QR «Jer kodeksiniń» 50 baby 2 bóligi 2 tarmaǵyna sáıkes, kámelet jasyna tolǵan barlyq Qazaqstan azamatyna turǵyn úı qurylysyn salýǵa 0,10 gektar, ıaǵnı 10 sotyq jer tegin berilýi kerek. Zańger Abzal Quspan halyqqa 10 sotyq jerdi berýge qarsy ekenin aıtqan. Onyń sebebin óziniń Facebook paraqshasynda túsindirdi dep jazady Qamshy.kz aqparat agenttigi.
(avtordyń emlesi saqtaldy – Qamshy.kz)
Birden eskerte keteıin, bul másele qoldanystaǵy «Jer kodeksine» engizilgen nemese engizilgeli jatqan ózgerister men tolyqtyrýlarǵa esh qatysy joq. Bul meniń keminde, sońǵy onshaqty jyl kóleminde kóterip kele jatqan máselem.
QR «Jer kodeksiniń» 50 baby 2 bóligi, 2 tarmaǵyna sáıkes, kámelet jasyna tolǵan barlyq Qazaqstan azamatyna turǵyn úı qurylysyn salýǵa 0,10 gektar, ıaǵnı 10 sotyq jer tegin berilýi kerek.
Eshteńesi joq qara jerdi bere salý bılikke de, qara halyqqa da tıimdi bolyp tur qazir. Bılik aldaıdy, halyq soǵan da shúkirshilik etip aldanady. Iaǵnı, bul máselede meni bıliktiń de, kópshiliktiń de qoldaı qoımaıtyny aıdan anyq. Biraq, men kópshiliktiń ne bolmasa bıliktiń qoldaýyna ıe bolýdy kókseıtin depýtat ne saıasatker emespin. Taıaý arada advokattyq erkin qyzmetimdi eshteńege aıyrbastaý da oıymda joq, sondyqtan unasa da, unamasa da óz pikirimdi ashyq aıtamyn.
Qazirgi tańda, ashyq málimetterden belgili bolǵandaı, Qazaqstan boıynsha 1 300 000-nan astam adam jerdiń kezeginde tur eken. Jer bolǵanda egin egeıin, mal baǵaıyn, kásip qylaıyn dep emes, qalanyń ózinen, bolmasa mańaıynan úı soǵýǵa 10 sotyq jer surap otyrǵandar týraly málimetti aıtyp otyrmyn. Keshegi 2016 jylǵy jerge qatysty mıtıń nátıjesinde, Prezıdenttiń ózi aralasyp qurǵan jer komısıasyna onlaın rejımde halyqtan túsken aryzdardyń 70%-dan astamyn, dál osy 10 sotyq máselesi quraǵan eken. Osydan aq, bul máseleniń qanshalyqty mańyzdy ekenin ańǵara berýge bolady.
Sonymen, bul máselede nege oqshaý pikir ustanyp otyrǵanymdy aıtaıyn:
Birinshiden, jerdi berý halyqty qoljetimdi úımen qamtamasyz etý máselesin sheshpeıdi. Kerisinshe qosymsha máseleler týyndatady. Atap aıtqanda, jerdi berýmen birge keminde jol salý, qoǵamdyq kólik qatynasyn retteý, sýmen, elektr energıasymen, gazben qamtamasyz etý, jol qashyqtyǵyna oraı mektep, balabaqsha, aýrýhana, polısıa, órt sóndirý beketterin (sport, demalys keshenderi, mádenı ortalyqtardy aıtpaı aq qoıaıyq) salý máseleleri týyndaıdy. Oǵan mysaldardy alystan izdep jatýdyń qajeti joq, qazirdiń ózinde kúndelikti jańalyqtarda jıi aıtylatyn taqyryptardyń biri.
Ekinshiden, jer kezeginde turǵandardyń bárin jermen qamtamasyz etip tastaǵannyń ózinde, odan jer alýǵa nıettilerdiń sany kemimeıdi, qaıta birneshe esege artyp ketedi. Sebebi, joǵaryda silteme jasaǵan zań talabyna sáıkes, jer alýǵa jasy kámeletke tolǵan árbir azamat quqyly. Mysaly, meniń otbasymda joldasym, 5 balam jáne qart anam bar. Bul degenińiz memleket, maǵan erte me kesh pe 80 sotyq jer berý kerek degen sóz! Ondaı jerge tıptik eki balabaqsha (QNjE/SNıP boıynsha tıptik balabaqsha salýǵa keminde 30 sotyq jer kerek) nemese 9 qabatty, 288 páterli, 4 úı salýǵa bolady eken (Oralda 20 sotyq jerge 9 qabatty, 72 páterli úıler salynýda, esep sodan alynyp otyr). Qazirde 9 emes, 20, 30, 40 qabatty úıler salyna bastaǵanyn eskersek, esep eselene túspek.
Úshinshiden, jer ol – sarqylatyn resýrstar qataryna jatady. Sarqylatyn resýrstardy esi bar el, eptep jumsaıdy! Qazaqtyń jeri qansha jerden keń desekte, kúnderdiń kúninde bul máselede tyǵyryqqa tirelerimiz anyq. Qarapaıym bir mysal, ınfrastrýktýra tartýǵa nemese memleket úshin mańyzdy obekt salýǵa qaptaǵan jekemenshik ıelerinen jer alyp kórýdiń mashaqatyn kóz aldyńyzǵa elestetip kórińizshi? Oǵan da mysal qazirdiń ózinde jetip artylady. Iaǵnı, jerdi ońdy-soldy bere bergennen, ol másele tek kúrdelene túspek.
Tórtinshiden, kóshelerine jaryq tartylmaǵan, polısıa kúshi jetkiliksiz jeke sektorda krımınogendik ahýal qıyndaı túsedi. Mysaly, urlanǵan mal, múlik, zatty saqtaý nemese úıinen esirtki taratý (aýyzeki tilde ıama deıdi) úshin kóp qabatty úı emes, jeke sektor nemese garaj kooperatıvteri yńǵaıly. Prıtondar týraly da solaı aıtýǵa bolady. Kópqabatty úılerde túngi 11-12 den keıin shyqqan qatty dybys úshin polısıa shaqyrylady, jeke úılerde araq iship aıqalasa da, án aıtsa da óz erikteri. Qazirgi anyq statısıkany bilmeımin, biraq buryndary adam óltirý, áıel zorlaý, tonaý sıaqty aýyr, asa aýyr qylmystar negizinen jeke sektorda oryn alatyn, qazirde onyń ózgere qoıýy neǵaıbyl.
Besinshiden, qala ózindik arhıtektýralyq bet beınesinen aıyrylady. Qazir Qazaqstanda tolyqqandy qala degen ataýǵa laıyqty dep Astanany ǵana aıtýǵa bolatyn shyǵar. Onyń ózinde álemdik deńgeıdegi qalalar qatarynan oryn alýǵa Astanaǵa áli erte. Sol jalǵyz qalamyzdyń ózinde, jel soqpaı qalatyn kúnderi jeke sektorda jaǵylatyn kómirden shyǵatyn tútinnen, búkil astanalyqtar tunshyǵady. «Arhıtektýra jáne qala qurylysy týraly» Zańymyzdyń aıaqasty bolǵaly qashan? Ol zań talaptaryna sáıkes, qalalarda arhıtektýralyq ansámbl saqtalýy kerek. Iaǵnı, bir kóshede nemese kvartalda ózara úılesim tabatyn úıler, ǵımarattar boı kóterýi tıis. Jer alǵan adamnyń qarjylyq múmkindigi ártúrli bolýy sebepti, biri jerine záýlim kotej salsa, biri qýyqtaı úıshik salady, úshinshisi ol jerdi birneshe bólikke bólip, 2, 3, 5 sotyqtan satady, satyp alǵandarda ol jermen ne istese de quqyly, sebebi jer – onyń jeke menshigi!
Altynshydan, jer zań talaptary boıynsha tegin berilýi kerek. Alaıda, qalalyq ákimshilikte jaqsy tanysy bar bireý bolmasa, sol jerdi tegin alatyndar sany az ba deımin. Óz basym qyzmet babymda, jerge dep aqsha berip aldanǵandardy, jer beremin dep para alyp ustalǵandardy, jer alyp beremin dep alaıaqtyqpen aınalysqandardy da az kezdestirgem joq. Iaǵnı, jer berý – jeń ushynan jalǵasqan jemqorlyq degen sóz!
Jer berýdiń mınýstaryn ary qaraı tizbeleı berýge de bolar edi, ázirge osymen shektele turaıyn. Joǵaryda bul máseleni birazdan beri kóterip júrgenimdi aıtqan bolatynmyn, sol kezde aıtylatyn qarsy pikirlerdiń ishinen jıi kezdesetin keıbirine aldyn-ala toqtala keteıin;
Birinshisi, on sotyq jer bermeý álem boıynsha oryn alyp otyrǵan ýrbanızasıa prosesine qaıshy keledi mys.
Ýrbanızasıa búkil álemdik qubylysqa aınalǵany ras. Biraq, Qazaqstan jaǵdaıynda aýyl halqy qalalyq órkenıetke qol jetkizip jatyr degennen kóri, qalany aýylǵa aınaldyryp jatyr degen durysyraq bolar.
Ekinshisi, qalalardy qazaqtandyrý.
Ondaı máseleniń bir kezderi óte ózekti bolǵany ras. Óz basym marqum Zamanbek Nurqadilovtyń Almatyny qazaqtandyramyn dep qylǵan isin úlken erlikke para-par tirlik dep baǵalaımyn. Biraq, qazirgi ýaqytta zaman ózgerdi, elimizdiń soltústigindegi birer qala bolmasa, qalalar negizinen qazaqtandy. Odan basqa, 90 jyldardyń basyndaǵy jaǵdaı men qazirgi áleýmettik, qarjylyq jaǵdaıdy salystyrýǵa múldem kelmeıdi. Sonymen qatar, qala qashanǵy esh jaǵdaıy jasalmaǵan qara jerge ornalastyrý arqyly qazaqtanýy kerek?
Bul án burynǵy ánnen ózgerek demekshi, qazirgi ákimderdiń tirligi men Zamanbek aǵalarymyzdyń jasaǵanyn salystyrýǵa kelmeıdi. Qazirgi ákimder bir kezdegi Zákeńder sıaqty el qamyn oılaǵannan kóri, qaryn qamyn qamdaǵandar. Olar bir oqpen eki qoıandy qatar atyp otyr, birinshiden, tegin jerdi óz adamdary arqyly satyp aqsha jasasa, ekinshisi, esh jaǵdaıy jasalmaǵan jerlerdi úlestirý arqyly halyqtyń aptyǵyn basady. Jer alyp alǵan adam ne isteıdi, qaryzdanyp qaýǵalanyp júrip úı soǵýǵa kirisedi, artynan ol qaryzdyń óteýi taǵy bar degendeı.
Úshinshisi, jer qazaqtyń jeri, sondyqtan ár qazaqqa tıesili.
Iá, jer bizdiń ata-babamyzdan qalǵan mura. Onda árqaısymyzdyń zańdy úlesimiz bar, oǵan sóz joq. Biraq, olaı bolsa nege biz esh jaǵdaıy jasalmaǵan 10 sotyq qara jermen ǵana shektelýimiz kerek? Sol jerdiń asty-ústindegi talan-tarajǵa salynyp jatqan baılyqtan nege úlesimizdi talap etpeımiz?
Já qoıshy, osy máselege qatysty osymen ózińniń ne usynaryń bar dersiz?
1. Memlekettik baǵdarlamada aty taýyp qoıylǵandaı «qoljetimdi baspanany» shynynda qol jetimdi etý. Joǵaryda keltirgen bir ǵana mysalmen aq, úı baǵasyn eleýli túrde túsirýge bolady. Iaǵnı, qalanyń syrtyndaǵy PDP-da, aınaldyrǵan 1000-2000 úıge mektep, balabaqsha, aýrýhana, polısıa, órt sóndirý beketteri sıaqty áleýmettik nysandarǵa ketetin shyǵyndardy únemdeý esebinen, jol salý, qoǵamdyq kólik, sýmen, elektr energıasymen, gazben qamtamasyz etýge ketetin shyǵyndardyń edáýir azaıýy esebinen kópqabatty turǵyn úıler salyp, úı baǵasyn túsirý.
2. Qazaqstannyń bolashaǵy munaı da, gazda emes, aýyl sharýashylyǵy, ıaǵnı aýyl dep esepteımin. Sol aýyldyń jaǵdaıyn jasaý arqyly, jappaı aýyldan qalaǵa kóshý úderisin toqtatpasaq ta, azaıtý.
Bul eki máseleni sheshý, iske asyrý ońaı emes ekeni túsinikti. Alaıda,
túk tabıǵı baılyǵy joq elderin álemniń aldyńǵy qataryna shyǵarǵan, azamattary jeke qarjysyna kosmos ıgerip ketip jatqan elderdegi sharýalarǵa qaraǵanda áldeqaıda qarapaıym, tipti qarabaıyr is der edim.
Osymen meniń áńgimem támam, endi talap jeseńizder de, tabaǵa salyp qýyrsańyzdar da erik ózderińizde!
