Sońǵy 2-3 kúnde Qazaqstanda dúrbeleń bolyp jatqanyn kórip júrsizder. Astana qalasynyń ataýyn ózgertý jeke basqa tabynýdyń shyqqan shegi boldy. Atqarýshy bılik halyq naryzylyǵyn, beıbit sherýlerdi ár kez polısıanyń kúshimen basyp tastaý arqyly, ınternettegi qazirgi bılikke narazy halyqtyń synyna qarsy kúresetin arnaıy kıberjasaq jasaqtaý men qajet resýrstardy jaýyp tastaý arqyly jeńemiz dep oılasa, qatelesedi. Mundaı qarama-qaıshylyqtar ne jaǵdaıǵa alyp kelýi múmkin. Tarıhqa bir úńileıik.
XVIII ǵasyrda Amerıka qurlyǵyndaǵy aǵylshyndardyń 13 kolonıasy boldy. Aǵylshyndar jańa qurlyqqa kóshken adamdardyń esebinen tezirek baıyǵysy kelip, adam quqyǵyn taptaıtyn zańdar men salyq mólsherin tym kóbeıtip jiberedi. Bastapqyda, 13 kolonıa turǵyndary táýelsizdik alyp, Amerıka qurama shtattaryn qurýǵa talpynǵan emes edi. Aǵylshyndardyń bassyzdyǵy osyǵan jeteledi. Olar aǵylshyn koroline óz máselelerin jetkizgileri kelgen. Anglıadan bóliný oıynda da bolmady. Úndeý jasaǵandarǵa bılik tarapynan kúsh kórsetilip, "korólge qarsy shyqty" degen aıyppen túrmege jabylady. Bul kolonısterdiń táýelsizdik úshin kúresýine ıtermeledi. Aǵylshyn bıligi halyq naryzylyǵyn qoǵamdyq dıalog arqyly emes, armıa kúshimen basýǵa tyrysty. Osylaı aǵylshyndar óz vasaldarymen soǵysqa shyǵyndalyp, olardyń táýelsizdik alýyna amalsyz kónip, tabysy mol 13 kolonıasynan aıyryldy.
XVIII ǵasyrdaǵy Fransıaǵa bet buraıyq. Lúdovık XV men onyń otbasy "Après moi le déluge" (Bizden keıin sel bolsa da báribir) tirkesimen tarıhta qaldy. Bul atalmysh koróldiń favorıti markıza de Pompadýrdyń aıtqany. Olar Fransıa baılyǵyn beıbereket qoldanyp, Lúdovık XVI-ǵa devolt aldynda turǵan eldi qaldyrǵan. Ol kezde fransýz dvorándary men din ókilderi salyq tólemeıtin. Demek bıliktegi koról men onyń otbasynyń qısapsyz shyǵyny tek qarapaıym halyq qaltasynan alynatyn. Búdjette aqsha qalmaǵan soń, Lúdovık XVI jańa salyqtardy engizip, halyqty qanaýǵa kóshedi. Tózimi jetken halyq ózderi basqaratyn bılik tobyn quryp, áleýmettik máselelerdi sheshpek bolady. Biraq olar koróldi bılikten taıdyrýdy maqsat etpedi. Al Lúdovık XVI azamattyq bılikti kúshpen joımaq boldy. Biraq qara halyq tarıhta Uly Fransýz revolúsıasy atymen belgili júristi bastap, Bastılıa qamalyn baǵyndyrady. Al konstıtýsıalyq monarhıa tıtýlyn qabyldaǵysy kelmegen Lúdovık XVI darǵa asylady. Eger fransýz koroli qarapaıym halyqtyń máselelerin tyńdap, dıalog qura alǵanda, osynyń bári bolmas ta edi.
XVII ǵasyrdyń ekinshi jartysynda Anglıada revolúsıaǵa kósheıik. Ol kezde týmandy Albıonda Parlament pen monarhıa teńdeı bılikke ıe edi. Aǵylshyn koroli Karl I Parlamentpen kelissózge kelgisi kelmeı, ony túbegeıli joıyp tastaǵysy keldi. Bir sózben aıtqanda, absolúttik monarhıany ornatpaq boldy. Azamattyq soǵys bastalyp, revolúsıaǵa jalǵasty. Sońy Karl I-niń basyn shaýyp tastaýmen bitti. Osydan keıin aǵylshyndar býrjýazdy respýblıkaǵa aınalyp, óndiris revolúsıaǵa qadam basty.
Taǵy bir tamasha mysaldardyń biri XX ǵasyrdyń basynda Reseı ımperıasynda bolǵan "qandy jeksenbi" oqıǵasy. Sankt-Peterbor qalasynda qarapaıym jumysshylar qarýsyz, beıbit túrde, petısıa arqyly óz máselelerin patshaǵa jetkizbek bolǵan. Al Nıkolaı II buıryǵymen olar qyrǵyn astynda qalady. Bul qandy sherýdiń jumysshylar revolúsıasyna jetkizip, patsha otbasymen birge atylýymen aıaqtalǵanyn bilesizder. Eger patsha halyqty jappaı qyrmaı, olardyń jan aıqaıyn tyńdaǵanda, bul revolúsıanyń da aldyn alýǵa bolar edi.
El azamatynyń qoǵamdyq-saıası máselelerge baılanysty óz oıyn bildirýge konstıtýsıalyq quqyǵy bar. Sol úshin de mıtıńke shyǵady. Mıtıń revolúsıa alǵysharty emes, ol halyqtyń óz pozısıasyn bılikke jetkizýdiń ashyq bir túri. Mıtıńterdiń bolýy bılikke de tıimdi. Sebebi dál osylaı bılik halyqpen tikeleı dıalog quryp, kelissózge kele alady. Aktýaldy máselelerdi sheshýge yqpal etedi. Bılik mıtıńke shyqqan azamattarmen kelissózge kelý arqyly ǵana bolýy múmkin revolúsıanyń aldyn ala alady. Al narazylyq tanytqan azamattardy jappaı polısıa mekemesine alyp ketý máseleni sheshpeıdi. Kerisinshe, ushyqtyrady. Ókinishke oraı, Qazaqstandaǵy qazirgi bılik dál osylaı óz statýs kvosyn saqtap qalǵysy kelip otyr. Biraq osylaı jalǵasa berse, Aǵylshyn, fransýz, orys nemese amerıkalyqtardyń revolúsıasy Qazaq jerinde qaıtalanýyna jaqyn turmyz.
Al kelesi jyly saılaýda Darıǵa Nazarbaeva "oqystan" jeńip shyǵyp, bılikke kelip jatsa, halyqtyń taǵaty bitti degen sóz. Ony ádeıi daıyndap otyrǵany aıqyn kórine tústi. Bıliktiń jeke basqa tabyný kúltin jasap, eshkimnen suramaı Astana ataýyn ózgerte salýy absýrd úkimniń maksımým núktesine jetti. Al bılik muraǵa berile jatsa, halyq oǵan endi "TOCHNO" tózbeıdi.
Joldas Órisbaevtyń feısbýk paraqshasynan alynǵan
Usynǵan: Ásel Bolatqyzy
