HİH ǵasyrdyń aıaǵyna qaraı İle, Altaı, Tarbaǵataı syndy úsh aımaqtyń Qytaı eline basy bútin bodan bolýyna baılanysty qazaq jurty men Qytaı eliniń arasyndaǵy baılanys tipti de jıiledi. Úsh aımaqty mekendegen qazaqtar mal men bastyń amandyǵy úshin el tizginin ustaǵan Qytaı elimen til tabysyp turýǵa tyrysty. Aýys-túıistiń salqyn júretin burynǵy zamanyndaı emes, aýyly aralas, qoıy qoralas jatqan dál osy kezeńde tilmashtardyń qajetteligi artty.

1922 jyly Úrimjide ashylǵan Mońǵol-qazaq mektebi óz túlekterine qytaı-orys tilderin tereńdetip oqyta bastady. Bul Shyńjańdaǵy jańa býyn qazaq aýdarmashylarynyń qalyptasýyna ıgi áserin tıgizdi. 1933-1934 jyldardan bastap oqý-aǵartý, baspa isiniń órkendeı bastaýy da aýdarma isin onan ary jandandyra tústi. Buryndar qazaq arasynan shyqqan Aqyt Úlimjiuly, Áset Naımanbaıuly, Júsipbek Shaıhyslamuly, Arǵynbek Alashbaıuly syndy aqyndar názıralyq dástúr arqyly arab, parsy ádebıetiniń jaýharlaryn qazaq ádbıetiniń qajetine jaratsa, endigi kezekte jańa býyn qazaq aýdarmashylary qytaıdyń klasıkalyq shyǵarmalaryn aýdarýdy qolǵa aldy. Narıman Jabaǵytaıúly, Mellathat Álenúly, Ábdibek Baıbolatov, Ǵlajden Ospan, Ánýarbek, Árip Zurǵanbekúly, Ábdildabek Aqyshtaıúly, Qalıhan Qalıaqbarúly, Hakim Ákimjan, Ázimhan Tishanúly, Ábdikerim, Aqberdi Izatbekuly, Bekmuhamet Berikuly, Qazymbek Arabın, Shamas Áýbákir, Naımanǵazy Sapanuly, Aqıa Radanuly, Álimjan Qatbaev, Kákesh Qaıyrjan, Ábdimanap Ábeýuly sekildi beldi aýdarmashylar Lý Shún, Maý Dun, Ba Jın, Iań Mo, Laý Shy shyǵarmalaryn, Saý İİİýechınniń «Qyzyl saraıdaǵy túsin», Lo Gýanjuńnyń «Úsh patshalyq qıssasyn», Ý Chyńynnyń «Batysqa saıahatyn», Shy Naıan men Lo Gýonjuńnyń «Sý boıyndasyn» jáne «Tań dáýirinin tańdamaly óleńderin» art-artynan tárjimeledi.

Sol aýdarmalar arqyly qazaq oqyrmandaryna tanylǵan Qytaı ádebıeti óz kezeginde Qytaıdaǵy qazaq ádebıetine tıisti deńgeıde yqpal etti. Ásirese, joǵaryda ataǵan Qytaı ádebıetiniń kórnekti ókilderi Lý Shún, Go Moro, Aı Chıń sekildi aqyn-jazýshylardyń shyǵarmalaryn qazaq ádebıetshileri úlgi tutty.

 Osy oraıda Qytaı ádebıetin qazaq tiline aýdarǵan Qytaıdaǵy qazaq aýdarmashylarynyń eńbekterin ataı ketken jón. Bul elimizdegi ádebıettanýshylar úshin de, «Qytaıtanýshylar» úshin de asa qajetti dúnıe dep oılaımyz. Jalpy, Qytaıdaǵy aýdarma salasynda qyzmet etip júrgen qazaq aýdarmashylary eńbeginiń basym bóligi Qytaı bıligin dáripteıtin saıası dúnıelerdi aýdarýǵa arnalǵan. Odan qalsa, telefmılm, kıno aýdarý salasy júıeli qolǵa alynǵan. Degenmen, ádebıet aýdarmashylary da joq emes. Biz sol kórkem aýdarma salasyna atsalysqan biraz aýdarmashylardyń eńbegin zertteý jumysymyzda tanystyra ketýdi jón kórdik.

 Ábdibek Baıbolatov(1921-2000 j.j) 1957 jyldan bastap kórkem aýdarmamen aınalysqan. Ol Qytaı ádebıetinen «Shaıqaspen ótken 52 jyl», «Suńqar» sekildi povestermen qatar «Qalyń orman, qarly dala», «Úsh patshalyq qıssasy» syndy kólemdi shyǵarmalardy qazaq tiline aýdarǵan.

 Qytaıdaǵy qazaq aýdarmashylarynyń ishinde Ábdildabek Aqyshtaıuly syndy «Aýdarmanyń arysy» atanǵan qart qalamgerler de bar. Onyń aýdarmashylyq eńbegi de ótken ǵasyrdyń 50 jyldarynan bastaý alady. Aýdarmashylyq jolyn saıası-fılosofıalyq shyǵarmalardy aýdarýdan bastaǵan Ábeń 1960 jyldardan bastap, ádebı aýdarmaǵa den qoıady. «Akúdyń resmı ómirbaıany», «Bári de partıaǵa», «Daýyl» syndy romandarmen qatar, Qytaı ádebıetiniń klassıgi Lý Shúnniń «Dala shóbi», «Sermende», «Aıǵaı», «Shamda úzilgen tań gúli», «Jańǵyrtylǵan eski áńgimeler», «Tańdamaly hattar», Erteń, «Sharaphanada», «Baqytty otaý», «Jalǵyzdyq», «Sher», «Aırylysý», «Kókti jamaý», «Aıǵa ushý», «Qorǵannan shyǵý», «Jıyrma tórt qaıyrymdynyń sýreti», «Bes esirik taýaby», «Sońǵy sóz» sıaqty júzden astam áńgime, pýblısısıkalyq týyndylaryn aýdaryp, qazaq ádebıetinde Lý Shúntanýdyń negizin qalady.

 Onyń Qytaıdyń erte zaman klasıkalyq ádebıet týyndylaryn qazaq tiline aýdarýdaǵy eńbegi de ushan-teńiz. Aıtalyq, 1990 jyly «Juńgonyń erte zaman ádebıeti» tarıhynyń Chıń, Han dáýirine arnalǵan bólimin qazaq oqyrmandaryna tanystyrdy. Sondaı-aq, Qytaıdyń klasık aqyny Chúı Iýannyń «Aqyn azaby», Tań dáýiriniń áıgili aqyny Baı Júııdiń «Sher» dastandaryn qazaq tilinde jyrlady. 1988 jyly Chıi patshalyǵy dáýirindegi Juńgonyń ataqty satıralyq romany Ý Jıńyzynyń «Ǵulamalar shejiresin», 1990 jyldary «Kúńzy ǵaqylıalary», «Myńzy ǵaqylıalary», «Batys saparnamasy» sıaqty Qytaıdyń dúnıege áıgili klasıkalyq shyǵarmalaryn qazaq tilinde sóıletti.

 1949 jyly Úrimjidegi til mektebin oqyp júrgen kezinen-aq aýdarma álemine jol tartqan Ázimqan Tyshanuly(1929-1993) da qytaı ádebıetin qazaq tiline aýdarýda orasan zor eńbek sińirdi. Kóne qytaı tilin jaqsy meńgergen aýdarmashy Qytaıdyń klasıkalyq shyǵarmalarynan «Úsh patshalyq qıssasy», «Tań dáýiriniń tańdamaly óleńderi», «Sý boıynda», «Juńgonyń erte zaman ádebıeti» sıaqty shyǵarmalardy jáne «Qyzyl saraı túsi» romanyndaǵy óleńderdi aýdardy. Ázekeń aýdarǵan «Tań dáýiriniń tańdamaly óleńderi" jınaǵyna aıryqsha toqtalatyn bolamyz.

 Biz ádebıettanýshy, tarıhshy ǵalym retinde tanıtyn Nyǵmet Myńjanıdyń aýdarmashylyq qyry da aıryqsha den qoıýdy talap etedi. Ol qazaq ádebıetindegi ǵashyqtyq, batyrlyq dastandardy qytaı tiline aýdaryp qana qoımaı, qytaı tilinen «Hor Chın dalasynda», «Baqytty bolashaq», «Sý boıynda»(3 kitaby), «Qyzyl saraı túsi»(4-5-tomdary), Lý Shún shyǵarmalarynan «Esalańnyń esteligi», «Qaıǵy, qaza» syndy bir top mańyzdy ádebıetterdi aýdaryp, qazaq oqyrmandaryna usyndy.

 Narıman Jabaǵytaıuly – Qazaqstanda týyp, Qytaıda ómir súrgen maıtalman aýdarmashy, ol Qytaı qazaqtarynyń ishinde tuńǵysh aǵa aýdarashy kásiptik ataǵyn alǵandardyń biri. Nákeń qytaı qazaqtary ishinen tuńǵysh ret hanzý tilinen qazaq tiline «Kórkem Chaýshıanda» atty romandy aýdaryp, 1955 jyly basyp shyǵarǵan. «Ómir joly», «Qyzyl jartas»(eki tomdyq), «Aǵady Fynhy aıalsyz»(eki tomdyq), «Jer ortaǵa kelgende»(roman), «Dalın men Shıaýlın» syndy 15-ten artyq roman-povesterdi qazaq tiline aýdarǵan.

            Aýdarmashylyq sheberliginiń arqasynda Qytaı qazaqtarynyń aýdarma salasynda aıshyqty izderin qaldyrǵan Naıman Sapanuly sonaý 1960 jyldardyń bas sheninde-aq Tań dáýirindegi Lı Baı, Dý Fý syndy aıtýly aqyndardyń, osy zamanǵy Ian Chyn, Jıań jymın, Lı Iyń syndy tanymal hanzý aqyndarynyń óleńderin qazaqshaǵa aýdardy. Qytaı ádebıetine aty máshhúr «Aq órik aǵashy», «Najaǵaı jyry», «Áke», «Jeti tal sirińke», «Nart qyzyl gúlder», «Qyzmet ótkizip alarda», «Aǵa býyn», «Jasyl qum» syndy áńgimelerdi qazaq oqyrmandaryna tanystardy.

«Tań dáýirindegi óleńderden úsh júz» atty kitapty qurastyryp, Qytaı ádebıetiniń altyn ǵasyry atanǵan Tań dáýiri aqyndarynyń jyrlaryn  qazaq tiline kórkem poezıa tilimen aýdaryp shyqqan Bókeıhan Bekeıulynyń da qazaq aýdarmashylyǵyna qosqan úlesi zor.

 Belgili aqyn Qazymbek Arabın(1945-1998) stýdent kezinen-aq kóne jáne qazirgi qytaı tilin jete meńgerip, Lı Baıdyń «Túngi oı», Dý Fýdyń «Uly taýǵa kóz jibergende», «Kúz jeliniń qamys kúrkeni áketýi týraly jyr», Baı Júııdiń «Kómir satýshy shal», «Pıpa dastan», «Dala Shóbi», Lıý Iúıshıdiń «Kúz jeliniń sýyly alǵash estilgende», «Qara nópir masalar» syndy shyǵarmalaryn qazaq tiline aýdardy.

 Qazir Pekınde turatyn aqyn Balapan Rabatov ta aýdarma salasyna ózindik úles qosýda. «Tolǵanystar», «Kúndik kótergen áıel», «Tyrtyq», «İle elesteri», «Qarýlastar», «On segizde qulpyrǵan dala gúli», «Táńirmen birge tentireý» syndy birneshe kórkem áńgimelerdi qytaı tilinen qazaq tiline aýdardy. Áıgili áıel jazýshy Chylıdyń «Ómir órnekteri» povesin, «Zilzálá» memýarlyq kitabynyń óleńderin, Haızy, Gý Chyń, Shý Tıń qatarly osy zaman hanzý aqynadyrynyń ókildik jyrlaryn qazaq tiline aýdarýda Balapan Rabatov talantty aýdarmashy ekendigin tanytty.

 İle qazaq avtonomıalyq obylsynyń ortalyǵy Qulja qalasynda jaryq kóretin «İle keshi» gazetiniń redaktory, aqyn Nurbolat Ábdiqadyrdyń aýdarmalary da Qytaı qazaqtaryna etene tanys. Onyń óleńderi hanzý tiline aýdarylyp, Qytaı oqyrmandarynyń alqaýyna bólengeni óz aldyna. Al aýdarmashylyǵy jaıyna kelsek, óz salasyna oraı kórkemdik quny joǵary kóptegen qytaı tilindegi maqalalardy qazaq oqyrmandaryna óz tilinde tanystyryp keledi. Sondaı-aq, Qytaı aqyny Ian Annyń qazaq ómirine etene jaqyn bir top shalqymasyn jáne Qytaıdyń osy zamanǵy kórnekti áıel aqyny Saı Lıchýannyń áıgili shalqyma óleńderi «Aýyl mahabbatynan tańdamalylardyń» bir bólimin aýdarǵan.