Dýaldy oqytý – bilim berýdiń ozyq túri

/uploads/thumbnail/20181126145417791_small.jpg

Elbasy N.Nazarbaev dýaldy kásibı bilim berýdiń Qazaqstannyń damýynda óte ekenin jáne osy jolda damyǵan elder tájirıbesine súıenip, ony paıdalanýymyz elimizdi básekege qabiletti etetin úlken bir faktorlardyń biri ekenin basa aıtqan edi.

«Qazaqstan-2050» Strategıasynyń «Bilim jáne kásibı biliktilik – qazirgi bilim júıesiniń, kadrlerdi daıarlaý men qaıta daıarlaýdyń kiltti baǵyttary» atty tórtinshi bóliminde bilim berý salasyndaǵy mamandardy oqytý men qaıta daıyndyqtan ótkizýdiń basymdyqtary týraly aıtylǵan

Bul halyqaralyq standartqa saı ınjenerlik tehnıkalyq mamandardy daıyndaý salasyn damytý degen sóz. Joǵary bilim berýdi ulttyq ekonomıkanyń qajettilikterin óteýge baǵyttaý úshin memleket pen jeke kásipker arasynda áriptestikti damytý kerektigi ózekti másele bolyp otyr.

Osy mindetterdi sheshý úshin joǵaryda aıtqan dýaldy oqytý júıesin engizý qajet. Kadrlar tapshylyǵyn joıý úshin bilim ordalarynda zaman talabyna saı bilim beretin ortalyqtardy ashýdy jolǵa qoıý kerektigi Qazaqstan Prezıdentiniń «Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamyna qaraı 20 qadam» atty baǵdarlamalyq maqalasynda da aıtylǵan. Ol úshin aldymen ońtaılandyrý aıasynda bilim berýdiń úzdiksiz vertıkalyn kúsheıtý qajet.

Elbasy jastardy tehnıkalyq mamandyqtardy meńgerip, el bolashaǵyn óz úlesterin qosýǵa shaqyryp, úndeý tastaǵan bolatyn. Ol úshin memleket tarapynan da jaqsy kepildikter berilmekshi. Atap aıtqanda, jastardy, ásirese aýyl jastaryn tehnıkalyq joǵary oqý oryndaryna tartyp, olardy dýaldy oqytý júıesimen daıyndap, áleýmettik lıftimen kóterilýine jaǵdaı jasaý óndiris qajettilikterin óteýge jol ashady. Osylaısha damý jolyndaǵy ekonomıkany kásibı mamandarmen qamtamasyz etýge múmkindik týady.

Qazaqstannyń ekonomıka salasynda reformalar jedel qarqynmen júrip jatqanda zaman talabyna saı mamandarǵa suranys ta óte joǵary deńgeıge jetti. Burynǵy keńestik tásilmen bilim berý júıesi mamandar daıyndaýda ekonomıkanyń qajettilikterin óteı almaıdy. Óıtkeni teorıa júzinde ǵana alynǵan bilim praktıkada jaramaı, keıin óndiris ornyna barǵanda báribir jas túlektiń qaıtadan bastap úırenýine týra keletin edi.

Dýaldy oqytý (DO) júıesi teorıalyq bilimdi óndiristegi praktıkamen birge alyp júrýdi kózdeıdi. Óndiris oryndary stýdenttiń tikeleı bilim berý úrdisterine qatysady, ıaǵnı onyń bilim ordasynda alǵan teorıalyq bilimin praktıkada shyńdaýmen aınalysady. Oqý ordalarynyń kásiporyndarmen áriptestigi arqasynda bilim alýshy óndiriste jumys isteı júrip, bilikti maman retinde qalyptasýyna múmkindikter týady. Tipti sol jerde júrip azyn-aýlaq qarajat taýyp, jalaqy alýyna da bolady. Osylaısha bul júıeni memleket, bıznes jáne stýdenttiń múddeleriniń túıisken jeri dep aıtýymyzǵa bolady.

DO júıesi Germanıa, Fransıa, Shveısarıa, Danıa, Nıderland, Avstrıa, Horvatıa, Serbıa, Makedonıa, Chernogorıa, Slovenıa sıaqty Eýropa elderi men Qytaıda keńinen qoldanyla júr. Eýroodaq elderinde áleýmettik áriptestik retinde júzege asyp, ásirese naryq monıtorıńin men bilim berý qyzmetinde uıymdastyrýda jastardy tartý jaqsy deńgeıde júrýde. Bul ekonomıkadaǵy qajettilikti kelisýge, mamandyqtar qurylymyn jetildirýge óz septigin tıgizýde.

Kásiporyn oqyp jatqan stýdenttiń bilikti maman bolyp shyǵýy úshin, onyń bilim alýyna ınvestısıa quıý arqyly birden óndiristiń jumysyna aralasyp ketetin jumyskerdi alý arqyly kóp jaǵynan utady. Atap aıtqanda, bitirýshi túlektiń kelisilgen sharttar boıynsha naqty ózine jumysqa keletinine senimdi bolady. Ol jumysqa qabyldanǵannan keıin ony basynan bastap qaıta úıretýge shyǵyndanbaıdy jáne ýaqyt jaǵynan da tıimdi bolady.

Bilim ala júrip jumys istegen stýdentter tarapynan kóbine jaqsy ıdeıalar men oılar shyǵyp jatady. Ony óndiriske kirgizip, synap kórý bolashaq jas mamannyń qatty qyzyǵýshylyǵyn týdyrady. Kásiporyndar budan tek qana paıda kórmese, kóbine-kóp utylmaıdy.

Oqý bitirip jumysqa turǵan jas túlek jumys berýshiniń tolyqtaı talaptaryna saı keletin bolady. Jas mamannyń jumys barysynda karera qýyp, ósýine da jaqsy jaǵdaılar týady. Bul júıede basty róldi jumys berýshi kásiporyndar men mekemeler atqarady.

Árıne, joǵaryda atap ótkenimizdeı Elbasy kórsetkendeı, shetel tájirıbesin qoldaný DO júıesine óz kómegin tıgizedi. Oqý oryndary jaqsylap taldaýlar jasap, zerttegennen keıin, tıisti óndiris oryndaryna usynys jasaıdy. Óndiris ornynyń menedjmentke jaýapty qyzmetkerleri óz qajettilikterin aıta otyryp, kolej nemese ýnıversıtetpen kelisimshartqa otyrady. Osy negizde kásiporyn bilim mekemesine óndiristik baza bola alady. Oqýǵa qaldynaǵan tálimgerler óndiristiń ishinde jumysqa aralasa júrip, alǵan teorıalyq bilimderin praktıkada synap kóredi. Osylaısha bolashaqta sapaly jas mamannyń shyǵýyna keń jol ashylady. Osylaı buryn baılanyssyz óz betinshe jeke jumys istep kelgen júıeler endi yntymaqtasyp jumys isteıtin bolady.

DO ádisi tek oqý ordasy men óndiriske qana emes, sonymen birge stýdenttiń ózine qyzyqty da laıyq mamandyq tańdaýyna, asa qatty táýeldi bolmaı erkin oqyp, biraq jaýapkershilikpen jumys isteýine múmkindik beredi. Sonymen birge bul ádiske kóshkende bilim alýǵa ýaqyt burynǵydan az ketetin bolady. Sondyqtan da stýdent oqý úrdisinde bastapqy jáne keıingi sharttarǵa baǵyna otyryp, óz ýaqytyn tıimdi jumsaýy kerek.

Osylaı óndiristen qol úzbeı oqý júıesi jaqsy damýy úshin onyń jetilgen ınfraqurylymy bolý kerek. Ol ınfraqurylymda kásiptik bilim beretin qysqasha kýrstardan bastap, tolyqtaı joǵary bilim beretin ýnıversıtettik baǵdarlamalar qamtylatyndaı bolýy kerek.

Sońǵy zertteýlerge súıensek, DO júıesine ınvestısıa salý shetelderde óz jemisin berýde. Shveısarıada mashına jasaý salasynyń bilim berýine ketetin shyǵyndar jalpy 4 jyldyń úshinshi jylynda óz-ózin aqtasa, Ulybrıtanıada ár fýnt sterlıń 18 ese ósimmen qaıtady eken. Brıtandyq jumys berýshilerdiń 96 % DO júıesiniń óte paıdaly ekenin aıtady. Óıtkeni bilikti maman jumysqa alý bir bólek áńgime bolsa, onyń jumysqa turaqtaýy odan da mańyzdy bolyp tur. AQSH-tyń Soltústik Karolına shtatynda 1995 jyldan beri tehnıkalyq mamandyqtardy osy júıemen oqytyp shyǵaryp, eń az aılyq jalaqysy 3 myń dollar kóleminde tabys taba alatyn túlekter shyǵarýda.

Qazaqstan boıynsha DO júıesin paıdalanýda Pavlodar oblysy kósh bastap otyr. Munda tehnıkalyq mamandyqtarǵa suranystyń kóptigi aımaqta ındýstrıanyń kúshti damýynda bolyp otyr. Jergilikti kolejderdiń 92 % DO júıesimen 76 mamandyqty óte belsendi paıdalanyp otyr. Stýdentter istegen jumystaryna jalaqy alýmen qatar, kásiporyn tarapynan stıpendıa da alady.

 Germanıamen áriptestik aıasynda Shyǵys Qazaqstan, Aqmola, Qaraǵandy jáne Qostanaı oblystarynyń kolejderinde de atalǵan ádis sátti qoldanylýda. «Atameken» Ulttyq kásipkerler palatasy Trır qalasynyń kásipkerler palatasymen birigip, Astana, Almaty qalalary jáne Qyzylorda, Túrkistan, Jambyl jáne Almaty oblystarynda da dýaldy oqytý oqý oryndarynda júrgizilip jatyr.

Seken NAZAR

Qatysty Maqalalar