«Dıdahmet aǵa qaıtty» degen sýyq habar jetisimen-aq aǵanyń Raıymbektegi úıine jınalyp úlgerdik. Eń jaqyn týma-týystary men jora-joldastary jerleý rá
simin jyldam josparlap jatty. Jazýshynyń jalǵyz uly: - Sáke, Qatonǵa barasyz ba? Súıekke siz tússe dep em. Ózińiz de jaqsy bilesiz, ákem sizdi balasynan da artyq jaqsy kórdi, - dedi. - Barar edim. Biraq súıekti samoletpen áketedi. Men senderge ilese almaımyn ǵoı. Ne istemek kerek? - dedim. Bul áńgimeni janymda tyńdap turǵan Aıdyn esimdi jas jigit «Esh alań bolmańyz. Mashınammen jetkizem. Tek táýekel etseńiz boldy» dedi. Kólik tabylǵan soń taǵy da úsh jigit «baramyz» dep tas túıin bekindi. Sálden soń Taldyqorǵandaǵy Beısen Quranbekke qaraly habardy estirttim. Ol birden: - Siz de Qatonǵa baratyn shyǵarsyz? - dedi. - Ia, - Nemen? - Jeńil kólikpen - Jete alasyzdar ma? - Táýekel dep otyrmyz. - Jaraıdy. Men qaıta habarlasam. Ol sodan soń 3-4 saǵat habarsyz joq bop ketti. Sol kúni keshki saǵat jetide kafede aǵanyń rýhyna arnap eń birinshi as berildi. Asta otyrǵanda Beısen habarlasyp: - Sáke, jaǵdaı bylaı. Men talaı adammen tildesip, Shyǵysqa razvedka jasadym. Jol óte jaman. Jete almaısyzdar. Men de sizdiń úıde aǵamen eki ret dastarhandas boldym. Barmasam uıat bolady. Qaton saparyn maǵan qaldyryńyz. Ózim uıymdastyram. Poıyzben ketý kerek, – dedi de maǵan poıyzben baratyn marshrýtty túsindirdi. Astan shyǵa sala Taldyqorǵanǵa attandyq. Farhad esimdi jas kásipker jigit sý jańa mersedesimen túngi saǵat ekide dittegen jerge jetkizdi. Beısen bizdi ystyq tamaq daıyndatyp, úıinde kútip otyr eken. Túngi úsh jarymda Úshtóbeden talgaǵa minip, tańerteń toǵyzda Jańǵyztóbeden tússek, vokzalda bizdi taksıst kútip tur eken. Taksıst Beısendi kórip aýzy ashylyp qaldy. Ol «oıpyrmaı aıtýǵa ońaıdy tasımyn degen oı úsh uıyqtasam da túsime kirmes» edi dep qoıady. Orta jolda parommen Ertisti qıyp ótip, sol kúni kún bata Qatondaǵy meshittiń hatymhanasynan bir-aq shyqtyq. Asty Seıdahmet esimdi týǵan aǵasy basqaryp júr. Kóńil aıtyldy. Elder asqa otyrdy. Dıdaǵańnyń jaqsylyqtaryn jarysa aıtyp, eli tebirenip jatyr. Tań ata janazaǵa daıyndyq qyzý bastaldy. Aǵanyń týystary bólek jınaldy da súıekke túsetin eń janashyr kisilerdiń tizimin jasaýǵa kiristi. Sálden soń Seıdahmet aǵasy maǵan taqap kelip: - Sanjar degen sen ǵoı? - dedi. - Ia. - Seni inimniń eń jaqyn rýhanı baýyry dep aıtty. Súıekke túsetinniń biri sensiń. Buryn túsip kórip pe ediń?-dedi. - Bir- aq ret kirip kórgem. Onda da tek sý áperip turǵam. - Jaqsy, sonyń ózi jetedi. Túsetinder túgel dáret alyp, taza taharatpen kirsin. Ózim de meshitte qyzmet etem. Bilmegenderińdi aıtyp turam. - Jaqsy, men daıynmyn. Menimen birge súıekke túskender eresek kisiler bolǵanymen, mundaı iste kóbi tájirbıesiz bolyp shyqty. Basqaryp turǵan ımamnyń ózi batylsyzdaý qımyldady. Amal joq, eki bilekti sybanyp tastap, tizgindi qolyma alýǵa týra keldi. Ózime artylǵan mindetti barynsha adal atqaryp shyqtym. Aǵasy dán rıza boldy. Máıitti dalaǵa shyǵarǵan soń, qaraly mıtıń bastaldy. Aýyl jurty óte kóp jınaldy. Jınalatyn da jóni bar eken. Sebebi, Dıdaǵań qarapaıym minez-qulqymen jerlesteriniń júregin jaýlap alǵan. Tipti, «kitap oqymaıdy» degen jas býynnyń ózi, ol kisi týraly jyly lebizder aıtyp jatyr. Dıdaǵań aýlyna kelgen saıyn úlken, kishi demeı bárimen teńdeı áńgimelese bergen. Talaı adamǵa sharapaty molynan tıipti. Muqtaj kisilerden kómegin aıamapty. Mıtıńi aıaqtalǵan soń qaraly kósh zıratqa qaraı jol tartty. Imam janaza namazyn oqyǵan soń (Ol jaqta janaza namazy qorymnyń basynda oqylady eken) deneni qabirge jaıǵastyrdy. Basqaryp júrgen bir týysy «áı, aǵaıyndar, qazir topyraq salǵanda úsh kúrekten artyq salmańyzdar. Adam tym kóp. Arttaǵylarǵa kezek tımeı qalady. Bir ýys topyraq salý úshin aramyzda 5 myń shaqyrym jerden arnaıy ushyp kelgen qonaqtar bar. Solarǵa kezek tımeı qalmasyn» dep eskertti. Sonyń ózinde shette turǵan jergilikti halyqtyń biraz parasyna topyraq salý násip bolmady. Sebebi, jınalaǵan jurt tym kóp. Topyraq salyp jatyp «Dıdaǵańyń ómiri qanshalyqty maǵynaly boldy? Mynaý ádemi ólimge jata ma» dep oılanyp kettim. Sol kezde ataqty jazýshymen suhbattasqan sátterim eriksiz esime orala bastady. Birde úıimde qonaqta otyrǵanda aǵadan «osy sizdiń jer izdegen saryatanda alǵashqy birineshe abzas týra Júsipbektiń «Aqbilegindeı» bolyp, jyr sıaqty tógilip túsedi. Ondaı shedevrdi qalaı jazdyńyz? Júsipbekten úırendim dep aıta almaısyz. Sonda qalaı» dedim. Ol kisi maǵan qarap «ondaı kezde kóńilimde ádemi bir áýenniń rıtimi oınap turady. Sol rıtimdi bir ret ustap alsań, boldy, ary qaraı aqtarylyp kete beredi» dep kele jatty da, kenet kilt toqtap, «jaraıdy, ol áńgimeni keıinge qaldyraıyq. Aldynda ne jaıly aıtyp otyr edik» dep áńgimeni basqa tarapqa buryp jiberdi. Men ishimnen «maqtaýdy jek kóredi eken» dep oıladym. Ol kisi sol kúıi ózin maqtaýǵa múmkindik bermedi. Ózi týraly áńgimeni buryp áketip, dereý B. Maılınniń áńgimelerin taldaı jóneledi. Birde qasymdaǵy bir jigit «bala-shaǵasy qazaqsha sóıleıtin jazýshydan sizdi kórdim» dedi. Dıdahmet aǵa «men osyǵan óte qatty mán berdim. Úlken qyzyma da «bolashaq kúıeý bala ana tilin bilmeıtin bolsa, batamdy bermeımin. Áýre bolma» degem. Sodan bir kúni myna Erlandy ákep tanystyrdy. Qazaqshasyn, tárbıesin tekserip baıqadym. Synnan súrinbedi. Sosyn batamdy berdim. Al, myna jalǵyz uldy jaz saıyn Altaıǵa talaı qýǵam. Sondyqtan bul bala da ana tiline júırik bop shyqty» dedi. Men ol kisiniń ulymen tanysqan soń ortaq áńgime de kóbeıe berdi. Bir kúni balasyna telefon soǵyp: - İnim, búgin úıge alystan qonaqtar keledi. Sen de ishinde bol,- dedim. Uly: - Sáke, renjimeńiz. Búgin ne bolsa da bara almaıtyn kúnim,-dedi. - Nege? - Sol. Búgin papamdy monshaǵa túsiretin kúnim. Ol kúni men eshqaıda da bara almaımyn. - Papań júgirip júrgen tyń adam ǵoı. Monshaǵa ózi túse bermeı me? - Joq, túse bermeıdi. Altaıdyń qazaqtary úshin monsha degen ómirdiń bir bólinbes bólshegi. Papamdy monshaǵa túsirý úshin bir kúnimdi arnaımyn. Bul sizder túsetin ótirik saýna emes. Bul - professıonaldar túsetin naǵyz monsha. İshinde samyrsynnyń ıisi ańqyp turýy kerek. Anasy shaqalaq balasyn qalaı shomyldyrsa men de papamdy týra solaı shomyldyram. Ol basqalar úshin «kimsiń Dıdahmet» degen ataqty jazýshy bolǵanymen, men úshin bul kádimgi kútimge muqtaj jas bala sıaqty,-dedi. Árıne, ondaı baladan aınalyp ketesiń ǵoı. Biraq, áńgime balada emes, ákede bolyp turǵan joq pa. «Qalada turatyn ataqty jazýshy, jalǵyz balasyn anandaı deńgeıde qalaı tárbıelep shyqqan» dep eriksiz tańǵalasyń. Qala turmaq, aýylda ondaı tárbıeni balasyna daryta almaı, aqyrynda sorlap qalǵan ata-ana jetedi. Jalpy, aǵamyz ajaldyń ózin aınalsoqtap, ańdyp júrgenin júregimen sezdi-aý deımin. Sebebi, neshe ret bas qossaq ta ataq-dańqtyń baıansyz ekenin basa aıtyp otyrdy. Ol bir rette «Tolstoı óziniń «Ispovedinde» ras aıtady. «Jas kezde ataqty jazýshy bolýdy armandaısyń. Aqyry bolasyń. Al, sodan ne tústi káne» dep jazady. Qarap otyrsań, ras áńgime. Mine, biz de biraz jurtqa tanyldyq. Biraz shyǵarmam shet tilderine de aýdaryldy. Al, ne tústi sodan» dep taýsyla sóılep, kózderi muńǵa batyp, únsiz otyryp qaldy. Ol kisi Tolstoıdyń osy eńbegine uqsas bir shynaıy shyǵarma qaldyrýdy oıǵa alyp, oqtalyp júrdi. Menimen jolyqqan saıyn ólim, Qudaı, din taqyrybyn ǵana qozǵaıdy. Basqa tarapqa áńgimeni burǵyzbaıdy. Men de izdegenge suraǵan dep neshe túrli sopylardyń hıkaıalaryn qumarta aıtamyn. Ol kisi rahattana otyryp tyńdaıdy. Bir kúni kózine operasıa jasatypty. Ókinishke oraı, operasıa sátti bolmaǵan. Uly «papamnyń kóńil kúıi onsha emes. Bir kózim kórmeı qala ma dep ýaıymdap júr» dedi. «Qazir, ákeıdi qatyramyz» dedim de Dıdaǵama telefon soqtym: - Dıdaǵa, assalaýma-áleıkým, kózińiz qalaı? – dedim. Ol kisi esh syr bergen joq. Barynsha sergek daýyspen: - Qudaıǵa shúkir, bolady. Poka, bir kózim kórmeı tur. Biraq, dárigerler «birazdan soń kórip ketesiz» dep dámelendirip qoıdy,- dep sańq ete qaldy. - Bul jaqsylyqtyń nyshany!- dedim - Qalaısha? - Myna bizdiń musylman jurtynda Ibrahım Adham degen áýlıe bolǵan. Sol kisi «adamnyń júrek kózi ashylarda, mańdaıyndaǵy eki kózi soqyr bolady» degen. Júrek kózińiz ashylaıyn degen ǵoı. - Da, Adham solaı dep pe? Qalaı kúshti aıtqan eı myna áýlıeń!? - Abaı atańyz da solaı degen. «Júrektiń kózi ashylsa, adamzattyń hıkmet keýdesi» degen ǵoı. Sol sıaqty, ómir boıy úıińizge jıhaz emes, keýdeńizge rýhanı qazyna jıdyńyz. Endi sol qazynany júrek kózimen tamashalap jatasyz, kolleıdeskop qyzyqtaǵan bala sıaqty. Odan artyq ne kerek sizge? Báribir, kózińiz kórgenmen onyń sizge keregi joq. Senbeseńiz televızordy qazir qosyńyz. Ol jerde «iship qoıdy, jep qoıy, ustaldy, sottaldy» degennen artyq eshteńe kórsetpeıdi. Siz kerisinshe, Iassaýı sıaqty naǵyz jer astyna ketetin jasqa jettińiz. Endigi jerde jerdiń betindegi maǵynasyz dúnıaǵa alańdap qaıtesiz? - Pah, shirkin. Áı, sen bala da aıtasyń aý. Biraq, rasymen de solaı ıa? - Endi she, tap qazir TV-ny qosyńyzshy, neshe saǵat tapjylmaı qaraı alar ekensiz? - Shynymen de kóretin dym joq qoı. Ony ózimiz de de kún saıyn aıtyp júrmiz,-dep moıyndady. Men áńgimeni odan saıyn qyzdyryp: - Baıaǵyda, Hasan Basrı degen áýlıeden adamdar «Dúnıede eń úlken ókinish ne» dep surapty. Sonda Hasan «Júrektiń ólýi» depti. «Júrektiń ólýi degen ne» dep qaıyra suraǵanda ol «Júrektiń ólýi degen – júrektiń dúnıege alańsyz baılanyp qalýy» depti. Eger osy taraptan qaraıtyn bolsaq sizde ókinish joq. Qudaıǵa shúkir, biraz ataǵyńyz shyqty. Artyńyzǵa iz qaldyrdyńyz. Kúıeý balańyzdyń qyzmetin paıdalanyp kim kóringendi qorqytyp, ne bolmasa, Astanada mınıstirliktiń esiginen syǵalyp júrgen joqsyz. Ataq-abyroıyńyzdy paıdalanyp, jalǵyz ulyńyzdy da qulaǵynan súırep, kóringen jerge tyqpyshtap, bedelińizdi jermen jeksen etken joqsyz. Iaǵnı, júregińiz dúnıege jabysyp, ólip qalmaǵan. Júregińiz «áli de elime paıdaly bir nárse istesem» dep tiri júrektiń qyzmetin istep tur. Al, ulyńyz bolsa, sizge masyl bolmaı óz arbasyn ózi súırep ketip barady. Qolda kelinińiz bar. Nemereli boldyńyz. Endi sizge ne kerek?-dedim. - Oıpyrmaı, seni tyńdap tura bersem, adamǵa obshym eshteńe kerek emes sıaqty ǵoı-dedi de qarqyldap kúlip jiberdi. Odan keıin kóńil-kúıi shalqyp shyǵa keldi. Tebirenip biraz ýaqyt ár túrli áńgimeler aıtyp, artynan habarlasqanym úshin alǵys aıtyp qoshtasty. Qabirge topyraq tastalyp jatqanda meniń mıymda osyndaı estelikter zýyldap aınalyp jatty. Kenet maǵan «ıa, bul kisi óte baqytty adam. Óte ádemi óle bildi» dep oıladym. Rasymen de solaı. «Ólsem ákemmen bir qorymda jataıyn» degen ósıetin, urpaǵy buljytpaı oryndady. Óte tanymal sheneýnik kúıeý balasy da tikesinen tik turyp, adalynan qyzmetin qylyp jatyr. Qazaqy tárbıe alǵan jalǵyz kúıeý balasy jón biletin eldiń uly ekenin isimen dáleldep shyqty. Janazada atqarylatyn aýyr jumystyń bárine beıne bir qarapaıym jumysshydaı aralasty. Dıdaǵań - uly men qyzyna «bireýdiń kóz jasyna qalmaı, qıanatsyz kún kórińder» degen altyn qaǵıdany sińirip úlgergen sanaýly adamnyń biri. Odan da artyǵy - ómiriniń sońǵy kúnderinde kez kelgen arly adam bastan keshetin qıyn rýhanı háldi tolyq bastan keshirdi. Ol kisi júregi toqtaǵansha «men osy durys ómir súre aldym ba? Ómirimdi budan da kúshti etip súre alar ma edim? Men Qudaıǵa qanshalyqty jaqynmyn?» degen suraqtardyń shyrmaýynda júrdi. Sopylardyń tilimen aıtqanda kim de kim «men Qudaıǵa jaqynmyn» dep jar salsa, ol adam Haq taǵaladan óte alysta júr degen sóz. Al, eger kimde kim «Men Alladan alyspyn» dese, ol - óziniń Ulyq Allaǵa qanshalyqty jaqyn júrgenin sezbeı júrgen adam. Qaıran Dıdaǵań da týra solaı boldy. Ary men uıatynyń arqasynda Qudaıǵa sonshalyqty jaqyn bolyp júrse de, Táńirsine qanshalyqty taqap barǵanyn bilmegen kúıi ómirden ozdy. Menińshe, jazýshynyń rýhy bul pánıde mazasyn alǵan suraqtardyń azabynan máńgilikke qutyldy. Sebebi, óziniń Qudaıǵa qanshalyqty jaqyn bolǵany endigi jerde kúmánsiz anyq kórip, sheksez shattana alady.Sanjar Kerimbaı, Facebook paraqshasynan
