Reseıdiń aýqatty kásipkerleri Oleg Derıpaska, Vladımır Potanın, Vıktor Býdarın óz elderiniń aýyl sharýashylyǵy salasyna aı saıyn tapqan tabystarynyń 20-30 paıyzyn aýdaryp otyrady eken. Reseıdiń Saratov oblysyna qarasty Ývek aýylynda qazirde bir ǵana Vladımır Potanınniń aýdarǵan ınvestısıasynyń esebinen aýyl sharýashylyǵy ónimin óndiretin, kólemi 1840 gektardy quraıtyn jylyjaı salynyp, odan tıisinshe mol ónim alynýda. Bir qyzyǵarlyǵy, sol jylyjaıdan túsken paıdaǵa Potanın myrza múldem qol suqpaıdy da eken. Aýqatty olıgarh muny ol tek «aýylǵa salynǵan ınvestısıa» dep eseptep ónimnen túsken paıdany tek qana fermerlerdiń ózderiniń paıdalanýyna múmkindik beredi. Keltire bersek, órkenıettilikke umtylǵan elderde de mundaı mysaldar jetip-artylady. Ózge elderdiń aýqattylary osylaısha aýylǵa ınvestısıa salýǵa barynsha yqylas bildirip jatqan tusta «bizdiń deńgeıimiz qandaı?» degen saýal ózinen-ózi týyndaıdy.
Bul rette mamandar «qazir aqparattyq tehnologıalardyń damý ǵasyrynda álemde úlken ózgerister bolyp jatyr. Kóptegen elder kún jáne jel energıasyna nazar aýdarýda. AQSH-tyń ózi bolashaqta 65 paıyz energıany kún men jelden alýǵa basa nazar aýdarýda. Osylardy eskersek, keleshekte aýyl sharýashylyǵy salasy múldem eskerilmeı qala ma degen qaýip te joq emes» desedi.
Buǵan qatysty ekonomıs-sarapshy Merýert Moldabaevanyń aıtýynsha, eń qaýiptisi bizde aýyldy-aımaqtardyń ózinde aýqymdy jerlerdi jalǵa alyp, paıdalanbaı otyrǵan alpaýyttar da jeterlik.
«Elimizde 282 mln gektardan astam jaıylymdyq jer bar. Qynjylarlyǵy, sol kólemdi jaıylymdyq jerdiń 40 paıyzyn ǵana uqsatyp otyrmyz. Al qalǵany paıdalanylmaı otyr. Keleshekte biz jerimizdiń qunarlylyǵyn kóterip, óndiristik, ónimdilik qabiletin arttyramyz desek, jańashyldyqqa bet buryp, buryn astyq egilgen, qazirde bos jatqan jerlerge kópjyldyq shópter egý máselesin qolǵa alýymyz kerek. Mine, osy máseleni jetildirýde naq sol alpaýyttardan ınvestısıa qajet. Al bizde kerisinshe, kezinde bálenbaı gektarlap aýyl sharýashylyǵy jerlerin alyp alǵan aýqattylar sol jerlerdi ne ózgege bermeı, ne ózderi ıgermeı qur bos ustap otyr. Sondyqtan keleshekte úkimet osy jaıttarǵa nazar aýdarǵany jón», - deıdi Merýert Moldabaeva.
Jalpy, statısıkalyq derekterge júginsek, elimizde barlyǵy 175 aýdan bolsa, sonyń ishinde 72 aýyldyq aýdan damýy jaǵynan kenjelep qalǵan. Mine, osy derekterdi alǵa tartqan ekonomıs mamandar «ózge elderde aýyl-aımaqtardy qoldaýǵa alpaýyttar ózderi jumylady. Bizdiń aýqattylar aýylǵa ınvestısıa salǵannan góri óz paıdalarynyń eselene túsýin ǵana oılap júr. Aýylǵa memlekettik kómek óz aldyna osyndaı qosymsha qarjy kúshi kerek» desedi.
«Qazirde aýylsharýashylyǵy máselesimen aýylsharýashylyǵy mınıstrligi, jergilikti ákimdikter ǵana aınalysyp júr. Aýylǵa salalyq bankterdi aparý, sharýanyń qolyna arzan qarajat berý, sýbsıdıa, dotasıa berý jaıy bizde jaqsy jolǵa qoıylǵan. Biraq memlekettik kómek aýylǵa azdyq etip otyr. Eger biz damyǵan elderdegideı aýyldyń eńsesin kótergimiz kelse, onda alpaýyt ınvestorlardy aýylǵa aparǵanymyz jón», - deıdi Merýert Moldabaeva.
Sarapshynyń bul sózin ekonomıka ǵylymynyń doktory, profesor Atamurat Shámenov te qoldap otyr. Ekonomıs-ǵalymnyń paıymdaýynsha, bizde aýyl turǵyndary túsinetin agrarlyq saıasat joq.
«Konstıtýsıalyq zańymyzdyń 9 babynda: «Respýblıka Úkimeti memlekettiń áleýmettik-ekonomıkalyq saıasatynyń, onyń qorǵanys qabiletiniń, kaýipsizdiginiń, qoǵamdyq tártipti qamtamasyz etýdiń negizgi baǵyttaryn ázirleıdi jáne olardyń júzege asyrylýyn uıymdastyrady» degen. Úkimette bir-birinen týyndap jatqan baǵdarlamalar kóp. Bir mınıstr kelip bir baǵytty aıtady, saıasatyn jarıalaıdy. Ekinshisi basqa baǵytqa súıreıdi. Al aýyldaǵy kópshilik dúbárá qalypta. Sýbsıdıa bar jerde urlyq bar. Ol korrýpsıaǵa jol ashady. Tegin qarajat bólýdi toqtatý kerek, báriniń qaıtarymy bar. Múmkindiginshe uzaq merzimge, «kanıkýlmen» berilgenniń jaýapkershili bar jáne ol tıimdi bolmaq. Bul rette fúcherlik kelisimniń keleshegi bar. Agrarlyq saıasat taǵam óndirýge baǵyttalýy tıis. Salmaqty jergilikti ákimderge salý kerek. Saǵym qýǵandy qoıyp, ólshemi bar talaptar qoıylýy kerek, ol – halyqty azyq-túlikpen qamtamasyz etý. Bul rette jańa ınvestısıalyq qadamdarǵa barý kerek», - deıdi Atamurat Shámenov.
Qazaqstannyń múmkindikteriniń kóp ekendigin alǵa tartqan mamandar aýyl sharýashylyǵyna qatysty bizge silkinis kerektigin aıtyp otyr. Buǵan qatysty ekonomıs-mamandar tabysy belgili bir shekten asatyn ınvestorlardy aýylǵa ınvestısıa salýǵa mindettep kórý kerektigin alǵa tartýda. Bul rette ekonomıs-sarapshy Maral Tórtenova «Bizdiń elemizde egis alqaptary qurylymynyń 65 paıyzy bıdaı alqabyna tıesili. Qazir elimizde dándi daqyldardyń qurylymynda bıdaıdyń úles salmaǵy ósýine baılanysty burshaq tuqymdas, jar ma, jemdik dán jáne jem shóptik da qyl dardyń egis alqaptary azaıyp barady. Sondaı-aq byltyrǵy jyly qant qyzylshasynyń egis alqaby 1,6 ese azaısa, kúnbaǵys egis alqaby, mal azyǵyn daıyndaıtyn egistik alqapta ry nyń sapasy 1,7 esege deıin tómendegen. Osyǵan oraı aýyldy bıotehnologıaǵa beıimdeý qajet. Bizde bıotehnologıa óndirisin keńinen paıdalanatyn aýyl joqtyń qasy. Ótken jyly soltústik Qazaqstan oblysynyń dıqandary 9 myń gektar jerge bıo tehnologıalyq ádispen egin egipti. Nátıjesi jaman emes. Bul ádis ártúrli hımıa lyq reaktıvterdi qosyp jerdi óńdegen nen áldeqaıda tıimdi. Bir basymdyq berip aıta keterligi, osy ádispen óńdel gen 2 gram ǵana bıdaı dánine arnaıy jasalǵan nankapsýla qosyp, ol bıdaıdy bıotehnologıalyq ádispen ezip, óńdegen kezde bul bıdaı dáni sapalylyǵy jaǵynan 100 gektar jerge deıin jetetin ónim beredi. Sonda 2 gram bıdaı egip, 100 gektarǵa jetetin ónim alý ábden tıimdi emes pe? Osy qundylyqty uǵyn ǵan ózge elder bıotehnologıanyń tilin bilip, tetigin tabýǵa umtylyp baǵýda. Qa zir osy ádis arqyly Germanıanyń, Ýkraı nanyń, Reseıdiń fermerleri ózderiniń egis alqaptaryn jaıqaltyp, sapaly ónim alyp sharýasyn dóńgeletip otyr. Jalpy, aýyldyń klımatyna bıotehnologıany beıimdeý úshin asa kóp qarjy qajet emes. Investorlar osy jaǵyna mán berse deımin. Bul salaǵa qarjy salǵan ınvestorlar osylaı salǵan qarjysyn az shyǵynmen qaıtaryp alýǵa bolatynyn bilýi tıis. Sonda ǵana olar shyqqan shyǵyndarynyń orny tolatynyna senimdi bolyp aýylǵa qaraı qarjylaryn aparatyn shyǵar. Negizzi órkenıetti elderdegideı tájirıbe ustana otyryp, tabysy belgili bir kólemnen asqan ınvestorlardy aýylǵa ınvestısıa salýǵa mindettegen durys», - deıdi Maral Tórtenova.
Qarlyǵash Zaryqqanqyzy
