Latyn grafıkasyn engizý jaıynda áńgime shyqqan kezde shubarlanǵan tilimiz qalpyna keletin boldy dep qýanǵanymyz jasyryn emes. Bórkimizdi áýeletip aspanǵa atpasaq ta ishteı tileýles boldyq. Alǵash latyn qaripteriniń jobasy talqyǵa túse bastaǵanda óz pikirimdi de bildirip, shama-sharqymsha «Latyn grafıkasyna ne úshin kóshemiz?» atty maqala da jazdym. Árıne, bir men ǵana emes, bul máselege ún qosqandar kóp boldy. Árkim árqandaı jobalaryn da usynyp jatty. Joǵarǵy jaqtan usynylǵan grafıkalardyń kúlkige dýshar bolǵanyna da kýá boldyq. Negizinen jobany usynýshylardyń basym bóligi til mamandary ekeni aıtpasa da túsinikti. Solaı bola tura olardyń jobasynda tilimizge jat dybystar qaıta-qaıta kórinis bere beretinin túsine almaı-aq qoıdym. Sońǵy nusqada «V», «Ch», «F» dybystary bar. Osy dybystardy engizgen til mamandary nege súıendi eken? Jıyrmasynshy ǵasyrǵa deıingi qazaq tilinde osyndaı dybystardyń bolǵanyn olar dáleldep bere ala ma eken? Qazaq tilindegi dybystarǵa jat dybystardy qosa beretin bolsaq, latyn grafıkasyna kóshýdiń máni bar ma? Burynǵy ata-babalarymyz orys tilindegi «samovar» sózin «samaýryn», «Chapaevty» – «Shapaev», «fabrıkany» – «pabrıka» dep aıtqan. Óıtkeni, ana tiline jat dybystarmen sózderin bylǵaǵysy kelmegen. Arab grafıkasynda qazaq álipbıin jasaǵan Ahmet Baıtursynuly da mundaı dybystardy qoldanbaǵan. Álde Ahańnyń bul áreketin qazirgi til mamandary saýatsyzdyqqa balap júr me eken?  

Mıǵa sińbeıtin ekinshi másele – bul grafıkany tek qana elimizde turatyn qazaqtardyń qoldanýy. Muny el prezıdenti Nursultan Nazarbaev: «Latynǵa ótý – orys tilinen, kırıll qarpinen bas tartýdy bildirmeıdi. Qazaqstannyń orystildi azamattaryna kırıllısa saqtalady» dep bekitip te berdi. Bul degenińiz – «Ala qoıdy bóle qyrqý», ıaǵnı bir memlekette eki alfavıt qoldaný. Mundaı «úı ishinen úı tigý» túptiń-túbinde eldigimizge, memlekettigimizge qaýip týdyrmaq. Onsyz da múshkil qazaq tiline shet qaqpaı kórsetýge ıtermeleý. Saldary qazirdiń ózinde biline bastady. Balalaryn orys tilindegi mektepterge beremiz dep býynyp-túıinip otyrǵandar kóbeıýde. Muny Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń senat depýtaty Murat Baqtıaruly: «Latyn álipbıin tek qazaq tildi mektepter ǵana qoldanatyn bolsa, kúni erteń árbir ata-ana balalaryn ózderi biletin tildegi, ıaǵnı kırıll qarpimen jumys isteıtin orys tilindegi mektepterge beretini qazirdiń ózinde belgili bolyp otyr. Túptiń-túbinde bul másele qoǵamdy latyn qarpin meńgergen jáne latyn qarpin bilmeıtin, tek kırıll qarpimen ǵana jumys isteıtin toptarǵa bólip jibere me degen másele alańdatady. Bul kelip tutas bir qazaq ultynyń taǵy da tildik negizde bólshektenip ketýine ákep soǵatyndaı seziledi» dep, úlken trıbýnada alańdaýshylyǵyn jetkizdi. Onyń aıtyp otyrǵanynda negiz de joq emes. Sondyqtan da muny el bolyp osy bastan oılastyrmasaq bolmaıdy. Erteńgi kúni bári de kesh bolmaq.

Kenjeǵalı Qoshym-Noǵaı