Qazaqstandaǵy demografıalyq ahýal táýelsiz alǵan jyldan beri únemi jaqsaryp keledi. Oǵan tabıǵı ósimnen bólek túrli faktorlar áser etip jatqany belgili. Onyń ishinde Qazaqstan Respýblıkasynda júrgizilip jatqan kóshi-qon saıasaty, ekonomıkalyq ósim, týý kórsetkishiniń joǵarylap, ólim kórsetkishiniń tómendeýi.
Qazaqstan Respýblıkasy táýelsizdik alǵan jyly, ıaǵnı 1991 jyldyń basynda Qazaqstan halqynyń sany 16,4 mıllıon adam boldy.
Qazir Qazaqstan halqynyń sany 18 mıllıonǵa jetti.
Qazaqstandaǵy demografıalyq ahýal 2002 jyldan bastap turaqty túrde jaqsaryp otyrdy. 2013 jyly halyq sany 17 mıllıonǵa jetti. Qazir Qazaqstan halyq sany 18 mıllıonǵa jetti. Endigi meje – Qazaqstan azamattarynyń sanyn jıyrma mıllıonǵa jetkizý.
Qazaqstan Respýblıkasynda sanaq qalaı júrgiziletinine, onyń ishinde tabıǵı ósim qalaı ólshenetinine toqtalyp ótelik. Tabıǵı ósimniń bir jylda 1000 adam shaqqandaǵy koefısıentpen belgilenedi.
Qazaqstan Respýblıkasynda ulttyq sanaqty onlaın júrgizý josparda bar. Sońǵy málimetterge sáıkes, Qazaqstan Respýblıkasynda turyp jatqan halyqtyń sanaq jumystary Qazaqstannyń shalǵaı óńirlerinen bastaý alady.
Qazaqstanda sanaq júrgizilgennen keıin Qazaqstanda halyq sanynyń óskenin baıqaımyz. Táýelsizdik jyldarynan beri túrli tarıhı sebepterge baılanysty týǵan jerinen kóshýge májbúr bolǵan qazaqtardyń urpaǵyna tarıhı Otany – Qazaqstan Respýblıkasyna oralýǵa múmkindik ashyldy. Etnıkalyq qazaqtarǵa shekara esikteri aıqara ashyldy. Olardyń tarshylyq, qıyndyq kórmeýi úshin, jańa qoǵamǵa, jańa ortaǵa sińisip kete alýy úshin barlyq jaǵdaı jasalynyp jatyr. Máselen, qujat rásimdeý, óz kásibin ashý, joǵary oqý ornyna túsý, stýdentterge jataqhana alý, azamattyq alý, turaqty tirkeýge turý.
Qazaqstan Respýblıkasynda oqyp jatqan etnıkalyq qazaqtarǵa áli azamattyq alyp úlgermese de turaqty tirkeýge turý úshin jeńildikter qarastyrylǵan. Máselen, kóshi-qon polısıasyna qazaq ekenin dáleldeıtin qujatty kórsetse bolǵany, tirkeýin tegin uzarta alady.
Dál sol sekildi oqý ornynyń jataqhanasyn alý úshin de jeńildikter qarastyrylǵanyn aıta ketý kerek. Iaǵnı, Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy barlyq joǵary oqý oryndarynda stýdentterge jataqhanany bólý kezinde stýdentterdiń barlyq jaǵdaıy eskeriledi. Máselen, eń aldymen jataqhana jetim balalarǵa, turmysy nashar otbasynan shyqqan stýdentterge jáne shet aımaqtan kóship kelgen qazaqtarǵa berý kózdelgen.
Joǵary oqý oryndary týraly aıtqanda oralman statýsy bar qazaqtarǵa arnaıy grant qarastyrylǵanyn aıta ketý kerek. Bul rette úırenshikti jerinen, týyp, ósken jerinen, úırenshikti ortasyn, dostaryn, kásibin, jumysyn, úıin tastap tarıhı Otany – Qazaqstan Respýblıkasyna kóship kelgende qoǵamǵa tezirek sińisip, baspanaly bolyp, qajetti qujattaryn da rásimdep, balalar balabaqshaǵa, orta bilim berý mekemelerine, ıaǵnı mektepterge ornalasý, jumysqa turýdyń ońtaıly joldary qarastyrylǵan, barlyq jaǵdaı jasalǵan. Sonyń nátıjesinde, Qazaqstan Respýblıkasyna ashtyq, soǵys, repressıa kezinde shetelge ketken keıbir qazaqtardyń ul, qyzdary sol jerde týyp, ósip, úıli-barandy bolyp, bala tárbıelep, bilim alyp, jumys istep keldi. Qazaqstan Úkimeti atamekeninde olarǵa odan da jaqsy jaǵdaı jasap, olardy tarıhı Otanynan kóship kelýge yntalandyryp keledi. Sonyń nátıjesinde, Qazaqstan Respýblıkasyna álemniń túkpir-túkpirindegi tarydaı shashylǵan qazaqtardyń basy qosylyp, Qazaqstan Respýblıkasy ıgiligi úshin jumys istep, keler urpaǵyn Qazaqstanda tárbıelep, ósirýge jaǵdaı týdy. Statısıkalyq málimetterge súıensek, Qazaqstan Respýblıkasyna kóbine kórshiles el Reseı Federasıasynan, Mońǵolıa, Qytaı Halyq Respýblıkasynan, Ózbekstan, Qyrǵyzstan Respýblıkasy, Irannan kóship keledi eken.
Demografıalyq ahýal utqyr kóshi-qon saıasatynyń arqasynda jaqsarǵanyn atap ótý kerek. Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Reseı Federasıasy, Qytaı Halyq Respýblıkasy, Mońǵolıa, Iran sekildi Ortalyq Azıa, Azıa elderimen qatar Eýropa, onyń ishinde Germanıa, Anglıada da qazaqtar turyp jatqanyn tilge tıek etken abzal. Qazaqstan Respýblıkasynda júrgizilip jatqan kóshi-qon saıasaty dúnıejúziniń túkpir-túkpirinde turyp jatqan etnıkalyq qazaqtardy tarıhı Otanyna – Qazaqstan Respýblıkasyna qonys aýdarýǵa yntalandyrý.
Qazaqstandaǵy demografıalyq ahýal kóshi-qon saıasatynan bólek, týý kórsetkishiniń artýy, ólim kórsetkishiniń tómendeýi, Qazaqstan Respýblıkasy azamattarynyń ortasha ómir súrý jasynyń uzarǵanynan ekenin de atap ótý kerek. Bul – sózsiz Qazaqstan Respýblıkasy azamattarynyń ómir sapasynyń jaqsarǵanyn, densaýlyq saqtaý, ekonomıka salasynyń ilgeri jyljyýynyń aıqyn belgisi. Sebebi qazirgi jahandyq, naryq zamanynda bala týý, kóp balaly otbasy bolý materıaldyq jaǵdaıdy da qajet etetini jasyryn emes. Balaǵa sapaly bilim, jaqsy tárbıe berip, onyń jan-jaqty bolýy úshin qarjy kerek-aq. Bul tusta halyqty jumyspen qamtý, óz kásibin ashýǵa jaǵdaı jasaý, ár dúnıege kelgen balaǵa jórgekpul berip, ony jyl saıyn ósirý, kóp balaly otbasylarǵa baspana berý, olardyń qoǵamda mártebesin ósirý úshin utqyr saıasat, qaryshty qadamdar jasalyp keledi.
Qazaqstan Respýblıkasynda otbasy ınstıtýtyn qurý, oǵan ómirdegi mańyzdy qundylyq retinde qaraý úshin nasıhat jumystary óz deńgeıinde júrgizilip keledi. Kóp balaly analardy qurmetteý, olarǵa tós belgisin tapsyryp, erekshe syılastyq tanytý arqyly jas urpaqqa kóp balaly ana bolýdyń mańyzdylyǵyn, maqtanysh ekenin kórsetý. Osydan altyn, kúmis alqasy bar analar shyqty. Olardyń ataǵy jer-jerdi aralap júr.
Otbasy ınstıtýtynyń irgesin berik etip qalaný úshin onyń barlyq qyr-syry, ár bólshegi jiti oılastyrylǵan, qarastyrylǵan, talqylanǵan. Onyń jylda jetildirilip otyratynyn da eskerýimiz kerek.
Qazaqstan Respýblıkasy aımaǵynda osyndaı nasıhat jumystary men túsindirý jumystary utymdy júrgizilýiniń arqasynda qazaqstandyq qoǵamda aıaǵy aýyr áıelderge erekshe qurmetpen qaraý, kóp balaly analardy qurmetteý, syılaý osynyń basty desek te bolady. Onyń taǵy bir jemisi men mańyzdy nátıjesi – Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy halyq sanynyń artýy, bala týý kórsetkishiniń joǵarylaýy.
