Áleýmettik jelidegi keıbir pikirlerdi qarap otyrsaq, qurdymǵa ketip bara jatqandaı kórinemiz. «Táýelsizdik alǵanymyzǵa 25 jyldan assa da, memlekettik tilde nege sóılemeımiz?», «Qazaqtyń tili qurydy». «Bárine kináli – bılik, olar Reseıdiń tilinde sóıleıdi». Biraq bulaı dep baıbalam salǵanymyzben, tildik jaǵdaı túzeldi me? Joq.
Belgili kınorejısser ári akter Nurtas Adambaı óziniń feısbýktegi áleýmettik paraqshasynda qazirgi qoǵamnyń shynaıy kórinisi bolyp otyrǵan máseleni qozǵaıdy. Ras biz «tildik másele» týraly kóp áńgime qozǵaımyz. Oryssha sóıleıtinderdi jaqtyra bermeımiz. Biraq kóp ultty Qazaqstan qoǵamynda olardyń da pikirin bir tyńdasaq, qalaı bolar edi? Olardyń da pikirinde aqıqat bar ma? Tyńdap kórelik, Nurtas Adambaı ne deıdi?
– «Nege bizdi «taza qazaq» pen «shala qazaqqa» bólesizder? Bóliný arqyly biz memleketimiz ben táýelsizdigimizge qyzǵana qaraıtyn dushpandarymyzǵa ózimizdi jyǵyp beremiz. Kún sanap qazaq tilinde sóıleıtin jastardyń artyp keletinin kópshiligińiz baıqaǵan da shyǵarsyz. «Gákkýdiń» konsertinde, Almatydaǵy Astana alańynda 40 myń jas tyńdarmannyń qazaqtildi ánshilermen qosyla án aıtqanyn óz kózimmen kórdim. Bul degenińiz keremet! Memlekettik tildi biletin óskeleń urpaq ósirdik! Sondyqtan da kezinde belgili bir sebeptermen óziniń ana tilin jetik meńgere almaǵandarǵa «tas laqtyrýdyń» qajeti joq. Men óz elimdi shynaıy jaqsy kóremin jáne onyń bolashaǵy úshin alańdaımyn. Sondaı-aq, men halqymyzdy qandaı da bir belgilerge qarap bólgenge qarsymyn! Bizde barlyǵy jaqsy bolady».
Buryn KVN-de oınaǵan belgili jigittiń bul sózinde az da bolsa shyndyq bar. Ras, oryssha sóılegenderdiń barlyǵyna orynsyz sóz aıta bermeýimiz qajet. Ol qazaqtildi bolmaǵany úshin kináli emes. Qoǵamda qazaq tiliniń órisi keńeıip, qanattanyp kele jatqanyn bári de barǵan saıyn moıyndap keledi.
Jalpy bizde ózge ulttyń ókili bolsa da, qazaq tilin nasıhattap júrgenderdiń de qarasy kóbeıdi. Olardy «memlekettik tildi nasıhattadyń» dep, sógip jatqan áriptesteri de joq. Bir ǵana mysal, orys qyzy Krıstına Novıkova Almatydaǵy qorǵanys isteri jónindegi departamenttiń baspasóz qyzmetiniń basshysy. Negizgi mamandyǵy – fılolog, aǵylshyn tiliniń mamany. Áskerı sheni – maıor. Qorǵanys salasynda jumys istep kele jatqanyna bıyl 15 jyldan asty.
–Bastapqyda qytaı tilin tańdap, jarty jyldaı sol tildiń sabaqtaryna qatysyp júrdim. Biraq keıin ıspan tiline aýysyp kettim. Óıtkeni ózime Eýropa halyqtarynyń tilderi jaqyn ári olardy tez meńgerip alatynymdy baıqadym. Al kúndelikti ómirde, jumysymda qazaq jáne orys tilderin paıdalanamyn. Kez kelgen buıryq pen jedelhattardy orys tilinen qazaqshaǵa aýdarý kerek bolǵanda aýdarmashyny kútip otyrmaımyn. Ózim aýdaryp, jaza salamyn. Bul jaǵynan eshqandaı qıyndyq joq. Adamdarmen de dál solaı. Aty-jónimdi aldyn ala bilip, habarlasqan adamdar oryssha tilin buryp sóılep turǵanyn sezsem, birden qazaqsha sóıleımin. Sonda telefonnyń arǵy jaǵynan “Siz qazaqsyz ba?” dep tańdanǵan daýystardy estımin, – deıdi Krıstına Novıkova.
Krıstına qujattaǵy aty-jónine qaramastan ózin qazaqpyn dep sanaıdy. Tipti, kóp nárseni qazaqsha oılaıdy. Bala kúninde Atyraýda ata-ájesiniń qolynda ósken. Qazaq mektebine baryp, joǵary oqý ornyn da qazaqsha bitirgen. Demek, Krıstına úshin tildik kedergi joq. Eń aldymen ol ózin Qazaqstannyń patrıoty sezinedi. Al júrekte patrıottyq sezim bar jerde, ózge oı bolmaıdy.
Mysaly, sondaı adamnyń biri – Rımma Afanaseva. Onyń ósken ortasynda qazaqsha sóıleıtinder múlde bolmapty. Mektepte oryssha oqyp, bitirgen. Biraq bári óz talap-yntasymen júzege asqan.
–Qazaq tilin erkin meńgerýge ózimniń qyzyǵýshylyǵym jáne osy pánnen sabaq bergen ustazym sebep boldy. 1-synypty bitirgen kezde «Men qandaı pándi jaqsy bilemin?» dep oıladym. Sol kezde qazaq tilinen baıqaýǵa qatysyp, ekinshi oryn alǵanmyn. Eger jarysta ozsam, ıaǵnı, ári qaraı tyrysa berýge bolady dep sheshtim. Sonda qatty qýanǵanym áli esimde. Sóıtip memlekettik tilge den qoıa bastadym, – deıdi qazaq tili pániniń muǵalimi Rımma Afanaseva.
Rımma qazir Qostanaıdyń Fedorov aýdanyndaǵy Voronej aýylynda orys mektebinde qazaq tilinen sabaq beredi.
Mysaly, tanymal telejúrgizýshi Maııa Veronskaıanyń Qazaqstannan ketý týraly tipti oıy joq. Óıtkeni ol da – óz eliniń patrıoty.
–Meniń Otanym – Qazaqstan. Osy jerde dúnıege keldim, osynda ómir súrip kelemin, óz jerimdi, halqymdy súıemin. Eshqaıda ketkim kelmeıdi. Tarıhı Otanym – Reseıde, árıne, boldym, alaıda ol jaqtyń mentalıteti múldem basqa. Aıyrmashylyǵy jer men kókteı. Maǵan jaqpaıdy. Adamdardyń basym kópshiliginiń júzderi sýyq. Bizdegideı, aq jarqyn emes. Qazaq halqy keń peıildi, baýyrmal halyq, – deıdi tanymal júrgizýshi M. Veronskaıa.
Demek qoǵam qazaqtanyp keledi. Al shynaıy ómirde qazaq tiliniń qajettiligin seziný – ultqa jasalǵan úlken qurmet. «VISOR Holding»AQ dırektorlar keńesiniń tóraǵasy, ekonomıs Aıdan Káripjanovtyń bylaı degeni bar:
–Orystildiler endi qazaq bolýǵa umtylýy kerek. Olar shyn máninde ulttyq tereń qundylyqtardy sezine alatyn deńgeıde bolýy qajet. Óıtkeni tańdaý quqy barǵan saıyn tarylyp keledi. Basqalaı jol joq, – deıdi Aıdan Káripjanov.
Biz joǵaryda sóz etken azamattyń biri –qazaq, ekinshisi – orys, úshinshi –ýkraın. Biraq bárin de ortaqtastyryp turǵan bir nárse bar. Ol – memlekettik tilge degen qurmet. Al ózin Qazaqstannyń patrıoty retinde sezine alǵan kez kelgen azamat onyń tilin de úırenedi, ultyn da súıedi jáne qurmetteı de biledi.
Mıýa Baınazar
