Motosıkl – búgingi tańda eń qolaıly kólik quraldarynyń biri. Alaıda, dál osy eki dóńgelekti transport quralynyń shyǵý tarıhyn ekiniń biri bile bermeıdi. Endeshe, Qamshy.kz aqparat agenttigi oqyrmandar nazaryna dál osy "eki dóńgelekti jylqynyń" qalaı qurastyrylǵanyn jáne onyń jumys barysynda kezdesken qıyndyqtarymen tanystyrmaqshy.

Tarıhı derekterge sensek, bıylǵy jyldyń  10 qarashasynda adamdardyń motosıklmen júre bastaǵanyna 134 jyl tolady eken.  Qozǵalys quralynyń shyǵý tarıhy týraly ártúrli derekter bar. Solardyń eń negizgilerine sholý jasasaq.  

Fransıa

Bul elde motosıkldiń eń alǵashqy "nusqasy" "basqysy bar velosıped" degen atqa ıe bolǵan. Fransıadan shyqqan usta Per Mısho 1860-ynshy jyly «Mısho jáne kompanıanyń" negizin qalady. 1867 jyly Perdiń basshylyǵymen shaǵyn bý qozǵaltqyshymen jabdyqtalǵan eń alǵashqy velosıped qurastyrylyp shyǵaryldy. Al prototıpi sonaý 1863 jyly qurastyrylǵan deıdi.

AQSH

Amerıkandyqtar da kóshten qalmaı, 1867 jyly Sılvestr Roper kópshilikke óz velosıpedin tanystyrdy. Ol júrgizýshiniń aıaqtarynyń ortasynda ornalasqan bir buryshynda tetigi bar ekisılındrli quraldyń kómegimen qozǵalysqa keltiriletin. Qolmen basqarylatyn. Alǵa qaraı ıilse, gaz berilip, jyldamdyq artatyn, al tutqany keri tartsa, tejegish iske qosylatyn.  

Ǵalymdar motosıkl býmen júretin velosıpedterge eshqandaı qatysy joq degen sheshimge keldi. Sebebi, motosıkl bý qozǵaltqyshpen emes, ishteı janatyn únemdi qozǵaltqyshpen jabdyqtalǵan.

Ulybrıtanıa

1884 jyly aǵylshyndyq Edvard Batler sol kezde tolyqqanday motosıkl dep ataýǵa keletin kólik quralyn tanystyryp, oǵan «Butler Petrol Cycle» degen ataý berdi. Sóıtip, dál sol jyly Londondaǵy jármeńkede kópshilik nazaryna usynyldy. «Butler Petrol Cycle» trısıkl retinde  tanystyrylyp, komersıalyq tehnıka maqsatynda paıdalanǵan bolýy múmkin. Este qalatyn bir jaıt, onyń ataýynda "sıkl" termıni kezdesedi. 

Batlerdiń motosıkli týraly

Bul úsh dóńgelekti kólik quraly artqy dóńgelegindegi 600 kýbty quraıtyn qýattylyǵy 5,8 l.s.s elektrmen qosylatyn jáne sý salqyndatqyshy bar jalǵyz jelimen jabdyqtalǵan.

Batlerdiń demeýshisi de, qarjylyq turaqtylyǵy da bolmaǵandyqtan, motosıkldi kóp kólemde shyǵarý múmkin emes edi. 1888 jyly Batler motosıklderdiń serıalyq shyǵarylymyn shyǵarǵysy keldi. Biraq ol saýda naryǵynda jetistikke jetpedi. 

Eń qyzyǵy motosıkldi eń alǵash oılap tapqan adam eshqandaı ataq-dańq qýmaǵan Gotlıb Daımler degen azamat bolǵan. Motosıkldiń "balasy" aǵash motosıkl «Raıtvagen» saýda úshin emes, qozǵaltqyshty synaý úshin jasalǵan. Bul motosıkl 1885 jyly shyǵarylǵan degen derek bar.

Gotlıb Daımlerdiń negizgi maqsaty — tórt dóńgelekti avtokólikti «dúnıege ákelý» jolynda qurastyrylǵan birinshi jáne sońǵy motosıkli týraly jazýshy, pýblısıs Melıssa Holbrýk Pırson: «Alǵashqy motosıkl jazalaý quraly sıaqty kórinedi» dep sýretteıdi.

Germanıa

1894 jyl Múnhen motosıkliniń alǵashqy serıalyq shyǵarylymymen este qaldy. Buǵan Aloız Volfmúller, aǵaıyndy Vılgelmder, Genrıh Hıldebrand jáne mehanık Gans Gaızenhof sebepker boldy. Alǵashqy serıalyq úlgidegi júzdegen motosıkl Fransıa men Germanıada ornalasqan negizgi zaýyt pen usaq sheberhanalardyń arqasynda «jaryqqa shyqty». Naqty sany belgisiz. Alaıda sarapshylardyń pikirinshe, shamamen, 800-den 2000 danaǵa deıin jetti deıdi.

1894 jyldyń 20 qańtaryndaǵy óndiriske berilgen patentte «Hildebrand & Wolfmuller» motosıkliniń salmaǵy 50 kg jáne sýmen salqyndatylatyn qýattylyǵy  2,5 ishten janatyn tórt taktili qozǵaltqyshy bar delingen.  Bul jyldamdyqty saǵatyna  45 sharshy shaqyrymǵa deıin arttyrýǵa múmkindik bergen. Biraq bir qarama-qaıshylyq bolǵan. Motosıkldiń basqysy, tipti ajyratqyshy da bolmaǵan. Qozǵaltqyshty iske qosý úshin júrgizýshi motosıkldi ıterip júrip júgirip, qyzdyryp alýy kerek. Sodan keıin ǵana «tulparynyń» tizginen qolyna alatyn. 

Bul ónertabys kópshiliktiń qyzyǵýshylyǵyn arttyrdy. Motosıkldi jappaı satyp alyp ketti. Tipti baǵasynyń 1200 markadan joǵary ekenine de qaramady. 1894 jyldyń sońyna qaraı Múnhendegi óndiris zaýyty táýligine on danasyn shyǵaryp otyrdy.

Ónertapqyshtar ózderine maqsat qoıdy. Olar óndiristi rettestirip alyp, jylyna 3000-nan kóp motosıkl shyǵarýǵa bel býdy. Alaıda, motosıkl tizgininde qaýipsiz sharasy qarastyrylmaǵandyqtan ári senimsiz ekendigin alǵa tartqan tutynýshylardan túsken aryz-shaǵymdardyń nátıjesinde óndiris qarjy turǵysynda quldyrap, zaýyttyń jabylýyna ákep soqty.   

1897 jyly naryqta otty tutanǵyshy bar múldem jańa qozǵaltqyshtar paıda boldy. Bul barlyq qozǵalys quraldarynyń óndirisin jaqsartýǵa berilgen keremet múmkindik edi. Sóıtip, jańa kezeń bastaldy.

Sarapshylardyń paıymdaýynsha, búgingi kúnge deıin motosıkldiń álem boıynsha 1894 jáne 1897 jyldary jaryqqa shyqqan 10 shaqty túpnusqasy taratylǵan. Olardyń árqaısysynń aýksıondaǵy baǵasy  150 myń dollardan joǵary.

Aýdaryp, usynǵan: Maqpal Sembaı