 2000 jyly jáne úshinshisi 2007 jyly qabyldanǵan bolatyn). Jańa redaksıaǵa «Áskerı qaýipsizdik salasyndaǵy aǵymdaǵy jaǵdaıdy taldaý» taraýy qosylǵan. Onda áskerı qaýipsizdik salasyndaǵy elimizdiń áskerı mekemesi qyzmetiniń qory-tyndylary, Qarýly Kúshterdi, basqa da áskerler men áskerı quralymdardy damytý úrdisi jáne nátıjeleri baıandalǵan. «Áskerı qaýipsizdikti qamtamasyz etýdiń áskerı-saıası negizi» taraýynda halyqaralyq yntymaqtastyq jáne bitimgerlik máseleleri qamtylǵan. Doktrına erejelerinde álemdegi jáne aımaqtaǵy zamanaýı áskerı-saıası ahýal eskerilip, áskerlerdiń qaýip-qaterlerge qarsy turarlyq baǵytyn barynsha damytý aıqyndalǵan. Doktrınada qol jetkizgen jetistikter negizindegi memlekettiń qorǵanys qabileti men áskerlerdiń jaýyngerlik ázirligin arttyrýdy, Qazaqstan áskeriniń qurylymyn jetildirýdi, olardy qarý-jaraq pen áskerı tehnıkanyń zamanaýı úlgilerimen qamtamasyz etýdi, aqparattyq qarsy turý júıesin qurýdy, ıdeologıalyq jumysty jandandyrýdy jáne qorǵanys ónerkásibi bazasyn damytýdy odan ári nyǵaıtýǵa barynsha mán berildi. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 2012 jylǵy 12 shildedegi «Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń qurylymyn odan ári jetildirý jónindegi sharalar týraly» № 354 Jarlyǵymen elimizdiń Qarýly Kúshteriniń jańa qurylymy bekitildi. Jarlyqqa sáıkes Qarýly Kúshterdi basqarý joǵarǵy áskerı-saıası organy bolyp, soǵys ýaqytynda Qarýly Kúshterdiń barlyq qyzmetine jalpy basshylyq jasaýdy jáne olardy Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń Bas shtaby arqyly basqarýdy júzege asyratyn Qarýly Kúshterge joǵary basshylyq jasaýdyń áskerı-saıası organy – Joǵarǵy Bas qolbasshylyq (Joǵarǵy Bas qolbasshylyq Stavkasy) bolyp tabylady. Qarýly Kúshterdiń qurylymy Joǵarǵy Bas qolbasshylyq, áskerı basqarý organdary, Qarýly Kúshter túrleri, arnaıy áskerler, Qarýly Kúshterdiń tyly, áskerı oqý oryndary men áskerı-ǵylymı mekemelerinen turady. Áskerı basqarý organdary: strategıalyq – Qorǵanys mınıstrligi jáne Bas shtab, jedel-strategıalyq – Qarýly Kúshter túrleri bas qolbasshylarynyń, Qarýly Kúshter tyly bastyǵynyń basqarmalary, Qarýly Kúshterdiń bas basqarmalary, jedel-aýmaqtyq – óńirlik qolbasshylyqtar áskerleri qolbasshylarynyń basqarmalary, jedel-taktıkalyq – ásker tekteri, Qarýly Kúshter túrleri qolbasshylarynyń basqarmalary, taktıkalyq – quramalar men áskerı bólimderdiń basqarmalary, jergilikti – qorǵanys isteri jónindegi departamentter, basqarmalar men bólimderine bólinedi. Qazaqstan Respýblıkasynyń ákimshilik-aýmaqtyq birlikteriniń shekarasy sheginde «Astana», «Shyǵys», «Batys», «Ońtústik» óńirlik qolbasshylyqtardyń jaýapkershilik aımaqtary aıqyndaldy. QURLYQ ÁSKERLERİ Jalpy Qurlyq áskerleriniń quramynda osy tórt óńirlik qolbasshylyq áskerleri, Aeroutqyr áskerleri, Zymyran áskerleri men artılerıa, arnaıy áskerler, sondaı-aq tyldyq jáne tehnıkalyq qamtamasyz etý quramalary men bólimderi, medısınalyq mekemeler bar. Aeroutqyr áskerleri – el Qarýly Kúshteri Joǵarǵy Bas qolbasshysynyń rezervi. áskerı-saıası jaǵdaılardyń kúrt ózgerýi kezindegi daǵdarysty jedel sheshýge; memlekettiń ulttyq múddesin qorǵaý maqsatynda kenetten týyndaǵan jaǵdaılardy oryndaýǵa jáne operasıa baǵytyna áskerlerdi toptastyrýdy nyǵaıtýǵa arnalǵan. Elde jáne syrt jerlerde de beıbitshilik pen turaqtylyqty qoldaý maqsatyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń halyqaralyq mindetterin oryndaýǵa qatysa alady. Beıbit jáne soǵys jaǵdaıynda qaýip tóngen baǵyttar men aýdandarǵa shuǵyl jetýge jáne kenetten týyndaǵan tapsyrmalardy oryndaýǵa árdaıym daıyn turady. Olardyń quramyna desantty-shabýyldaýshy bólimsheler, bólimder men quramalar, sondaı-aq arnaıy bólimder, tyl jáne tehnıkalyq qamtamasyz etý bólimderi kiredi. Aeroutqyr áskerleriniń arnaıy maqsattaǵy derbes ınjenerlik-saperlik jasaǵy 2003-2008 jyldar aralyǵynda Irak Respýblıkasynda beıbitshilik jáne qaýipsizdikti saqtaý boıynsha Koalısıalyq kúshter quramynda bitimgershilik mısıany atqarǵan bolatyn. Bitimgershilerimizdiń kásiptigi men jaýyngerlik sheberligi shetel memleketteri men Koalısıalyq kúshterdiń qolbasshylyǵymen joǵary baǵalandy. Zymyran áskerleri jáne artılerıa Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 2003 jylǵy 7 mamyrdaǵy Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń derbes ásker tegi retinde quryldy. Qazaqstan Respýblıkasy Qorǵanys mınıstriniń 2009 jylǵy 21 sáýirdegi dırektıvasy negizinde Zymyran áskerleri jáne artılerıa jańadan qurylǵan Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteri Qurlyq áskerleriniń quramyna kirdi. Qazirgi tańda Zymyran áskerleri jáne artılerıa zamanaýı zeńbirekti, kelte zeńbirekti, reaktıvti, tankige qarsy artılerıamen, mınaatqyshtarmen, sondaı-aq artılerıalyq barlaý jáne basqarý quraldarymen jabdyqtalǵan. Olardyń qarý-jaraǵynda joǵary dáldikti raketalyq keshender bar. Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń Arnaıy áskerleri Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshterinde ınjenerlik qamtamasyz etýdi, radıasıalyq, hımıalyq, bıologıalyq qorǵaýdy uıymdastyrýǵa arnalǵan. Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń arnaıy áskerleriniń quramyna: ınjenerlik áskerler basqarmasy, radıasıalyq, hımıalyq, bıologıalyq qorǵaý áskerleriniń basqarmasy, radıoelektrondyq kúres basqarmasy kiredi. Osy arada aıta keteıik, Qurlyq áskerleri halyqaralyq oıyndary sheńberinde kásibı sheberlikterin jetildirip otyrady. Máselen, ótken jyly 400-ge jýyq áskerı qyzmetshi 17 baıqaýǵa qatysty. Oıyn qorytyndysy boıynsha Qurlyq áskerleriniń qurama komandalary 16 konkýrsta júldeli oryndardy enshiledi. Sondaı-aq, byltyr Qurlyq áskerlerine 3 000-nan asa zamanaýı qarý-jaraq pen áskerı tehnıkanyń tyń úlgileri kelip tústi. Olardyń arasynda paıdalanýǵa berilgen «Germes», «Skaılark» jáne «Atlas» ushqyshsyz ushý apparattary bar. Óziniń sapasy men tıimdiligin kórsetip úlgergen otandyq tehnıka úlgileriniń alar orny aıryqsha. Ol - joǵary ótimdi «Arlan» brondy dóńgelekti mashınalary, atys qarýyna arnalǵan optıkalyq kózdeýishter men «KAE» túngi kórý aspaptary, jaýyngerdiń jeke qorǵaný quraldary, ıaǵnı, qazaqstandyq «Tynys» AQ óndirisiniń dýlyǵalary men brondy keýdesheleri. 2016 oqý jyly ishinde Qurlyq áskerlerinde negizgi kúsh-jiger jaýyngerlik ázirlik, jaýyngerlik daıarlyq is-sharalaryn oryndaýǵa jáne jaýyngerlik kezekshilikke shoǵyrlandy. Kúndiz jáne qarańǵy ýaqytta, qarapaıym jáne kúrdeli klımattyq jaǵdaılarda jeke quram eldi mekenderde jaýyngerlik is-qımyldardyń júrgizilýin, shartty qarsylastyń qýatty yqpal etýi barysynda is-qımyl taktıkasynyń jańa úlgileriniń qoldanylýyn meńgerdi. ÁÝE QORǴANYSY KÚSHTERİ. Qazirgi kezde QR QK Áýe qorǵanysy kúshterinde jaýyngerlik toptardy jónge salý boıynsha, barlyq ushqyshtar quramyn klasyna, olardyń joǵarǵy pılotaj ónerin meńgerýine daıyndyqtar, shynaıy shaıqas jaǵdaıynda avıasıalyq jáne zenıtti-zymyran keshenderin qoldanýǵa daıyndyq boıynsha josparly jáne qarqyndy jumystar júrgizilip jatyr. Sonymen qatar ushqyshtar men zymyranshylardyń moraldyq-psıhologıalyq turaqtylyǵyna, olardyń kásibı sheberlikterin jetildirýine jáne tehnıka men qarýlardyń jaýyngerlik ázirligine erekshe nazar aýdarylady. Áýe qorǵanysy kúshteriniń aldyna áýe shekarasyn qorǵaý, memlekettik, ákimshilik jáne áskerı nysandardy áýe shabýylynan qorǵaý, sondaı-aq, QR Qarýly Kúshteriniń basqa túrleri men tekterin avıasıalyq qoldaý jónindegi jaýyngerlik mindetterdi oryndaý mindetteri qoıylǵan. Osy kúni áskerı-áýe kúshterinde Sý-27 modernızasıalandy. Jetildirilgen mashınalar Taldyqorǵan qalasynda ornalasqan 21751 áskerı bóliminiń «Jetisý barysy» eskadrılıasynyń quramyna kiredi. Qaramaǵynda MıG-31 tosqaýylshy joıǵyshtary, MıG-29, MıG-29ÝB, MıG-23, MıG-27 maıdan joıǵyshtary, MıG-27 joıǵysh-bombalaýshylary, Sý-25, Sý-27 jáne Sý-30SM kóp maqsatty joıǵyshtary, Mı-8, Mı-171Sh, Mı-17V-5 jáne Mı-26 áskerı-kóliktik tikushaqtary, «Húı-2» tikushaqtary, ES-145 «Evrokopter» tikushaqtary men áskerı-kóliktik avıasıanyń Tý-134, Tý-154, An-72, An-26, An-12 jáne S-295 ushaqtary bar. Qazirgi kezde QR QK ÁQK áskerı avıasıalyq bólimderi Mıg-29, Mıg-31, Sý-27, Sý-25 jáne Sý-30 zamanaýı ushaqtarymen jasaqtalǵan. Bul avıasıalyq keshender – jetekshi avıasıalyq sarapshylardyń baǵalaýynsha, aerodınamıkalyq, ushý jáne jaýyngerlik sıpattamalary jaǵynan álemdegi eń úzdikterdiń biri. ÁQK-niń qarýlanýynda áýedegi jáne jerdegi nysandardy joıatyn zamanaýı quraldar bar. 2018 jyldyń sońyna deıin ÁQK áskerı-áýe kúshteriniń avıaparki segiz S-295 ushaqtarymen tolyqtyrylady. Avıasıalyq parkti jańartýdyń nátıjesinde áskerlerdi, qarý-jaraqtar men áskerı tehnıkany janarmaı quıý úshin aralyq toqtaýsyz kez kelgen strategıalyq baǵytta jetkize alatyndaı avıasıanyń aerotasymaldaý múmkindikteri paıda bolady. Búgingi kúni Qarýly Kúshterdiń tehnıkalyq jasaqtalýynyń deńgeıi anaǵurlym joǵary, sapaly deńgeıge jetti. ÁSKERI-TEŃİZ KÚSHTERİ. Alǵash jasaqtalǵan (1992 jyly 2 sáýirde) Áskerı-teńiz kúshteri Qarýly Kúshterdiń jeke túri mártebesine 2003 jylǵy 7 mamyrdaǵy «Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń qurylymyn ári qaraı jetildirý sharalary týraly» Elbasynyń Jarlyǵyna baılanysty ıe boldy. Áskerı-teńiz kúshteriniń negizgi maqsattary Kaspıı teńiziniń qazaqstandyq sektorynda Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik shekarasyn, aýmaqtyq tutas-tyǵyn, egemendigi men ekonomıkalyq múddelerin qorǵaý; agresordyń shapqynshy-lyǵyna laıyqty toıtarys berý, qarýly qaqtyǵystardy oqshaýlaý jáne aldyn alýǵa at salysý; aımaqty, munaı tabý nysandary ornalastyrylǵan jasandy araldar jáne platformalardy qosa alǵanda sýly aýdandardy qorǵaý jáne kúzetý; qurlyqtaǵy áskerlerdiń qımylyn teńizden qamtamasyz etý bolyp tabylady. Az ýaqyttyń ishinde Áskerı-teńiz kúshteri halyqaralyq kelisimderge sáıkes basqa elderden jaýyngerlik kemelerdi jetkizýge baılanysty birqatar memlekettik tapsyrmalardy júzege asyrdy. Astrahannan shaǵyn tórt kúzet kemesin, Túrkıanyń Gelchýk portynan Mármár teńizi arqyly shaǵyn kúzet kemesin, Koreıa Respýblıkasynyń Chıne portynan Pendık porty men Mármár teńizi arqyly kemelerdi Aqtaý portyna jetkizdi. Halyqaralyq deńgeıdegi qyzmetterin qaltqysyz atqarǵan keme ekıpajdarynyń jeke quramy Qazaqstan Qarýly Kúshteriniń basqa memleketter aldynda abyroıyn asqaqtatty. Áskerı-teńiz kúshteriniń jaýyngerleri áskerı tapsyrmalardy oryndaı otyryp, Kaspıı teńiziniń qazaq-standyq bóligindegi sý asty jáne sý ústi jaǵdaıyn únemi qadaǵalap otyrady. Búginde Áskerı-teńiz kúshteri kelbeti qalyptasqan. Kóp nárse ózgerip, kóp is atqaryldy. Jaýyngerlik daıyndyqtyń deńgeıi kóterildi. Alǵashqy qalyptastyrý jyldarynda áskerı teńizshiler teńizde jylyna 10-20 táýlik bolsa, qazir olar 150-160 táýlik bolady. Kadrlardy daıyndaý deńgeıi joǵarylady. Oqytý baǵyty ulǵaıdy. Eger buryn tek, Reseı federasıasyna áskerı mamandar daıarlansa, qazir Túrkıa, Qytaı, Ońtústik Koreıa jáne taǵy basqa elderde teńiz mamandary bilimderin jetildirip jatyr. Oǵan qosa, Qazaqstannyń teńizshileri «Armıa halyqaralyq oıyndary – 2016» saıysynda kúmis júldege ıe bolyp, el mereıin asqaqtatty. Nátıjesinde Áskerı-teńiz kúshteriniń korablderi Reseı Federasıasynyń sý aıdynynan jeńip alynǵan «Admıral» katerimen oraldy. Bul da – áskerı teńizshilerdiń úlken jetistigi.

Mine, qazirgi Qarýly Kúshterdiń túrleri men tekteri osyndaı. Qazir belgilengen jaýyngerlik daıarlyqtyń baǵyttary boıynsha Qurlyq áskerlerinde zamanaýı soǵys pen qarýly shıelenisterdiń sıpatyna sáıkes áskerı bólimder men quramalardyń jaýyngerlik jáne jumyldyrý ázirligin arttyrý boıynsha jumys óz jalǵasyn tabýda. Áýe qorǵanysy kúshterinde jaýyngerlik ázirliktiń joǵary deńgeıin ustap turýǵa, kásipqoılyqty arttyrýǵa, kúndiz jáne túnde qarapaıym jáne kúrdeli meteojaǵdaılarda pılotajdaý tehnıkasynyń ushý quramyn jetildirýge nazar aýdarylǵan. Áskerı-teńiz kúshterinde korablderdiń jaýyngerlik kezekshiligin, joǵary turǵan áskerı basqarý organdarymen ózara is-qımyldy uıymdastyrý jónindegi jumysty jalǵastyrý maqsaty alǵa qoıylǵan. Aıta keteıik, bıylǵy 2017 oqý jyly «Qarýly Kúshterdiń 25 jyldyǵyna – joǵary jaýyngerlik ázirlik!» uranymen ótip jatyr. Sonyń nátıjesi bolsa kerek, bıyl álemniń 28 eliniń áskerı qyzmetkerleri qatysqan «Armıa – halyqaralyq oıyndarynda» úshinshi oryndy jeńip aldy. Al, áskerı-sporttyq saıystar qarýly kúshterdiń barlyq túrleri men qurylymdarynyń arasynda ótkenin aıta ketý kerek. Iaǵnı, Qazaqstan Qarýly Kúshteri kez-kelgen synaq