Qazirgi tańda qazaq qoǵamynda Islam dini kún sanap qanatyn keńge jaıǵanymen keıbir teris baǵyttaǵy jastarymyz onyń túsinigin shektep jatqany jasyryn emes. Búginde keı jastar túımedeı nárseni túıedeı etip saqal, qysqa balaq sekildi máselelerdi qoǵamnyń dindegi eń basty problemasyna aınaldyryp otyr. Mundaı másele buǵan deıin ilgeride musylman qoǵamynda eshbir daý-damaı týdyrmaǵan. Sebebi, saqal men balaq máselesi musylmandar arasynda úlken talqyǵa túskeni Islamnyń tarıhı sahnasynda kórinis tapqan emes. Demek, mundaı másele qaıdan týyndap jatyr? Rasynda kelte balaq Islamnyń negizgi sharttarynyń birine jatady ma? Islam ǵalymdarynyń kózqarasy qandaı?, degen suraqtarǵa jaýap izdep kórelik.
Ásilinde, Islam qandaı da bir shekten shyqpaǵan kıim kıýge tyıym salmaıdy. Bul jaıly Ahmet, Nısaı jáne ıbn Majadan kelgen rıýaıat boıynsha ardaqty Muhammed (s.a.ý.) paıǵambar: «İshińder, jeńder, sadaqa berińder, qalaǵan kıimderińdi kıińder biraq, ysyrapqa, ózimshilge jol bermeńder», degen. Bul hadıske qaraıtyn bolsaq sharıǵı úkimder boıynsha kıim kıgen adamnyń nıetine nazar aýdarylatynyn baıqaýǵa bolady. Al, qysqa balaq kıýge baılanysty ardaqty Muhammed (s.a.ý.) paıǵambar birneshe hadıster aıtyp ketken. Máselen, Abdýlla ıbn Omardan jetken hadıste: «Allah Taǵala qıamet kúni kıimin tákápparlyqpen tómen túsirgen adamǵa qaramaıdy», Múslım rıýaıatynda kelgen hadıste Allah elshisi: «Allah Taǵala úsh adamǵa qıamette sóılemeıdi de qaramaıdy jáne olarǵa aýyr azap bolady: (mýsbıl - balaǵyn tómen) túsirýshige, ósekshige jáne ekizúzdige», degen. Bul hadıske túsinikteme bergen ǵalym Imam ál-Mýnzarı bylaı degen: «mýsbıl – tákápparlyqpen, ózimshildikpen kıimin jerge salbyratyn júretin adam».
Sonymen qatar Imam Buharı óziniń «Sahıh» kitabynda «Kıimin tákáppar nıetinsiz tómen túsiretinder» bóliminde mynadaı rıýaıatty keltirgen: «Birde Ábý Bakr paıǵambardyń:«Allah Taǵala qıamet kúni kıimin tákápparlyqpen tómen túsirgen adamǵa qaramaıdy», degen hadısin estip Allanyń elshisine (s.a.ý.): «Ýa, Rasýllah! Meniń kıimim boıymnan tómen túsip kete beredi, sonda meniń halim qalaı?», degende paıǵambar (s.a.ý.): «Sen tákápparlyqpen jasaıtyn adamdardyń qatarynan emessiń», degen eken. Demek, hadısterge súınsek balaqtyń tobyqtan tómen bolýy nıetke baılanysty ekenin ańǵarýǵa bolady. Eger
hadısterde adamnyń nıeti tákápparlyqty kózdemese balaqty uzyn etip kıýge bolatyndyǵy aıtylyp tur.
Sonymen qatar kóptegen Islam ǵalymdary da osy kózqarasty alǵa tartqan. Máselen, Imam Ábý Hanıfanyń ózi dáýletti ǵumyr keshkenderdiń bir edi. Ol bir kúni kıimin jerge deıin salbyratyn kóshede kele jatqanda ony kórgen bir kisi kelip oǵan: «Bizdi bulaı kıinýden paıǵambar (s.a.ý.) tyımaǵan bedi?», deıdi. Sonda Imam: «Ol tek tákápparlanyp kıingender úshin aıtylǵan al, biz olardyń qatarynan emespiz, degen eken » (Ibn Mýflıh – «Ádáb ash-sharǵıa» kitabynan).
Imam Shaýkanı «Naılý Aýtar» kitabynda joǵarydaǵy hadısterge túsinikteme bere otyryp: «...tákápparlyq nıeti joq adamdar bul hadısterdiń mazmunyna kirmeıdi», degen.
Sáláfızm baǵytynyń kórnekti ókili Ibn Taımıa óziniń «Majmýatýl fataýa» kitabynda qysqa balaq týraly bylaı degen: «Adam jaqsy nıetpen kıse saýap alady al, jaman nıetpen kıse kúnáli bolady. Sol sıaqty kimde kim kıimdi mal-múlkin kórsetý maqsatynda tákápparlanyp kıse onda kúnáhar bolady. Sebebi, Jaratýshy tákápparlar men ózimshilderdi jaqsy kórmeıdi. Al, kimde kim Allahtyń bergen rızyǵyna saı kıinse onda ol saýapty bolady. Sondyqtan mundaı másele adamnyń nıetine baılanysty bolady», degen eken.
Sonymen qatar qysqa balaqqa qatysty Mysyrdyń Pátýa shyǵarý basqarmasynyń (Dar ál-Ifta) bergen túsiniktemesiniń mazmuny mynadaı: «Eger kıimdi uzyn etip kıý belgili bir qoǵamnyń salt-dástúri nemese sol qoǵamda mundaı kıim úlgisi ádetke aınalǵan bolsa onda ol haram úkimine jatpaıdy. Sebebi, uzyn kıim ol tákápparlyq nıetinde ǵana haram bolady». Sondyqtan Islamdy ustanyp musylman bolǵannan keıin ondaǵy máselelrdiń uǵymyn tar etip qabyldamaı, jan-jaqty izdenip baryp qana bir sheshimge kelgen jón. Kelte balaqtyń durys ekendigin alǵa tartqan alymdardyń basym kópshiligi Saýdı Arabıa, Sham sekildi elderiń týmalary. Olar mundaı sheshimdi ózderiniń qoǵamyna qaraı otyryp shyǵarǵan. Al, qazaq jerine mundaı syrttyń ustanymy qashanda jat. Sebebi, «Ár eldiń salty basqa ıti qara qasqa» demekshi, bizdiń óz dúnıetanymymyz bar jáne olar Islam dinine qaıshy kelmeıtini belgili. Sol úshin kelte balaq qazaq qoǵamynyń suranysyna ıe emes ári musylmandar arasynda túsinispeýshilik týdyratyn jat ustanym ekenin túsingen jón.
Asqatuly Jalǵas,
dintanýshy
