Búginde qazaq qoǵamynda bılik pen oppazısıadan bólek úshinshi kúsh paıda bolýy múmkin nemese ulttyq partıa kerek degen pikir aıtylyp júr. Bizdińshe osy mindetti  qazir qazaq baspasózi atqaryp keledi. Bul sózimizge ulttyq múddege kelgende jumylyp judyryq bolatyn gazetterdiń búgingi kelbeti kýá.  Sóz basyndaǵy oıǵa dálel retinde búgingi qazaqtildi basylymdardyń  baǵyt-baǵdary men olardy basqaryp otyrǵan  bas redaktorlary jóninde az kem áńgime qozǵap,  Ahmet aıtqan (gazet – halyqtyń kózi, qulaǵy hám tili) anyqtamaǵa qanshalyqty sáıkes kelip júrgenine sholý jasap kórgen edik.

«Egemen Qazaqstan» eldiń «bas gazeti» degen salmaqty aty bar, jaýapkershiligi mol basylym. Biraz jurt Dýlat Isabekov aǵamyz osy gazetke qaratyp aıtqan «Ash ta jap» degen qaǵıdaǵany ustanady. Degenmen «jarap» turǵan tustary da kóp.  Basylym memlekettiń resmı ustanymyn jetkizýmen, anda-sanda shyǵatyn Prezıdenttiń, basqa da laýazymdy tulǵalardyń  suhbattarymen qundy. Ǵylym-bilimdegi asqar taýǵa aınalǵan kóptegen ǵalymdardyń tarıhı tulǵalarǵa qatysty portretterin, ulttyq múddege baǵyttalǵan salmaqty dúnıelerin aldymen osy bas gazetten taýyp jatamyz. Búgingi Qazaqstannyń kelbetin qalyptastyrýǵa, aqparattyq qaýipsizdigin saqtaýǵa múmkindigine saı qyzmet jasady. Tek keıde joǵary da atalǵan artyqshylyqtardy resmılik sıpattaǵy esepke qurylǵan maqalalar basyp ketetin tusy bolmasa. Gazettiń tizginin ustap otyrǵan Saýytbek Ábdirahmanov qazaq baspasózinde, ádebıetinde úlesi bar adam, búgingi ómir súrip jatqan saıası júıeniń bas ıdıologtarynyń qatarynda. Jalpy «Egemenniń» egemendikten keıingi eńbegine qazirgi bılik «qaryzdar».

«Jas Alash» –  áý bastan halyqtyń sózin sóıleı alǵan basylym  boldy. Sherhan Murtaza, Seıdahmet Berdiqulov basqarǵan kezinde ulttyń joǵyn túgendeýge aıryqsha úles qosty, tilshiliktiń úlken mektebi de qalyptasty.  «Lenınshil jasty» «Jas alashqa» aýystyrǵan Ýálıhan Qalıjannyń, onan keıingi Nurtóre Júsip, Júsipbek Qorǵasbekterdiń kezinde de Sheraǵańdar salǵan súrleýden aınyǵan joq. Qashan da halyqtyń janynan tabyla bildi. Búginde kúıip turǵan máselelerde eń aldymen dabyl kóteredi. Qalǵyp ketkenderdi selk etkizetin, qoǵamdaǵy keleńsiz jaǵdaılardyń qyraǵy qadaǵalaýshysy. Ulttyq máselelerdi qaýzaıtyn taqyryptarǵa aıqara beti ashyq turýymen qundy. Sońǵy jyldary «Jas Alash»  gazeti túbegeıli «opozısıanyń» menshigine ótti. Bizder «Jas Alashtyń» mańynda júrgen azamattardyń maqsatyn revalúsıa jasap, tynyshtyqty búldirý dep túsinip, gazet betinde qazirgi ómir súrip jatqan júıeniń kemshilikterin óte oryndy synap, sálıqaly oılar aıtylǵan materıaldardyń baıybyna barmaıtyn sátterimiz bar. «Jas Alashtyń» Qazirgi bas redaktory Rysbek Sarsenbaı jýrnalısıkadaǵy tarıhy bertinde bastalsa da, ulttyń sózin sóılep kele jatqan basylymnyń arqanyn bosatqan joq. Tek keıde, «qatty bir jaqty» degenge saıatyn pikirlerdi qulaǵymyz shalady.  Bul pikir «Jas Alashtyń» bedelin sonshalyqty quldyratty deýge de oqyrmandy sendirý qıyn.

«Jas qazaq» – «bas jaryp, kóz shyǵaratyn» máselelerge, «tumsyǵy buzylatyn» jaqqa judyryq siltemese de, qoǵamnyń keleńsizdikterin irep salatyn kezderi bar. Basylymnyń bastamasyn Talǵat Eshen sátti bastady, el-jurtqa kerekti taqyryptardy qaýzap, oqyrman kókiregindegi oıdy dóp basa bildi. Ekonomıka salasynyń qyr-syryn tereń meńgergen Gúlzat Nurmoldaqyzy, meniń pikirimshe, «Jas qazaqtyń» jarty oqyrmanyn ustap tur. Áleýmettiń jaǵdaıdy sóz etkende oqıǵa orynynda, máseleni qaz-qalpynda  jetkizýlegi artyqshylyǵyn kóp gazetter eskermeı júr, sport salasyndaǵy saraptamalardy oqyǵanda aıyzyń qanady. Belgili salany jazýǵa beıimdelgen saqa jýrnalıser úzilmeıtinin de atap ótkenimiz jón.

«Aıqyn» – bolymysy múldem bólek gazet. Búgingi redaktorlardyń ishinde «bas redaktor» degen ataǵyn tarıhqa qaldyratyn eki adam bolsa, biri – Nurtóre Júsip. Qazaqy óńdi, júzi jyly azamattyń júrgen jerinen bilimi kórinip turady. Jalpy kez kelgen adam ózine qajet kóp nárseni «Aıqynnan» taýyp alady, aqparat dese aqparat, saraptama dese saraptama, ásirese, «Aıqyn Apatada» Tóreǵalı Táshen, Joldasbek Dýanabaı, Qaıyrjan Tórejan, Erlan Júnis bastaǵan azamattardyń jazǵandaryn basqa jaqtan tabý qıyn. «Aq sóılede» suqbattastar aǵynan jarylyp sóıleýine múmkindik beriletini qýantady.    Ádebıet, rýhanıat, saıasat, áleýmet, óner, sport, t.b. jalpy, kez-kelgen taqyryp osy gazettiń betinde tolyq ashylady. Nurtóre aǵamyzdyń baıaǵydaǵy «Jas Alashtaǵy» arynyn izdeıtinder de joq emes. Bas radektordyń qashanda, maqsaty aıqyndalǵan gezettiń túpki ustanymyna saı áreket jasaıtynyn eskergen jón bolar bul jaǵyn.

«Alash aınasy» – eldegi  basbarmaq kórsetip, maqtaýǵa turarlyq basylymdardyń biri. Az ýaqyt ishinde óz oqyrmanyn taýyp úlgerdi. Aptasyna bes ret shyqqandyqtan aqparattyq sıpaty basym bolǵanymen, oılanyp-tolǵanyp, saraptama jasap úlgeretin aptasyna bir ret jaryq kóretin biraz gazettiń aldyn oraıdy. Serik Janbolat – jýrnalısıkadaǵy oı-kókpardy beıresmı patenttegen azamat. Onyń kóregendigi sol – gazet shyǵararda kerek kadrlardy tańdaı bildi. Tilshileri kileń «sen tur, men ataıyndar». Solardy jıdy, sonysymen utty. Bul gazette basqa gazetterde joq biraz ıdeıalar bar. Búginde kóptegen gezetterde  áleýmettik máseleniń maıyn tamyzatyn «kásibin ózgertkish» Arman Áýbákir, saıasatty durys saraptaı biletin Sáken Kókenovterdyń oryny bos tur.

«Dat». Bul gazetti joly bolǵan saıası joba desek artyq aıtqandyq emes shyǵar. Eki tilde 65 myń qazaqstandyqqa taraıtyn basylymdy «ótimsiz» deıin deseń sársenbi shyǵady,  jumada dúńgirshekterde taýsylyp úlgeredi. Q.Jumádilov, S.Symataev, D.Isabekov, B.Atabaev, S.Turǵynbek sıaqty marǵasqalardyń, D.Kóshim, A.Sarym, N.Erimbetov, R.Jumaly, D.Sátpaev syndy sarapshylar túspeıtin gazetti oqymaý múmkin emes. Degenmen, «Dattyqtardyń» bılikke kelgende «atarǵa oǵy joq» shıryqqandaryn jaqtyra bermeıtinder bar, biraq, olarǵa qarsy «aqtap alatyn» oqyrmandary da jeterlik. «Dat» Qazaqstanda «joly bolmaǵan» saıasatkerler men bıznesmenderdiń «uly muratyna» jumys jasaıdy eken degen de sybys bar.  Anyǵyn kim bilipti? Al redaktory Ermurat Bapı – óziniń sózdik qoryndaǵy jıi qoldanatyn sózimen  aıtsaq «jyndy» jornalshy, jazǵany Aıagózdegi Aman aǵasynyń «aıta salatyny» sıaqty.

Gazet pen bas redaktor týraly sóz qozǵaǵanda aınalyp ótýge bolmaıtyn bir adam bar, ol – Júsipbek Qorǵasbek. Bul kisniń jańa shyqqan gazetterdiń «juldyzyna» aınalǵan «Halyq sózine» qatysy bar» degendi estımiz uzynqulaqtan. Ádebıetshi retinde oryny bólek aǵamyz, jýrnalısıkaǵa belsendi aralasyp, ýaqyt óltirgisi kelmeı júr me degen oı da joq emes, «Mádenıet» telearnasyndaǵy ádebıet týraly habaryn «Halyq Sózinde» jarıalaýy ádebı syn degen úlken arnaǵa «qarlyǵashtyń qanatymen sý sepkendeı» bolsa da kómegim bolsyn degen izgi nıeti shyǵar dep túsindik!  Júsipbek – ıdeıa jaǵynan talaı áriptesterin shań qaptyrady, Qazaqtyń qara sóziniń qaımaǵyn qalqı biletin aǵamyz búginde birneshe balalar basylymynyń basyn qosqan «Jas órken» JSHS-nyń dırektory. Shyndǵy kerek «Jas órkenniń» shańyraǵyndaǵy biraz basylym endi ǵana jelkenin jaıyp, búgingi oqyrmannyń talabymen sanasa bastady. Bul, árıne, qýantarlyq jaǵdaı.

«Túrkistan» – saraptamaǵa kelgende qamshy saldyrmaıtyn gazettiń biri. Saıasat, kóshi-qon, áleýmet, rýhanıat salasyndaǵy maqalalarymen kóp este qalady.  1997 jyldan beri tizginin ustaǵan Shámshıdın Patteev «jaqsy jazdyra alatyn» redaktor.

Osy gazettermen birge qazaqtildi baspasózdiń keńistigin keńeıtken, «Abaı», «Masa» nıternet saıttarynyń eren eńbegin de aıryqsha ataýǵa bolady. Búginde bul eki basylym ulttyq máselelerdiń ashyq pikir alańyna aınaldy, aqparattyq álemdi udaıy qadaǵalap otyratyn azamattar osy portaldar arqyly qoǵamnyń tamyryn ustap otyr.

Qazaq jýrnalısıkasynyń bir kem tusy obektıvtilik saqtalmaıdy. Ne asyra maqtap jiberedi nemese jer etip jamandaıdy. Al qazirgi oqyrmanǵa keregi eki tarapty da sóıletken saýatty, saraptamalyq materıaldar.

Qumar JUMAHANULY

Sýret: zonakz.net