«Ózim jetim bolsam da, tilim jetimsiremesin», - deıdi elordadaǵy orys tildi tý etip, memlekettik tildi aıaq asty etken aýrýhanany qazaqsha sóıletken  Muqaǵalı. "Jetim" dep kimdi aıtamyz, ata-anasy joq adamdy ma? Joq, menińshe, ata-anasy, baýyrlary bola tura jalǵyz qalǵan jan - ol jetim. Muqaǵalıdiń ata-anasy joq, dese de búgingi kúni  qarapaıym jigitti barsha qazaq qoldaıdy, ony "baýyrym" dep tóbege kóteredi.

Tamyzdyń aıaǵynda Astanadaǵy №2 qalalyq aýrýhanaǵa qatysty daý týyndydy. Qazaq tildi emdelýshige oryssha sóılep, ony durysqa balap, quqyn talap etken oǵan dóreki til qatyp, ózderiniń  qazaq tiline degen qurmetsizdigin pash etken aýrýhana qyzmetshileri qoǵamnyń synyna ushyraǵan edi. Júrgen jerinde «tek qazaqsha sóıleıik» degen prınsıpti ustanatyn Muqaǵalı qazaq tili úshin dárigerlerden taıaq jegen sol emdelýshi. Osydan 5-6 kún buryn atalmysh mekemede tazalyq saqtaýshy apaıdan bastap medbıkelerge deıin qazaqtyń tilin, qazaqtyń Muqaǵalıin jaý kórdi. Sebebi Qazaqstanda jumys istegenimen memlekettik tildi meńgermegen olar qazaq tilinde sóıleýdi talap etken jigittiń aldynda kishireıgisi kelmedi, keshirim suraýdy mazaq etý dep túsindi. Muqaǵalıdyń talaby marsıandardyń tilin bilý emes. Adam balasy 27 jylda óz memleketiniń tili turmaq qosymsha birneshe tildi meńgerýge qaýqarly. Iaǵnı olarda memlekettik tilimizdi meńgereıik degen nıet turmaq, memlekettik tilge degen qurmetke toly kóńil joq. 

Esterińizge sala keteıik, Muqaǵalıǵa 27 tamyz kúni qulaǵyna operasıa jasalyp, sol kúni keshke «Otolarıngologıa» bólimshesiniń 9-palatasyna jatqyzylǵan. 28 tamyzda palataǵa tazalyq saqtaýshy orys áıel kirip, emdelýshilerge oryssha sóıleı bastaıdy. Muqaǵalı óziniń oryssha túsinbeıtinin aıtyp, memlekettik tilde sóıleýin talap etedi. Alaıda áıel qazaq tilinde sóıleı almaıtynyn aıtyp, emdelýshimen sózge kelip qalady. Artynsha palataǵa dáriger Asqat Nıkolaıulyn ertip keledi. «Dárigerim meni qorǵaıtyn shyǵar» dep sengen emdelýshiniń úmiti aqtalmady. Muqaǵalıdiń aıtýynsha, dáriger emdelýshiniń ózine tap bergen. Tipti «qazaqsha sóıle dep qaqsaı berseń, aýrýhanadan shyǵasyń, shyǵarý týraly anyqtamany da orys tilinde jazyp beremin» dep «qoqan-loqy» kórsetken kórinedi. Tek bul iske zańgerler men qoǵam belsendileriniń aralasýynyń arqasynda aýrýhana qyzmetkerleri sol kúni-aq qazaq halqy men emdelýshi jigitten keshirim surap, tilimiz kezekti jeńisine jetken bolatyn.

Qazaq tilin jeńiske jetelegen Muqaǵalı kim? Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisi til janashyrymen tildesip, áńgime-dúken qurǵan edi.

Muqaǵalı Qazaqstan-Ózbekstan shekarasyndaǵy Naýaı oblysy Kenemıh aýdany Úshtóbe aýylynda týyp, topyraǵynda aýnap ósti. Jastaıynan ata-anasynan aıyrylǵan. Esin endi bile bergende ákesi qaıtys bolypty. Ákesi mektep dırektory bolyp qyzmet atqarǵan. Oqýshylarynyń qazaq tildi bolyp tárbıelenýine kóp kóńil bólgen eken. Araǵa eki jyl salyp jarynyń joqtyǵyna kóndige almaǵan alty balanyń anasy qaıǵydan ajal qushypty. Alaıda bul qaıǵy 6 baýyrdyń saǵyn syndyrǵan joq, bir-birine demeý bolyp, birin-biri jetelep tek alǵa qadam basýlaryna sebep boldy. 

Aýyldaǵy oqýyn támamdaǵan Muqaǵalı týǵan-týysy joq Almatyǵa jol tartady. Onda eki-úsh jyldaı jumys istep, Astanaǵa attanyp, elordalyq bolýǵa nıettenedi. 2013 jyly «táýekel» dep Astananyń vokzalynan bir-aq shyǵady. Qalada týystary bolǵanymen olarǵa masyl bolǵysy kelmegen Muqaǵalı keı kúnderi vokzalda qonyp júrgen eken. Nápaqasyn taýyp jeý úshin qoǵamdyq kólikterde baqylaýshy bolyp jumys istedi. Onda da tilimizge sińip ketken «ostanovka» nemese kóshelerdiń oryssha ataýlaryn (Abaıa-Pravda, Tóle bı-Lenına) bul azamat tek qazaqsha atap júripti.

Muhtar Shahanovtyń keshinde. Muqaǵalı qazaqy ánderge kómkerilgen keshterge barǵandy unatady.

«Ákem bizdi qazaqsha tárbıeledi. Eń bastysy, Qazaqstanda turamyz. Memlekettik tilimiz – qazaq tili. Nege orys tildilerge jaǵympazdanamyz. Nege olardyń qamyn oılaımyz? Kimnen jasqanamyz? Bul jer, bul el bizdiki emes pe? Men qoǵamdyq kólikterde orys ultynyń azamattary otyrsa da, tek qazaq tilinde sóıleıtinmin. Menen oryssha surasa, men qazaqsha jaýap beretinmin. Ashýlanady, bir sóıleıdi, eki sóıleıdi, keıin ózderi-aq úırenip ketedi. Bári óz qolymyzda. Biz qazaqsha sóılesek, olar da bizdiń yǵymyzǵa qaraı jyǵylatyn bolady», - deıdi Muqaǵalı.

Muqaǵalı qazir «Nostalgıa» balmuzdaq fırmasynda tóraǵa bolyp qyzmet atqarady. Jurt «morojennoe» dese, Muqaǵalı «balmuzdaq» deıdi, jurt «holodılnık» dese, Muqaǵalı «tońazytqysh» deıdi, «magazın» dese, «dúken» deıdi. Muqaǵalıdiń arqasynda dúken qyzmetkerlerimen jasalatyn kelisimsharttar búginde qazaq tilinde júrgiziledi eken.    

Muqaǵalı sportqa de den qoıǵan azamat. Grepplıngpen aınalysady

Oǵyz Doǵan, zańger Jasulan Isa bastaǵan birneshe qoǵam belsendilerimen qosylyp jumys isteýdi Muqaǵalı nıet etip otyr. 

«Jospar quryp, júıe qalyptastyryp alamyz da, sol júıemen jumys jasaımyz. Qazaq tilin qoldanbaıtyn mekemelerge tildi engizemiz, til máselesinde quqyǵy taptalǵan qazaqtardy qorǵaımyz, qoldaımyz. Túbi qazaq tili jeńiske jetpeıtinshe, biz de tynyshtyq tappaımyz», - deıdi Muqaǵalı Balqybaev.

Jasy otyzǵa taıap qalǵanymen, júreginiń jartysyn áli kezdestirmegen. Shańyraǵyn berekeli etetin arýdy áli izdep júr. Muqaǵalıdiń basty qalaýy – jary qazaqy tárbıelengen bolýy kerek.

Ózi jaıly kóp aıtpasa da, ulty úshin qyzmet etýde eshteńeden taıynbaıtyn jigit. Tipti jer máselesinde de qoǵam belsendilerimen birigip, jerdiń shet elge ótip ketpeýi úshin kúresken eken. Ózi sekildi ult, til úshin kúresetin azamattarmen dos bolýǵa tyrysady. Jeńiske jetý úshin solarmen birigip áreket etedi. Dostarym kóp bolsa eken dep armandaıdy ol.

«Oryssha sóıleı almasań, qalaı jumys istep júrsiń?» dep tań qalatyndar kóp. Biraq men nege oryssha sóıleı almaǵanyma uıalýym kerek. Qazaqtar osyndaı oıdan arylsa ıgi. Kerisinshe qazaq tilin bilmeıtinder uıalsyn. Eshkimnen jasqanbaıyq, kúreseıik», - dep sózin qorytyndylady Muqaǵalı.

«Aýrýhanadaǵy jeńis meniki emes, halyqtyki», - degen jigit ózin qoldaǵan barsha qazaqstandyqtarǵa alǵys bildirdi.