Qazirgi tańda qoǵamda musylman jastardyń saqal qoıý áreketteri eldiń nazaryn aýdartyp, ártúrli kózqaras-pikirler týyndatýda. Ókinishtisi, elimizdegi teris dinı aǵym músheleri saqaldy eń mańyzdy ustanymdardyń birine aınaldyryp otyr. Buǵan qosa olar saqal qoımaǵan musylmandarǵa degen kózqarastary teris qalyptasyp, saqal ósirmeıtinderdi aýyr kúnálarmen aıyptaýda. Saqalyn alǵan adamdardy olar paıǵambarlardyń súnnetinen bas tartqandar jáne Islam ǵalymdarynyń pikirinen oqshaýlanǵan adamdar retinde paıymdaıdy. Olar bul ustanymdaryn paıǵambardyń (s.a.ý.) saqalǵa baılanysty aıtqan hadısterimen dáleldeýge tyrysady.
Qazaq dalasynyń uly tulǵalary, handary men bılerin saqalsyz elestetý múmkin emes. Qazaqta «aqsaqal», «ata saqaly aýyzyna túskenshe», «saqal júzdiń kórki», degen qanatty sózder jaıdan jaı aıtylmaǵan. Bunyń ózi saqaldyń bizge jat qubylys emestigin bildiredi. Shyn máninde, saqal ejelden Islam kelgenen beri musylmandar arasynda qalyptastan, jalǵasyn tapqan úrdis bolyp keledi. Saqalǵa baılanysty Allahtyń elshisi (s.a.ý.) óz hadısinde: «... Saqaldy jiberińder, murtty qyryńdar», degen. Bul hadıs tóńireginde Islam ǵalymdary túrli kózqarastar aıtqan. Taǵy bir Omar ıbn Harýnnan jetken hadıste: «Allah elshisi (s.a.ý.) saqaldy alǵanda jandaryn qysqartqandaı uzyndyǵyn qysqartatyn», delingen (at-Tırmızı). Osy sekildi hadısterdi kóptegen ǵalmydar alǵa tartyp saqaldyń úkimin súnnet amalyna jatqyzǵan. Osyǵan baılanysty saqal Islamda arnaıy paryz bolyp bekitligen amal emes ekendigine de kóptegen ǵalymdar bir aýyzdan kelisken.
Degenmen, Ibn Taımıa sekildi Hanbalı mazhabynyń ókilderi saqaldy ýájip (mindetti) amalyna jatqyzǵan. Biraq, basqa mázhab ókilderi ýájip amalymen kelispeı ony súnnet amalyna jatqyzǵan. Mysaly, Mysyrdyń pátýa shyǵarý basqarmasy (Dar al-Ifta) saqalǵa baılanysty bylaı pátýa shyǵarǵan: «Rasynda saqal paıǵambardar (s.a.ý.) beri jalǵasyn taýyp kele jatqan úrdis. Allah elshisi (s.a.ý.) qashanda saqalyna ıis sý seýip, ýaqytyly qysqartyp jaqsylap qaraıtyn.
Shafıǵı mazhabynyń kórnekti ókilderi Imam Naýaýı, Ábý Ýalıd ıbn Rýshd, Qadı ıbn Jýrra, Imam Ǵazalı, Imam Baǵaýı saqaldyń ýájip amalyna jatpaıtynyn eskerip ketken. Sondyqtan saqal qoıý ýájip amaldardar emes bálkı musylmandy ózge din ókilderinen ereksheleıtin amal. Sonymen qatar adamnyń kıim kıinýi, iship jeýi, syrtqy kórinisine kóńil bólýi sekildi amaldar ýájip bolatyndaı qulshylyq amaldarynan emes ekenin esten
shyǵarmaǵan jón. Sol úshin adam ómir súrip jatqan qoǵammen sanasyp, sol qoǵamnyń aǵysymen birge aǵý kerek».
Sondaı-aq, saqalǵa baılanysty Iordanıa Koroldiginiń burynǵy múftıi Nuh Alı Súleımen (1939-2010) shyǵarǵan pátýásynyń mazmunynda: «Eger saqaldyń uzyndyǵy otbasynda, jumys ornynda jan-jal týǵyzatyn bolsa onda sheshimin tabý úshin bilim ıelerine júginý kerek. Sebebi, zamannyń aǵysymen jaǵdaılar da ózgerip otyrady. Sondyqtan, barlyq máseleniń sheshimin óz ýaqytymen baılanystyryp otyrý kerek» (25.01.2010 jyly 464 - pátýa).
Sonymen qatar belgili ǵalym Muhammed Rıda óziniń «Májállatýl mánár» kitabynda «Saqal qyryqqan kúnáhar bolmaıdy», dep aıtyp ketken. Buǵan qosa álemge áıgili ál-Azhar ýnıversıtetiniń bedeldi ǵamlymdary saqal qoıýdy ýájip emes súnnet amaly dep atap ketken. Máselen, atalmysh ýnıversıtettiń burynǵy ýákili Mahmýd Ashýr bylaı degen: «...Ardaqty sahaba Ábý Bakrde saqal boldy jáne Islamnyń dushpany Ábý Jahılde de saqal boldy. Demek, saqal ol sharıǵat aıasyndaǵy súnnet emes bálkı, ádep-ǵurypqa negizdelgen súnnet amaly qataryna jatady».
Saıyp kelgende, qylyshynan qany tamǵan keńes odaǵynan azattyq alyp, dinimizben qaıta qaýyshý dáýirinde qoǵamdaǵy ártúrli máseleni dinge ákelip taqaı berýge bolmaıtynyn eskergen jón. «Din ustana alsań qasıetiń, ustana almasań qasiretiń» dep qazaq beker aıtpaǵan. Dindi kez-kelgen máseleniń qolshoqparyna aınaldyryp, sheshimderdi sharıǵattan izdeı berýge bolmaıdy. Sebebi, qoǵamdyq máseleni zamannyń aǵysymen, halyqtyń dúnıetanymymen sabaqtastyra otyryp qarastyrǵan jón. Túımedeı máseleni túıedeı etip, dinimen saǵyna qaýyshqan qazaq halqynyń dinge degen kózqarasyn teristep, saqaldyń úkimimen jurtty úreıletý asyrasilteýshilik bolyp tabylady. Saqal qoıý úkimi sharıǵat boıynsha súnnet amaly dedik demek, súnnet amalyn oryndasań saýapty bolasyń al, tárk etseń eshqandaı kúnáhar bolmaıtynyn esten shyǵarmaǵan jón. Buǵan qosa musylman adam tazalyqqa da mán bergen jón. Iaǵnı, saqaldy usqynsyz etip, qalaı bolsa solaı qaraýsyz ósirýge bolmaıdy. Sebebi, Islam tazalyqtyń dini. Osyǵan sáıkes musylman kúndelikti namaz oqymas buryn dáret alyp boıyn tazartyp alatyny beker emes. Ardaqty paıǵambardyń (s.a.ý.) ózi syrt kelbetine jaqsy qaraǵany týraly derekter jeterlik. Sondyqtan kez-kelgen adam tar oıdyń aıasynda ózgege túrli oı salmaı, árbir qoǵamda óziniń janyn, tánin tulǵa retinde qalyptasý úshin úzdiksiz tazalyqqa, meıirimdilikke tárbıeleýge
tyrysý kerek. Túrli máseleni talqyǵa alyp Islamǵa paıda tıgizemin dep paıdasyz pendeniń kebinin kıip qalmaǵan jón aǵaıyn.
Jalǵas Asqatuly - dintanýshy
