Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń Semeı óńirindegi ókil ımamy, Semeı qalasyndaǵy ortalyq meshittiń bas ımamy Maqsat qajy Altybaı sharıǵattaǵy neke sharttary týraly aıtyp berdi.
– Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń aıasynda 2018 - «Islam jáne otbasy» jyly dep jarıalanǵany barshamyzǵa aıan...
– Negizinde bul bastamany Elbasymyzdyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» jobasyna oraı uıymdastyrylyp otyrǵan úlken shara dep bilemiz
Osy aýqymdy sharanyń aıasynda Bas múftı Serikbaı qajy Oraz hazirettiń tapsyrmasy boıynsha «Neke jáne otbasy», «Januıa jarasymy», «Er men áıeldiń mindetteri», «Talaq aıtýdyń ádebi», «Azamattyq nekeniń zardaby», «Qyztekelik – jaman qasıet», «Ózin-ózi óltirý – tyǵyryqtan shyǵar jol emes», «Qazaqtyń tanym-túsinigi boıynsha otbasy qundylyqtary», «Januıadaǵy ákeniń róli», «Bala tárbıesindegi ananyń róli», «Oınastyq jasaý – otpen oınaý», «Bala tárbıesiniń musylmandyq bastaýlary», t.b. taqyryptar boıynsha arnaıy is-sharalar ótedi.
«Otan - otbasynan bastalady» -dep beker aıtylmaǵan ǵoı. Elbasymyz Nursultan Nazarbaev: «Otbasynda adam boıyndaǵy asyl qasıetter jarqyraı kórinip qalyptasady. Otanǵa degen ystyq sezim jaqyndaryna, týǵan-týysqandaryna degen súıispenshilikten bastalady" - degen edi.
Rasynda, bala birinshi kezekte januıaynyń tárbıesimen boı túzeıdi.
Ókinishke qaraı keıbireýimiz kúnkóristiń qamy dep bala tárbıesin ýystan shyǵaryp aldyq. Jas jetkinshekterdi ata-ana emes tórdegi teledıdar men ınternet tárbıelep jatyr. Bul óte qaýipti jaǵdaı. Biz kóp jaǵdaıda bar mindetti mektepke artyp qoıamyz.
Jasyratyny joq biz berer taǵylymy mol ulttyq tárbıemizden qol úzip qaldyq. Qazaqı tárbıe uıat, obal, saýap degen uǵymǵa negizdeletin. Osyndaı ımanı tárbıelerdi jańǵyrtyp, ulttyq tárbıemizdiń máıegine qaıta oralýymyz kerek. Árıne bul ult aldyndaǵy úlken jaýapkershilik. Bul arada memleket, zıaly qaýym, din qyzmetkerleri birlese jumys istegeni abzal.
Nege tastandy balalar kóp? Jas otbasylarynyń aıyrylysýy nege údep barady?... Qoǵamymyzda osyndaı saýaldar kóbeıip barady. Kezinde ǵulama jazýshy Muhtar Áýezov: «El bolam deseń, besigińdi túze» dep beker aıtqan joq ǵoı.
Biz bolashaqta irgeli el bolamyz desek, urpaq tárbıesine aıryqsha kóńil bólýimiz kerek. Mine osy baǵytta Bas múftı Serikbaı qajy Oraz hazirettiń bastamasymen osyndaı ıgilikti shara qolǵa alynyp otyr. Árıne bul bir jyldyń sheńberinde sheshimin tabatyn is emes. Menińshe bul Múftıat tarapynan qoǵamǵa, halyqqa qozǵaý salý úshin soǵylyp otyrǵan úlken dabyl.
Birinshi kezekte jas urpaq boıyna ulttyq tárbıeni kóbirek darytýymyz kerek. Bizdiń barlyq ulttyq tárbıelik qundylyqtarymyz ımanı tárbıemen sabaqtas. El bolashaǵyn oılasaq, keleshekte ulttyq jáne ımanı tárbıe beretin pánderdi mektep baǵdarlamalaryna kirgizýimiz kerek sıaqty.
– Otandyq BAQ-tar jas otaý ıeleriniń ajyrasýy jıilep barady dep dabyl qaǵýda. Sebebi ne dep oılaısyz?
– Qarttar úılerine ótkizilgen qarıalarymyzdyń sany sońǵy bes jylda 25 paıyzǵa ósken. Olardyń 40 paıyzynyń týǵan balalary bola tura, áleýmettik mekemelerdiń bosaǵasyn attaýǵa májbúr bolǵan. Jetimder úılerindegi balalardyń 62 paıyzynyń áke-sheshesi bul ómirde bar eken. Al álem boıynsha ajyrasýdan alǵashqy ondyqtyń ishinde turmyz.
Ajyrasý - ult bolashaǵyna tóngen úlken qater. Elimizde árbir úshinshi neke ajyrasýymen aıaqtalady. Tek Semeı óńirinde jyl saıyn shamamen 1 500 otbasy ajyrasady eken. 2016 jyly elimizde úılengenderdiń ajyrasýy 27 paıyz bolsa, kórshiles Ózbek elinde 8 paıyz, al Tájikstanda 6 paıyz bolǵan eken.
Mamandardyń aıtýynsha nekeniń buzylýyna jastardyń minez-qulqy, áleýmettik jaǵdaıy, perzent súıe almaý, ata-eneniń araǵa túsýi, otbasy aldyndaǵy jaýapkershilikti sezinbeý syndy sebepter áser etedi eken. Ómirde jıi kezdesetin aýyrtpalyqtarǵa jastardyń tóze almaýynyń basty sebebi taǵy sol tárbıeden. Al kórshiles elderdegi otbasynyń turaqtylyq kórsetkishiniń joǵary bolýy ulttyq tárbıeniń áli de bolsa basymdylyq alyp otyrýy dep oılaımyn.
Ata-babalarymyz qyz tárbıesine erekshe mán berip: «Qyzǵa qyryq úıden tyıym» - degen sózdi beker aıtpaǵan. Qyz bir eldiń, bir rýdyń abyroıy, namysy bolǵan.
Sońǵy jyldary keıbir boıjetkenderimizdiń boıyndaǵy jamandyqtardy estip, keleńsiz áńgimelerdi jıi tyńdap júrmiz. Jasyratyny joq, qyzdar arasynda oń jaqta otyryp, bala tabý qalyptasqan ádetke aınalyp ketti. Buǵan qyz da, ata-ana da qymsynbaıdy. Ajyrasýlardyń saldarynan respýblıka boıynsha tolyq emes otbasylarda tárbıelenip jatqan balalar sany jylyna 40 myńnan asyp otyr eken.
Búgingi qyzymyz – erteńgi ult anasy. Sondyqtan qyz bala tárbıesine ulttyq turǵydan aıryqsha kóńil bólý qajet.
– Asyl dinimiz jar tańdaýda qandaı ustanym usynady?
– Dinimiz ben ulttyq salt- dástúrimiz urpaq tárbıesi jóninde bir-birimen úndes. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) hadısinde ata-analarǵa: «Balaǵa bir márte kóńil bólip, tárbıe berý – bir saǵ kóleminde (bir saǵ – 2120 gramǵa teń) sadaqa bergenen de jaqsy», - dese taǵy bir ulaǵatty sózinde:«Ákeniń balasy úshin jaqsy tárbıe berýden artyq syıy joq» - degen. Iaǵnı Islam dini izgi urpaq tárbıeleýdi basty orynǵa qoıaady.
Dinimiz qalyńdyq tańdaý kezinde birinshi kezekte boıyndaǵy ımandylyqqa aıryqsha kóńil bólýge shaqyrady. Alla Elshisi:«Áıelge tórt qasıetine qaraı úılenedi: onyń dúnıesine, tegine, sulýlyǵy men dindarlyǵy. Sen áıelge onyń dindarlyǵyna qaraı úılenýge tyrys.Sonda dúnıedegi eń baı adam bolasyń» - dep ımandy áıeldi alǵa shyǵarady. Al hakim Abaı babamyz:
Jasaýly dep, maldy dep baıdan alma,
Kedeı qyzy arzan dep qumarlanba.
Ary bar, aqyly bar, uıaty bar
Ata-ananyń qyzynan ǵapyl qalma, - dese, Buqar jyraý:
Jamannan qatyn alsańyz,
Topqa túser ul týmas..., deıdi.
Ananyń tektiligi, ımandylyǵy dúnıege keletin urpaq úshin asa mańyzdy faktor bolyp tabylady. Babalarymyz: «Jigittiń jaqsysy naǵashydan» - dep beker aıtpaǵan ǵoı. Tegi jaqsy qalyńdyq dúnıege tekti urpaq ákeledi. Bul qaǵıda atam zamannan qazaq qoǵamynda dáleldengen aqıqat. Jar tańdaý kezinde onyń baılyǵy,sulýlyǵy emes, birinshi onyń tárbıesine kóńil bólgen abzal.
Alla Elshisi bir hadısinde: «Qoqsyqta ósken qyzyl gúlge qyzyqpańdar!» degen eken. Osy sózdiń maǵynasyn suraǵan serikterine: «Aıtpaǵym nashar ortada ósken áıel» - dep túsindiripti.
Jasyratyny búgingi jastardyń arasynda jar tańdaýda qatelesip, opyq jep jatatyndar kóp. Birin - biri kórmeı ınternet arqyly tanysyp, úılengenderdi de estip jatyrmyz. Tipti keıbir telebaǵdarlamalardan kúıeýden kúıeý tańdap, astam sóılep jatqan boıjetkenderdi kórgende bulardy kim tárbıeledi? Ata- anasy,týǵan týysy qaıda?- degen qalyń oıǵa qalasyń. Qazaq dástúrinde oń jaqta otyrǵan qyzǵa «Qashan turmysqa shyǵasyń? - degen sózdi aıtýdyń ózi ábestik bolǵan. Osyndaı baǵdarlamalar arqyly shoý jasaımyz dep, ulttyq bolmysymyzǵa zor nuqsan keltirip jatqanyn baǵdarlama avtorlarynyń ózderi túsinbeıtin sıaqty.
– Neke tazalyǵy jóninde kóp aıtamyz. Azamattyq nekege dinimizdiń kózqarasy qandaı?
– Neke tazalyǵy dinimizdiń bas ustanymy bolyp tabylady. Sharıǵat sharty boıynsha nekesi qıylmaǵan eki jastyń jeke qalýyna tyıym salynǵan. Ata – babalarymyz da bul máselege erekshe mán bergen. Jas arýdy jaman attan qyzǵyshtaı qorǵap, nekesi qıylǵansha eki jastyń ortasynda qyzdyń jeńgesi júrgen eken.
Azamattyq nekege dinimiz qarsy. Qoldamaıdy. Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń azamattyq nekege baılanysty arnaıy pátýasy bar.
Azamattyq nekede neke qıylmaı er men áıel tósek qatynasyna barady. Iaǵnı, bul zına bolyp sanalady. Al zına sharıǵatta úlken kúná bolyp esepteledi. Alla Taǵala Quran Kárimde: «Zınaǵa múlde jolamańdar. Shyn máninde, ol – anyq arsyzdyq ári eń jaman jol» («Isra» súresi, 32-aıaty) - dep zınanyń haram ekendigin qatań eskertken.
AHAJ bóliminen tirkeýden ótpegen jáne meshitte nekesi qıylmaǵan adamdardyń juptasýy zań boıynsha jáne sharıǵat sharty boıynsha zańsyz bolyp tabylady. Bularda eshqandaı otbasylyq jaýapkershilik bolmaıdy. Unamasa bir-birin tastap júre beredi. Al azamattyq nekeniń saldarynan dúnıege kelgen bala oınastan týǵan bolyp esepteledi jáne sharıǵı turǵydan muragerlik, qamqorlyq quqyqtarynan aıyrylady.
Qoryta aıtqanda, otbasylyq qundylyqtarymyzdy keńinen dáripteý búgingi óskeleń zamannyń basty mindetteriniń biri bolyp tabylady. Jahandaný dáýirinde ár ult ózin - ózi qorǵamasa, basqa bir alyptyń ýysynda keteri haq. Al ulttyń basqadan qorǵaný ımýnıteti - ol ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan ulttyq qundylyqtaryn kózdiń qarashyǵyndaı saqtap, ony óskeleń urpaqtyń boıyna darytý dep bilemin.
Alla taǵala el táýelsizdigin tuǵyrly etip, el bolashaǵy bolatyn ımandy urpaq násip etsin! Elimiz aman, jurtymyz tynysh bolsyn!
Suhbattasqan Dáýlet Tileýberdıev,
Semeı qalasy.
