Táýelsizdik alǵan memleket úshin eń basty qundylyq ne? Ol –egemendikti baıandy etý. Prezıdentimiz N.Á.Nazarbaev halyqqa arnaǵan Joldaýynda jahandyq máselede ulttyq qaýipsizdikti kúsheıtýge tapsyrma bergeni belgili.

Rasynda bul oraıda eń  basty nárse – jeke adamnyń qaýipsizdigi, qoǵamnyń qaýipsizdigi jáne memlekettiń  qaýipsizdigi. Jeke adam men qoǵamnyń qaýipsizdigi úshin Qazaqstandaǵy tıisti quqyq qorǵaý organdarynyń ókilderi jaýap berse, al memlekettiń qaýipsizdigine prezıdent kepil bolyp otyr. Qazir armıa men Qazaqstannyń qarýly kúshteriniń sarbazdary kirpik qaqpaı, eldiń egemendigi úshin kúzette tur.

Jalpy memlekettiń qaýipsizdigi nege baılanysty? Bul eń aldymen prezıdent júrgizip otyrǵan ishki jáne syrtqy saıasatqa qatysty ekeni sózsiz. Bul aınalyp kelgende, memlekettiń, naqty aıtqanda, egemendiktiń qaýipsizdigine kepil bolyp otyrǵan Prezıdenttiń aıqyn pozısıasyn da kórsetedi. Bir ǵana mysal, álemdik qoǵamdastyq Qazaqstandy qandaı pozısıasy úshin baǵalaıdy nemese qurmetteıdi?

1. Álemdik qaýymdastyqta Qazaqstan árqashan beıbit saıasat ustanady, tatýlyq pen birlikti birinshi oryngǵa qoıady.
2. Qazaqstan úshin sheshilmeıtin másele joq, Al shıelenisken jaǵdaıdy sheshýge bolady, tek kelissóz arqyly ǵana.
3. Buǵan qatysty Qazaqstannyń araǵaıyn bolǵan oqıǵalary jeterlik. Sonaý ótken ǵasyrdyń sońynda, 1990 jyldardyń basy men ortasynda Ázerbaıjan men Armenıa arasynda Taýly Qarabaq oqıǵasyna qatysty soǵys bastalǵan ýaqytta osynyń ón boıynda Nursultan Nazarbaev pen Qazaqstan delegasıasy júrdi. Bul ustanymǵa Qazaqstan prezıdenti osy ýaqytqa deıin adal bolyp kele jatqanyn kórip otyrmyz.
4. Álemdik yntymaqtastyqta Qazaqstannyń bastamasymen qurylǵan birneshe ıntegrasıalyq uıym tolyqqandy jumys istep keledi. Olardyń sany birnesheý: atap aıtar bolsaq, Eýrazıalyq ekonomıkalyq Odaq, Shanhaı yntymaqtastyq uıymy, Ujymdyq qaýipsizdik shart týraly uıym, Azıadaǵy Ózara yqpaldastyq jáne senim sharalary jónindegi keńes (AÓSSHK), Ortalyq Azıa ekonomıkalyq qaýymdastyǵy, Eýropa qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymy. Dál osy atalǵan uıymdardyń nyǵaıýy men onyń jumysyn júzege asyrýdaǵy Qazaqstannyń eńbegi orasan zor bolyp otyr.
5. Halyqaralyq jaǵdaıdy retteýge Qazaqstannyń belsene aralasýy. Onyń bir mysaly retinde Qazaqstannyń Astana prosesine qatysýy bolyp tabylady. Osy ýaqatqa deıin Sırıadaǵy jaǵdaıdy sheshýge qatysty el astanasynda ondaǵan jıyndar ótti. Onyń nátıjesi de qazir barǵan saıyn kórinip keledi. Qazir Sırıada burynǵydaı emes, jaǵdaı turaqtandy. Bul resmı Astananyń turaqtylyq pen qaýipsizdikti nyǵaıtýdaǵy orasan zor úlesi dep aıtýǵa bolady.

Sondaı-aq, Sıırıadaǵy  soǵysqa baılanysty Túrkıa men Reseıdiń arasy shıelenisken ýaqytta  oǵan prezıdent Nazarbaev aralasty. Qazir Ankara men Máskeý ortaq bitimge kelip, Sırıada turaqtylyq ornatýǵa belsene kirisýde.

6. Tórtkúl dúnıeni ıadrolyq qarýdan azat etý–Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń basty ustanǵan pozısıasy. Bul barǵan saıyn aıqyndalyp keledi. Prezıdent Nazarbaev Seýlde, AQSH-ta jáne taǵy basqa qalalarda ótken ıadrolyq qaýipsizdik jónindegi samıtke qatysty. Qatysyp qana qoıǵan joq, bul jıynda álemdi tańqaldyratyn ǵalamat bastamalar kóterdi. «Manıfes. Álem. HHİ ǵasyr» atty óziniń baǵdarlamasyn jarıalady.

«Áskerı bloktarǵa beıbitshilik pen qaýipsizdikke óziniń jaýapkershiligin árkez sezine bermeıtin túrli memleketter de enip otyr. Sondyqtan áskerı bloktarǵa BUU týy astynda memleketterdiń beıbitshilik, turaqtylyq, senim men qaýipsizdik jolyndaǵy úshin jahandyq koalısıasyn qarsy qoıý qajet. Taıaýdaǵy onjyldyqtyń jalpyǵa ortaq mindeti Aýǵanstandaǵy, Iraktaǵy, Iemendegi, Lıvıa men Sırıadaǵy, Ýkraınanyń shyǵysyndaǵy soǵystar men janjaldardy jáne Palestına-Izraıl teketiresin toqtatý bolýǵa tıis. Koreı túbegi, Ońtústik-Qytaı teńizi akvatorıasy jáne Arktıkadaǵy ahýaldyń qaýpiniń áleýetin azaıtý mindeti tur»,–degen prezıdent Nazarbaev osyǵan baılanysty «HHİ ǵasyr: soǵyssyz álem» baǵdarlamasyn qabyldaý qajettigin aıtty.

Rasynda da Qazaqstan basshysy aıtqandaı, kez kelgen áskerı blog qarama-qarsy áreketti týdyrady. Sondyqtan munyń aldyn alý qajet. Osy ýaqytqa deıin jer betinde  15 myńnan astam  soǵys bolǵanyn eskersek, beıbitshilik pen ǵalamdyq jáne ulttyq qaýipsizdiktiń mańyzy barǵan saıyn arta túsedi.

7. Qazirgi álemdegi eń qaýipti jáne aımaqtyń jáne memlekettiń qaýipsizdigine qaýip tóngizip otyrǵan qaterdiń biri–ekstremızmge boı aldyrǵan toptarmen kúres. Naqtyraq aıtsaq, 2001 jylǵy 11 qyrkúıeginde AQSH-ta oryn alǵan lańkestik áreketten keıin ǵalam asa radıkaldy ekstremıstik toptardan qatty úreılene bastady. Bul oraıda Astana qalasynda ótken EQYU-nyń samıtiniń halyqaralyq mańyzy óte zor boldy. Osyǵan baılanysty aımaqtyq jáne eýrrpalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý týraly «Astana deklarasıasy» qabyldandy.
8. Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń jarlyǵymen dinı ekstremızm men terorızmge qarsy kúrestiń memlekettik baǵdarlamasy bekitildi. Naqtylaı aıtsaq, lańkestik áreket pen men ekstremızm – adamzattyń qas jaýy. Muny adam balasy, halyqaralyq qoǵamdastyq pen alpaýyt elder barynsha uǵynýy tıis. Álsiz memleketterge alpaýyt elder tarapynan álimjettik jasaý da kóp jaǵdaıda lańkestik árekettiń oryn alýyna múmkindik beredi. Sondyqtan radıkaldy toptardyń kóbeıýine bir ǵana emes, búkil el birigip qarsy turýy tıis.
9. Aımaqtyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýde dál qazirgi kezeńde Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń máni zor bolyp otyr. Atalǵan uıymnyń jarǵysyna kóz júgirtsek, biz shyn máninde ǵalamdyq qaýipsizdiktiń basty orynǵa shyqqanyn baıqaı alamyz. Mysaly,

– múshe-memleketter arasynda ózara senim men tatý kórshilikti nyǵaıtý, sondaı-aq aımaqtaǵy beıbitshilikti, qaýipsizdikti jáne turaqtylyqty qoldaý jáne nyǵaıtý;

– terorızmge, separatızmge jáne ekstremızmge qarsy birlesken áreket etý;

– esirtkiniń jáne qarýdyń zańsyz aınalymymen, transultty qylmystyq árekettiń basqa túrlerimen, sondaı-aq zańsyz kóshý-qonýmen kúres.

Demek, aımaqtyq jáne ǵalamdyq qaýipsizdik týraly sóz etkende, Qazaqstan budan tysqary qala almaıdy. Óıtkeni eń aldymen táýelsizdik alý bir bólek te, ony ómirsheń etý jáne ony saqtap qalý, baıandy etý úlken másele. Osy oraıda ishki jáne syrtqy saıasatta Prezıdent Nazarbaevtyń basqarýyndaǵy Qazaqstannyń saıasaty salmaqty, pozısıasy nyq bolyp kele jatyr.

Erkin Qaldan