1944 jyly japonnyń Chhýnchhon-Pýkto aýylynda (keıin Koreıa Respýblıkasynyń ıeligine ótken)dúnıege kelgen Pan Gı Mýn (Ban Kı Mon) Chhýndjý degen qalada,kásipker otbasynda,alty balanyń úlkeni bop erjetedi. Pan Gı Mýn alty jasqa kelgende ákesiniń bıznesi toqyraýǵa ushyrap, otbasy basqa aımaqqa kóshýge májbúrbolady. Bul káris soǵysy bastalǵan shaq edi. Keıin ol«International Herald Tribune» gazetine bergen suhbatyndabala kezinde jupyny turmysta ómir súrgenin, ashtyq kórgenin aıtqan.
Soǵys aıaqtalǵan soń Pan Gı Mýnnyń otbasy Chhýndjýge oralady. Oqýshy kezinen halyqaralyq saıasatqa degen umtylysy baıqalady. Jas kezinen amerıkandyqtarmen aralasýǵa qushtar bolady. Mekteptińúzdigi bolǵan ol aǵylshyn tilin zor yntamen oqıdy. Kishkentaı kezinde aýylynan 10 shaqyrym jerdegi amerıkandyqtar jumys isteıtin fabrıkaǵa baryp, aǵylshynsha til syndyrǵan desedi. Tildi myqtap meńgerý úshin aǵylshynsha ár sóılemdi on retten kóshirip jazyp, jattyqqan.
Pan Gı Mýn segiz jasynda mekteptiń atynan Biriken Ulttar Uıymynyń sol kezdegi basqatshysy Dagý Hammarsheldke hat jazǵan. Al 1962 jyly oqýshylar arasyndaǵy baıqaýdan jeńip shyǵyp, AQSH-qa joldama alady. San-Fransıskoda birneshe aı turǵan ol prezıdent Djon Kennedıdiń qabyldaýyna barady. Bul kezdesý Pan Gı Mýnǵa bolashaq mamandyǵyn tańdaýǵa túrtkibolady. AQSH jýrnalıseriniń «Bolashaqta kim bolasyń?» degen suraǵyna káris balasy birden «dıplomat bolamyn» dep jaýap beripti. 1970 jyly Seýl ulttyq ýnıversıtetiniń bakalavr bólimin bitirgen soń Garvardta oqıdy. Pan Gı Mýnnyńǵylymı jetekshisi bolǵan Djozef Naı onyń oqýǵa degen qulshynysyn, ójettigin joǵary baǵalaǵan.
1975 jyly Pan Gı Mýn Koreıa Syrtqy ister mınıstrliginiń BUU jónindegi bólimine qyzmetke kiredi. Odan soń qyzmeti kóterilip, respýblıkanyń BUU-daǵy turaqty ókili bolyp taǵaıyndalady. Nú-Iorkte biraz jumys istegennen keıin BUU-nyń Seýldaǵy mınıstrliktegi bólim basshysy bolady. Odan soń Pan Gı Mýndy Venaǵa elshi etip jiberedi. 1999 jyly Pan Gı Mýn ıadrolyq synaqtardy joıý jónindegi komısıa jumysyn basqarady. Sol kezde «BBC News» Pan Gı Mýn týraly«Dıplomat retinde ozyq turǵan, álemdik deńgeıdegi uıymdastyrýshy» dep jazǵan.
Pan Gı Mýn 2001-2002 jyldary bas assambleıanyń apparat basshysy retinde sesıanyń alǵashqy rezolúsıasyn qabyldaýǵa yqpal etedi. Ol baıandamasynda 11 qyrkúıektegi terrorlyq aktini synǵa alyp, assambleıa jumysyn jetildirý jónindegi usynystaryn jarıa etedi. Toqyraý kezeńinde ótken sesıada Pan Gı Mýnnyń arqasynda birneshe mańyzdy reformalar bekitiledi.
Pan Gı Mýn 2009 jyly Vashıngton shtatynyń ýnıversıteti men Malta ýnıversıtetiniń qurmetti doktory atanady. Káris, aǵylshyn, japon tilderin jetik meńgergen Pan Gı Mýn BUU-nyń bas hatshysy bolǵanǵa deıin Koreıanyń Syrtqy ister jáne syrtqy saýda mınıstrliginde dıplomat qyzmetin atqarǵan. 2004-2006 jyldar aralyǵynda mınıstr bolǵan. Koreıa respýblıkasy prezıdenttiń syrtqy saıasat jáne ulttyq qaýipsizdik jónindegi keńesshisi bolyp isteıdi. Odan soń Syrtqy ister mınıstriniń saıasatty josparlaý jónindegi orynbasary jáne amerıkan bóliminiń bas dırektory qyzmetine kirisedi.
Pan Gı Mýn qos Koreıa arasyndaǵy birqatar máselelerdi sheshýge qatysqan saıasatkerlerdiń biri. 1992 jyly Syrtqy ister mınıstrliginiń arnaýly keńesshisi retinde Soltústik pen OńtústikKoreıa arasyndaǵy ıadrolyq baqylaý jónindegi birlesken komısıa basshysynyń orynbasary bolady. 2005 jyly Syrtqy ister mınıstri retinde Koreıa jarty aralynda beıbitshilik pen turaqtylyqty saqtaý týraly kelissózderge qatysady. Alty jaqty kelissózde Soltústik Koreıaǵa arnalǵan ıadrolyq máselelerdi sheshýge baǵyttalǵan birlesken málimdeme qabyldanady.
BUU-nyń basqatshylyǵyna saılanarda uıymnyń Qaýipsizdik qyzmetiniń turaqty bes múshesiniń barlyǵy Pan Gı Mýndy jaqtap daýys bergen.Ornyn Pan Gı Mýnǵa bergen Kofı Annan káris dıplomaty týraly «Álemdegi biregeı uıymnyń basyna jahandyq oılaý qabiletine ıe adam keldi» degen.
2007 jyldyń 1 qańtarynda bas hatshy bolǵan Pan Gı Mýn beıbitshilikti saqtaýǵa kóp kóńil bólip, BUU-nyń qyzmetin uıymdastyrýda mańyzdy reformalar júrgizedi. Basqatshy retinde ol jahandyq jylynýǵa úlken mán beredi. İri reformalardy qolǵa alǵan Pan Gı Mýndy saıasatkerler «Birikken Ulttar uıymynyń halyqaralyq qatynastardaǵy negizgi rólin joǵaltty» dep te synaǵan. Koreıadaǵy áriptesteri ony «Pan-chýsa»,ıaǵnı «búrokrat» dep ataǵan. Bul Pan Gı Mýnnyńbasqarýshylyq qabiletine berilgen baǵa bolsa kerek. Al káris jýrnalıseri ótkir suraqtarǵa tike jaýap berýden taısalatyn Pan Gı Mýndy jylanbalyqqa teńeıdi.
2011 jyldyń 21 maýsymynda Pan Gı Mýn BUU-nyń basqatshysy retinde ekinshi besjyldyq merzimge saılanady.
Ol jyldyq búdjeti 5 mıllıard dollar bolatyn BUU-nyń basyna uıym keıbir ókilderiniń sybaılastyǵy úshin synalyp jatqan kezde keldi. Óziniń qyzmetine qatysty Pan Gı Mýn «Birikken Ulttar Uıymynda sózden góri is kóp bolýy kerek» degen. BUU-nyń bas hatshysy retinde káris dıplomatySPID-pen kúres, kedeılikti joıý, ekologıa sıaqty máselelermen aınalysýdy ózine basty maqsat dep biledi. «Kedeılikti túp tamyrymen qurtpaıynsha qaqtyǵystar tolastamaıdy» dep málimdegen, BUU bas hatshysy. «Associated Press» agenttigi ol qyzmetine kiriskende «Pan Gı Mýn jer betinde baılar men kedeıler arasyndaǵy alshaqtyqty joıǵysy keledi»degen aqparat taratqan. Pan Gı Mýnnyń ózi bolsa«Meniń mısıam joǵalǵan senimdi qaıtarý. Bul uıymǵa, múshe memleketter arasyndaǵy jáne hatshylyqqa degen senim» dep málimdegen.
Áriptesteri ony káris sheneýniginiń aıqyn úlgisi dep baǵalaıdy. Suńǵyla saıasatker bıik laýazymǵa dushpan jınamaı, óziniń eptiligimen jetken desedi. Pan Gı Mýn álem saıasatkerleri aldynda eńbekqorlyǵymen, kásibıligi jáne dıplomatıalyq sheberligimen qurmetke ıe. Áriptesteri onyń basqarý qabiletin, araǵaıynshylyq qabiletin erekshe ataıdy. Astarly oılaıtyn, pikirin týra aıtpaıtyn, jumsaq minezdi adam desedi. İsine uqypty ol mejeli jerge ylǵı ýaqytynda keletin tıanaqty saıasatker retinde tanylǵan. Kúnine bes saǵat qana uıyqtaıdy eken. Biletinderdiń aıtýynsha onyń gólf oınaýǵa da ýaqyty joq kórinedi. Úsh jyl mınıstr bolǵanda bir de bir ret demalys almapty, qyzynyń úılený toıynda ǵana jumystan suranǵan.
BUU-nyń bas hatshysy 2010 jyldyń sáýir aıynda Orta Azıaǵa sapary kezinde Qazaqstanǵa kelip, Elbasy Nursultan Nazarbaevpen kezdesip, ıadrolyq qarýdy taratpaý jónindegi áńgimelesti. Pan Gı Mýn Qazaqstanǵa Aral teńizine qatysty máselelerdi sheshýde halyqaralyq bastamalardy basqarý týraly usynystaryn bildirdi. Astanada Qazaqstan halqy assambleıasynyń múshelerimen kezdesýi kezinde Pan Gı Mýn respýblıkanyń ultaralyq kelisimdi nyǵaıtýdaǵy saıasatyna joǵary baǵalady.
Halyqaralyq qatynastaǵy eńbegi eskerilip, Pan Gı Mýn Koreıa respýblıkasynyń «Qyzmetine sińirgen eńbegi úshin» ordenimen úsh ret marapattaldy. Avstrıa, Brazılıa, Perý, Aljır, Fılıppın, Tájikstan, AQSH, Monako, t.b. memleketterdiń orden-medaldaryna da ıe bolǵan. BUU bas hatshysy 2010 jylǵy sáýir aıynda Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń jarlyǵymen 1-shi dárejeli Dostyq ordenimen marapattaldy.
Pan Gı Mýn mektep partasynan dosy Iý Sýn Dek degen qyzǵa úılengen. Uly jáne eki qyzy bar.
Sharafat Jylqybaeva
