Golandıada qylmyskerlerdiń joqtyǵynan túrmeler jabylyp jatyr, Qazaqstanda she...

Shyn máninde solaı. Qazir búkil álem túrmeden arylýdyń túrli joldaryn izdestirip jatyr. «Tártip qatańdaǵan saıyn, adamnyń qylmysqa barýy sıreıdi» degen túsinik bar. Biraq olaı emes.

Zańdardyń izgilenýi árıne, adamnyń sanasyna erkindik berýi múmkin. Alaıda qylmysqa barǵan adamnyń barlyǵy da muny túsine ala ma? Másele, sonda. Endi Golandıaǵa qaıta oralsaq..

2013 jyldan beri elde túrmeler jabylyp jatyr. Munyń sebebi nede? Qazir eldegi  abaqtylardyń úshten biri bos. 2016 jyldan bastap,  qylmyskerlerdiń sany úsh ese tómendedi. Sondyqtan da eldiń Quqyq jáne qaýipsizdik komıteti abaqtyda jatqan qylmyskerlerge ketetin shyǵyndy 1 mıllıon evroǵa azaıtty. Osyǵan oraı aldaǵy bes jylda Golandıadaǵy 26 túrme jabylatyn boldy nemese birqatary biriktirilip jatyr. Abaqtyda aldaǵy ýaqytta beınekameralar eki ese ulǵaıtylmaq.

Rasynda da 2004 jyldan bastap elde qylmyskerlerdiń sany azaıdy, túrmede memleket qazynasynan bólingen qarjyǵa tamaq iship, qoǵamǵa masyl bolyp jatqandardyń sany da búginde kemip otyr. Mamandar bul rette ury-qary men qylmyskerler sanynyń tómendeýin myna bir sebepten izdeıdi:

Birinshiden, esirtki paıdalanǵandar abaqtyǵa toǵytylmaıdy. Ekinshiden, olar ońaltý ortalyqtaryna jiberiledi. Úshinshiden, urlyq-qarlyq pen jeńil jelpi buzyqtyq pen kisi tonaý sıaqty buzaqylardyń qolyna arnaıy braslet taǵylyp, olar jumysyn jalǵastyryp júre beredi. Bilekke nemese aıaqqa taǵylǵan braslet golandyqtar úshin kózge shyqqyn súıel ispetti. Zańdardyń izgilenýi men adamdardyń sanasynyń tazara bastaýy eldegi qylmysty osylaı barynsha  azaıtyp otyr.

Golandıada 100 myń turǵynǵa 69 qylmyskerden keledi. Bul shyn máninde óte tómen kórsetkish. Mysaly, AQSH-ta 100 myń adamǵa 716 qylmyskerden bolsa,  Reseıde bul kórsetkish – 416. Demek, basqa eldermen salystyrmaly túrde qaraǵanda, Golandıadaǵy kórsetkish óte jaqsy jáne jaǵymdy  ekeni kórinip tur.

Al óz zańyn izgilendirýge bet burǵan Qazaqstanda qazirgi jaǵdaı qandaı? Rasyn aıtý kerek, sońǵy jeti jylda bizdiń elimizde  de túrmege túskenderdiń sany tómendeýde. Zańdar izgilenip jatyr. İshki ister mınıstri Qalmuhanbet Qasymovtyń aıtýynsha, qazirgi ýaqytta abaqtyda jatqandardyń sany 35 myńnyń shamasynda. Osydan 15 jyl buryn Qazaqstan túrmede jatqan qylmyskerlerdiń sany jóninen AQSH pen Reseıden keıin úshinshi orynda turǵan bolsa, búginde álem boıynsha 78 orynda ekenbiz. Bizde de abaqtynyń sanyn azaıtýǵa jumys istelinýde. Sońǵy eki jyldyń ishinde respýblıkada jeti túrme jabylǵan. 2019 jyly taǵy tórt abaqtynyń esigi tars jabylady dep josparlanyp otyr.  

Demek bizde alǵa jyljý bar. Qoǵamǵa, adamǵa  zıanyn keltirip, abaqtyda memleketke masyl bolatyn qylmyskerler kimge kerek? Eshkimge de. Sondyqtan basty másele otbasynan, tárbıeden bastaý alatynyn umytpaý kerek. Qazaqstannyń qylmyskerler otany bolǵany kimge qajet?!