Psıhologıa ǵylymynda adamdar tabıǵatyna qaraı Sıklotımık, Epıleptoıd, Shızoıd, Isteroıd, Astenık bolyp negizgi bes túrge bólinedi. Sondyqtan da árkim ózinshe ómir súredi, ózinshe qarym-qatynas jasaıdy, ózinshe súıedi, túrli kúızelisten ózinshe jol taýyp shyǵady.
Sıklotımık
«Sıklotımıkter» – kóńil-kúıi óte tez qubylyp otyratyndar. Kóńildi adamdar. Ómirdi barynsha súıetin, qýanysh-qyzyǵyn shyn sezinip, raqatyn bastarynan ótkere alatyndar. Iaǵnı ómir lázzatyna rahattana jarqyrap júretin, energıaǵa baı jandar. Kópshil, adamdarmen tez til tabysatyndar. Bir sózben aıtqanda, bári jaqsy. Biraq osyndaı adammen bir shańyraq astynda turý ońaı emes. Mundaı minezdi adamdar zattaryn shashyp tastaǵandy jaqsy kóredi. Muny olar sizge qıyndyq týdyrýy úshin ádeıi istemeıdi, bir mezette birneshe maqsatty kózdep, birneshe isti qatar atqarǵandy qalap turatyndyqtan da osylaı isteıdi. Olar bir zatqa qadalyp qalmaıdy. Minezderi solaı. Olarǵa bárinen de ýaqyt tapshy, únemi keshigip júredi, aqsha ustaýdy bilmeıdi, jelge shashyp jiberedi.
Orystyń uly aqyny Pýshkınniń minezi osyndaı «sıklotımık»
bolǵan. Aqynnyń ómirindegi sharyqtaý kezeńi men quldyraý kezeńi týraly jaqsy bilemiz. Sharyqtaý kezeńinde tabıǵat tartý etken minezi Pýshkındi jarqyraǵan shyńnyń basyna bir-aq shyǵarǵan. Al quldyraý kezeńi mundaı minezdegi adamdar úshin óte aýyr jáne qaýipti sanalady. Kúızelisti kótere almaı, birden synyp túsedi.
Epıleptoıd
«Epıleptoıd» adamdar jıi-jıi ashýlanshaq keledi. Aınalasyndaǵy jandarǵa, qorshaǵan ortaǵa kóńili tolmaıdy. Olar bılikti súıedi, jurttyń bárin bılep-tóstegisi keledi, ómirlik oqıǵalardyń barlyǵyn óz baqylaýynda ustaǵandy qalaıdy. Ýysynda ustaı almasa, mindetti túrde ýyn shashady. Epıleptoıdtar – kazarmalyq qatań tártipti súıetinder. Eńbeksúıgish, uqypty, esepshil, tıanaqty, birqalypty bolyp keledi. Bet-júzinen eshqandaı emosıa bilinbese, sizdiń aldyńyzda osyndaı tektes adam tur dep bilińiz. Ózderin asyra baǵalaıdy. Jurt bilmegendi tek ózi biletin sekildenedi. Bastyq bolatyn bolsa, qabyldaýynda eshkim bolmasa da, sizdi keminde 20 mınýt kúttirip qoıady. Bóten adamdy tómendetýden raqat alady. Qaıtesiz, tabıǵaty solaı. Bul úshin oǵan ókpeleýdiń qajeti joq. Bir jaǵynan bılikqumar bular qoǵam úshin óte paıdaly adamdar. Olar bolmasa, polısıada, qarýly kúshterde, qarsy barlaý qyzmetinde kim qyzmet isteıdi?
Epıleptoıd aqshany jaqsy kóredi jáne sarań, sondyqtan úıdegi aqshany ózi ustaıdy. . Árıne, pende bolǵan soń olar da jıi-jıi maska kıip, kerek kezde jurtqa meıirimdi de názik jan bolyp kórinip, bıliktiń jolynda ólýge bar shyn beınesin jasyrady.
Shızoıd
«Shızoıdtar» – eki álemde ómir súretinder. Bireýi – biz kóretin, estıtin, qolmen ustap kóretin álem de, ekinshisi – onyń kórinbeıtin ishki álemi. Olar ómiriniń kóp bóligin osy ishki áleminde ótkizedi. Jalǵyzdyqty súıetinder, shyn ómirden alystap, óz ishki álemin qyzyqtap júretinder – osy shızoıdtar. Turaqty jáne jaýapty bolady. Ózi týraly aıtqandy durys kórmeıdi, adamdarmen belgili bir araqashyqtyq ustanady. Modany qýmaıdy, ózine yńǵaıly kıim kıedi. Daýysy báseń, sóılegende qolyn, betin qımyldatpaıdy. Keıde olar táýligine 20 saǵat ter tógip, eńbekqorlyǵymen tańǵaldyrady. Az uıyqtaıdy. Mundaı minezdi adamdarǵa órkenıettiń damýyn qozǵalysqa keltiretin Eınshteın sekildi iri oqymystylar, ataqty shahmatshylar jatady. Bas quraýlary qıyn. Súrboıdaqtar men kári qyzdardyń kóbisi shızoıdtar bolyp keletini ǵylymı túrde dáleldengen.
Shızoıdtar jumys ústeline erekshe bir zat, qandaı da bir statýetka qoıyp qoıǵandy jaqsy kóredi. Biraq ony battasqan shań basyp turýy múmkin, ol ony baıqamaıdy. Óıtkeni shań – biz ómir súrip otyrǵan shyndyq ómirdiń bir bólshegi, al sırek statýetka onyń ishki áleminiń syrtqa shyqqan kórinisi.
Shızoıd kompúterdiń tiline jetik bolǵanmen, basqa adamnyń jan dúnıesin túsinýge qabiletsiz. Shızoıd – nashar ata-ana, balanyń jan-dúnıesin jete túsinbeıdi. Shızoıd bankten alǵan kredıtin dál ýaqytynda tólemeıdi, aılyqtan aılyqqa deıin aqshany únemdeı almaıdy.
Astenık
«Astenık» – bular ómirlik kúshi az, álsiz, óte názik, uıalshaq adamdar. Ózderin tómen baǵalaıtyndar. Olar ómir shyndyǵyn aýyr túısinedi, kez kelgen sózdi ózine qabyldaıdy, usaq-túıekke 0atty mán beredi. Minezderi jumsaq bolǵandyqtan, «joq» degen sózdi aıta almaıdy, bárine kómekteskisi kelip, qalaı ýáde berip qoıǵanyn ózi bilmeı qalady. Ádette olar bastama kótergendi qalamaıdy. Tez basqarylady, naǵyz oryndaýshylyqqa taptyrmaıtyn adam. Daýysy báseń, anyq shyqpaıdy. Qarapaıym kıinedi. Sózjumbaq sheshkendi, shahmat oınaǵandy táýir kóredi. Dostary úshin ózderin qurbandyqqa berýge bar. Kóptegen adamdar óte senimdi bolǵandyqtan da dostaryn astenıkterden tańdaǵandy qup kóredi. Máselen, qyzmet ústelin qashan bolsyn tártipke keltirip, jınaqy ustaıtyn áriptesińiz astenık bolyp shyǵýy múmkin. Olar ózin qorshaǵan kishkentaı álemde tártip ornatqandy jany súıedi, bul olardyń bir jaǵynan ishki álsizdigin búrkemelegendigin bildiredi. Bir qaraǵanda olar álsiz sekildi kóringenmen, ózi súıetin jandar úshin bárine tótep bere alady. Jeńildiń ústimen, aýyrdyń astymen júretinder – naǵyz osylar.
Isteroıd
«Isteroıdtar» – shát-shálekeıge, kókbettikke beıim adamdar. Olar bárinen buryn ózderin súıetinder. Jurtqa unaǵysy kelip, sonyń jolynda tonyn sheship berýge bar. Baılanysqa túsýge qumar, kimniń bolsyn birden ishine kirip ketedi, ózgelerdiń álsizdigin óz qajetine paıdalana qoıady. Kóptiń kózine túskendi óte-móte jaqsy kóretindikten de jarqyrap kıinedi. Qolyn siltep, bet-júzin ámanda qımyldatyp sóıleıdi. Eger ózine esh qatysty bolmasa, aınalasyndaǵy adamdar órtenip jatsa da olarǵa salqyn, nemquraıly qaraıdy. Aınalasy jaqsy ma, jaman ba, ash pa, toq pa, ol úshin ol túk te qyzyq emes. Olar úshin eń bastysy – tańǵaldyrý. Qalǵan adamdar ony tamashalaý úshin teatrǵa kelgen kórermender sekildi bolý kerek.
Isteroıd-áıelderdi taný op-ońaı: qyzyl tústi jarqyraýyq kıim, dáý shláfa... Onyń emosıaǵa berilip aıtqan áńgimesi sizge degen qandaı da bir yqylas-peıilin, kóńilin, jylylyǵyn bildirmeıdi. Onyń basty maqsaty – sizdiń kózińizge bir túsip qalý arqyly tańǵaldyrý ǵana, aýzyńyz ańqaıyp artynan úzile qarap qalsańyz – maqsatynyń oryndalǵany.
