AQSH-tyń eń iri ınvestısıalyq bankteriniń biri - Bank of America (BofA) sarapshylary «aldaǵy ýaqytta biraz elderge ulttyq valútasyn  30 paıyzǵa qunsyzdandyrýǵa týra keledi» dep málim etti. O tizimniń ishinde Orta Azıa elderiniń ishinde Qazaqstanda bar.  Atalmysh bank sarapshylarynyń baıyptaýynsha, Qazaqstan mundaı áreketke eriksiz barady. «Eger olaı etpese bul eldi ekonomıkalyq turaqsyzdyq kútip tur» deıdi halyqaralyq sarapshylar. 

Halyqaralyq sarapshylar alǵa tartyp otyrǵandaı, álemdik naryqtaǵy munaı baǵasynyń túsýi, Reseı rúbliniń shegine jete quldyraýy, Reseı men Qazaqstan arasyndaǵy saýda-sattyq baılanysynyń tómendeýi jáne saýda-sattyq baılanysynda baǵa tepe-teńdiginiń bolmaýy máseleni osyǵan ákelip tirep otyr. AQSH bankiniń joramalynsha, bizdiń ulttyq valútamyz bıylǵy jyldyń sońyna deıin qunsyzdanyp, elde bir dollar 400 teńgeden asyp jyǵylýy múmkin. 

Otandyq sarapshylarymyzdyń birazy osy ýaqytqa deıin bizge ekonomıkalyq ósim bolýy úshin elde bir dollar 370 teńge bolýy kerek degen edi. Al bul máselege qatysty elimizdiń Ulttyq bankiniń tóraǵasy Erbolat Dosav myrzanyń oıynsha, teńgeniń qunsyzdanýyna qatysty boljamnyń basym bóligi eki faktorǵa negizdeledi: birinshisi - munaıǵa álemdik baǵanyń tómendigi, ekinshi - Reseı rýbliniń qunsyzdanýy. Osyǵan oraı  bas bankır  óz kezeginde «men shyndyǵynda biz úshin munaı baǵasy mańyzdy faktor bolyp tabylady dep sanaımyn. Degenmen, biz taıaý arada aıyrbas baǵamynyń kúrt ózgerisine jol bermeımiz»degen bolatyn.

Negizinen, Ulttyq banktiń teńgeni qoldaýǵa qatysty saıasatyna baılanysty otandyq ekonomıs-sarapshylarymyzdyń birazy «teńgeni qoldaýda jalǵyz Ulttyq bank pen Úkimettiń saıasaty azdyq etedi. Álem boıynsha birqatar elderdiń valútasy túsip jatqanda biz teńgeni qashanǵa deıin tejep ustaı alar ekenbiz» degen oılaryn alǵa tartyp otyr.

Bul rette, ekonomıka ǵylymynyń doktory, profesor, Beısenbek Zıabekov

«Qazir Ulttyq bank aqsha-nesıe saıasatyn retteı alyp otyr. Degenmen, devalvasıany boldyrý nemese boldyrmaý tek qana Ulttyq banktiń qolynda turǵan joq. Bilesiz, kórshiles Reseı rýbli kún saıyn qunsyzdanýda. Álemde shıkizat baǵasy túsýde. Álem boıynsha birqatar elderdiń ulttyq valútasy qunyn túsirdi. Osylaısha shıkizat baǵasy tómendep, eksporttan túsetin dollar kólemi shektelip otyrǵan kezde, teńgeniń baǵamyn tejep ustaý – bizdiń altyn-valúta qorymyzǵa qaýip tóndiretin jaıt. Osy ýaqytqa deıin Ulttyq bank teńgeniń qunyn ustap turdy. Endi budan ári ustap turýǵa múmkindik te bolmaı qala ma dep oılaımyn. Óıtkeni álemdik ekonomıkalyq ahýaldyń qıyndaı túsetini barshaǵa belgili.Sondyqtan biz teńgeni ýaqytsha ǵana tejep ustap tura alamyz. Biz shıkizatqa táýeldi el bolǵandyqtan, shıkizat baǵasy túsken saıyn bizge keler túsimniń de azaıatyny málim. Al munyń arty ulttyq valútamyzdyń qunsyzdanýyna aparyp soqtyratyny daýsyz»,-dedi.

Jalpy, teńge baǵamyna qatysty mamandardyń paıymdaýynsha, eger aldaǵy eki aıda álemdik naryqta munaı baǵamy 65 dollarǵa kóterilip, Reseı rúbli eńse tikter bolsa, sondaı-aq Qazaqstan naryǵynda rúbl 4,2 teńgeniń kólemine kóteriler bolsa, onda Ulttyq bank teńgeniń baǵamyn 380-385 teńgeniń aralyǵynda ustap tura alady. Biraq otandyq sarapshylarymyz osylaı degenmen, kesheli beri halyqaralyq Ekonomıkalyq damý ortalyǵynyń sarapshylary munaı baǵasynyń arzandaýyna qatysty Reseıdiń búdjet kólemi taǵy da de azaıatynyn, rúbldiń baǵamy jaz óte taǵy da qunsyzdanýy múmkin ekenin qulaqqaǵys jasady. 

Buǵan qatysty  ekonomıst-sarapshy: Maral Tórtenova:

«Reseıdiń Ortalyq bankine rúbldi tejep ustap turý arzanǵa soǵyp turǵan joq. Bizdiń ekonomıkamyz Reseıge baılanyp turǵandyqtan bul jerde Reseıdiń valútasynyń qunsyzdanýy bizge áser etpeıdi deýge negiz joq. Ázirge Ulttyq bank teńgeniń baǵamyn qalypty ustap tura alady. Biraq bul ýaqytsha qubylys. Bizdiń ekonomıkamyz tikeleı munaıdan túsetin túsimmen tolyǵyp otyrǵandyqtan bul jerde biz álemdik munaı baǵasyna qatysty, elge tartylyp jatqan ınvestısıalarǵa qatysty da boljam jasaǵanymyz abzal. Eger bolashaqta munaıdan túsetin túsim artsa teńge baǵamy da nyǵaımaq, túsim azaısa onda teńgeni devalvasıalaýǵa týra keledi. Bul endi barshaǵa belgili jaıt. Al qazir biz el ekonomıkasyn dollardan aryltýǵa, Ulttyq qordan qarjy bólip otandyq óndiristi qoldaýǵa, syrttan ınvestısıa tartýǵa ksh salyp jatyrmyz. Eger munyń barlyǵy saýatty, oryndalsa, biz daǵdarystan utyp shyǵýymyz da múmkin. Sondyqtan qordan bólingen qarjyny qatań baqylaýda ustap, árbir salany qoldaýǵa beıil tanytqanymyz jón»,- dedi.

Avtory: Qarlyǵash Zaryqqanqyzy