(áńgime)

Italıandyq sýretshi Mıkelándjelo Merızı da Karavádjonyń "Iýdanyń súıýi..." kartınasy

«Men kimdi súısem, sol - Isa»

Iýda

... Áldebireý aýyr kúrsingendeı boldy...

Údeı soqqan jel kóshe boıyna shashyraı túsken japyraqtardy tolqyndata ushyryp barady. Jamyraı jarysqan japyraqtar tamyry – teginen ajyraǵan adamdaı jeldiń yǵyna jyǵylyp baǵytsyz jóńkiledi.

Jel kúsheıe tústi. Aq terektiń salaly butaqtary áınekterdi sabalaı soǵady. ««Qaıyrshyǵa jel de qarsy»» degen - osy». Aqtaryp otyrǵan qara sómkeni qoıa saldy da, joǵarǵy jaǵy tórt elideı ǵana ashyq turǵan terezeni tutqasynan buraı japty. Kilem ústinde bir-birine mingesip, qara, sary, kók - biryńǵaı shymqaı tústi tórt-bes sómke jatyr. Keıbiriniń ishki tysy dúrdıip, syrtqa shyǵyp qalǵan. Sary sómkeniń qaltalaryn aǵytyp, silkip qalyp edi, bir-eki teńgelik tıyndar syldyraı shashyldy. İle, sómke de jalp etti. Sol qolyn tireı ornynan kóterildi. Eki búıirin taıanyp, úıdiń ishin tintı sholyp tur.Kózi –kıim shkafqa toqtady. Esiginsol jaqqa qaraı syrǵyta ashyp, qaz-qatar ilinip turǵan qystyq kıimderdiń qaltasyn qaraı bastady. Qolyn súńgite salmaǵan qalta qalmady. Báribir, túk joq. Arqasyn qabyrǵaǵa súıep turǵan kúıinde syrǵı túsip, sylq etip otyra ketti.Sol otyrǵannan basyn sheńbekteı ustap uzaq otyrdy. Bir kezde, súıretile turyp as úıge bardy. Pyshaq júzimen tilingen tustary nan qoqymymen bitelip qalǵan sur tústi gúldi dastarhan jaıylǵan ústeldegi tabaqtan bir tilim qatqan alyp, tiske salyp opyryp jiberdi de, urty bultyńdap tórgi bólmedegi dıvanǵa baryp shalqalaı otyrdy. Bóbejigi qozǵalyp, nannyń sońǵy shaınamyn jutty. «T-á-á-á-á-k». Kenet, áldene esine túskendeı atyp turyp, dıvannyń bir basyn alǵa qaraı jyljytyp, edenge úńildi: qoqys aralas shań basyp jatqan elý teńgelik tıyn kózine ottaı basyldy. Aqshanyń teris betine bederlene salynǵan eltańbaǵa qarady. «O, memleketim meniń! Halqyńdy sonsha zaryqtyrǵanyń qalaı a?!».Búırek beti qozǵalyp, kóz qıyǵy ájimdene zorlana jymıdy.

***

Jel jýasydy. Aq terektiń baıaý yrǵalǵan ushar basy tórtinshi qabattaǵy bir bólmeli úıdiń terezesinen anyq kórinip tur. Qabyrǵaǵa ilingen sýret betinde japyraq kóleńkesi kún sáýlesimen oınaı terbeledi. Basynda qara shlápa, jeıdesiniń tamaq tusyn qylǵyndyra túımelegen, júzine kelisti saqal-murtyn qyraý shalǵan shal men basyna tartqan torkóz, shashaqty aq oramaldan samaı shashy aǵarańdaı kórinentin kempirdiń sýretine qaraǵan adam, olardyń júzinen tógilgen meıirimdi,  adam kelbetine túsken ýaqyttyń tabynbirden baıqar edi.

Qos qarıanyń sýretine arqasyn berip, teris qaraǵan kúıi jazý ústeline basyn salyp, tolyqsha kelgen áıel otyr. Qımylsyz. Ústeldiń oń jaq erneýinen kishkentaı kres salaqtap tur. Krestiń moıyn baılar tusy – áıeldiń qolynda. Tas qyp ustap alypty. Ústel ústi – retsiz qoıylǵan kitaptar, ár tusta ýmajdalǵan áldeneshe qaǵaz, toqtap qalǵan saǵat.

Arada qansha ýaqyt ótkeni belgisiz. Býyny bosap, álsiregen adamdaı áreń basyn kóterdi. Óńi qýdaı. Basy salbyrap, jon arqasyna keletin shashy óńirine tógilip, eki betin japqan. Qybyr etpeı uzaq otyrdy. Bir ýaqta aýzy jybyrlap, shoqyna bastady. Shynjyryn qol syrtyna qaıyra tastap, tıtteı kresti saýsaqtarynyń ushymen qysa ustap, ernine taqady. Kres eringe tıer-tımesteı ǵana qalǵanda:

- Súıe almaımyn ony, Qudaı-aý.

Óksip jylap jiberdi. Eki ıyǵy selkildep, daýys salmaı egile jylady. Shynjyry jıyrylyp, ıek astynda jatqan kreske áıeldiń kóz-jasy syrt-syrt tamyp jatyr.Bir kezde aldynda jatqan jarty betke jýyq áldene jazylǵan qaǵazdy alyp, ýjamdaı ustady.Jylaǵan qalpy ornynan turyp, kresti aldy da esikke qaraı bettedi.

Áldeqaıda asyqqandaı jedeldete basyp, baspaldaqpen tómen túsip barady. Jylap barady. Áıel – qolyndaǵy, shynjyry salbyrap, yrǵalyp bara jatqan krestiń baspaldaqtyń jaqtaý temirine ilinip qap, úzilip túsken sezgen joq.

Túımelenbegen, uzyn sur plashynyń etegi jelpildep, syrtqa shyqty. Sart etip esik jabyldy da, bes qabattyń úıdiń dálizinde taǵy da tynyshtyq ornady.

Tynyshtyqty tirshilik daýsy buzdy: shoıyn temir esik shıqyldaı ashyldy. Iyǵymen ıterip turyp, esikti qulyptady. «Aılyq ta keshikti-aý, ákeń...». Elý teńge salǵan qaltasynan qolynan almaǵan boıy satylardy sanaı basyp tómen túsip bara jatyp, kil toqtaı qaldy. Eńkeıip, saty shetinde jatqan kres aldy. «Altyn!». Aýdaryp qarady. «595». «Shynymen altyn eken. Qudaı berdi degen - osy». İshteı qýanǵanymen, kresti ıa qaltasyna salaryn ıa qolyn keýde tusyna ustap júrerin bilmeı daǵdardy. Qolyn joǵary-tómen erbeńdetip, dalaǵa shyqty. Aýlada shúıirkelesip otyrǵan orys áıelderin kóre sala, kresti qaltasyna sala qoıdy. Nege ekeni belgisiz, orys áıelderiniń biri aıaq astynan moınyndaǵy krestin izdep, muny bas salatyndaı kórindi. Óz oıynan ózi shoshyp, júgire basyp kóshege shyqty. Artyna burylyp qarady. Qýyp kele jatqan eshkim kórinbeıdi. Qolyna qaltasyna saldy. ««Qudaıdy» qaltama salyp alǵanym qalaı bolar eken?! Muny ózi, moıynǵa taǵyp, shoqynǵan saıyn súıip, tabynbaýshy ma edi?! «Qudaıdy» belden tómen, shalbardyń qaltasyna súńgitip jiberý degen zor kúná bolyp júrmesin?!». Tustan qaýmalaǵan oımen alysyp, ábirjip, ózin shyn kúnáhar sezine bastady.

- Oı, Alla-aı...

Daýsy shyǵyp ketkenin baıqamaı qaldy. Kenet, musylman ekeni esine túsip, júzine kúnádan arylǵan quldyń qýanysh reńi kirip, bolar-bolmas jymıdy. «Allanyń bergen nesibesi ǵoı, nede bolsa. «Qudaılarynyń» adam aıaǵynyń astynda jatqanyna men kinálimin be? «Qudaıǵa» qurmetteri me osy ma, baspaldaqta shashylyp jatyr. «595». Altynnan quıǵan. Demek, «Qudaıdy» satyp alady. Satyp alǵan «Qudaıdy» taýyp alsa nesi bar eken?! Tipti qaıta satyp jiberse de bolatyn shyǵar». Súrinip kete jazdady. Qarasa, «Han Lombardtyń» tabaldyryǵynda tur eken. Qaltasynan kresi alyp edi, elý teńge qosa shyqty. Kres pen aqshaǵa kezek qarap biraz turdy da lombardqa kirip ketti.

- Satasyz ba, tapsyrasyz ba?

Kózildirik kıgen, shashyn sary túske boıatqan aqsary kelinshek buǵan kúlimsireı qarady.

- Satamyn. Balalar taýyp alypty. Ony neǵylamyz?! Musylmanbyz ǵoı, munyń bizge múlde keregi joq.

Kres syldyr etip tarazyǵa tústi. Bes myń alty júz teńge sanap berdi. Kútpegen jerden aqsha tapqanyna kóńili ósip, shyǵa sala áıeline telefon soqty.

- Aloý, aıtsam senbeısiń, qyzyq boldy.

Táptishtep bárin aıtty. Áńgimeni únsiz tyńdaǵan áıeli:

- Ony nege satasyń. Tapsyryp qoımadyń ba. Aılyq túskende alyp, aqshadan qysylǵanda tapsyryp turatyn edik. Onsyz da bar altynym lombardta jatyr. Jaraıdy, nede bolsa, aqsha joq kezde jaqsy boldy.

Bazardan qaıtty. Eki qolynda eki dorba. Baspaldaqpen kóterilip bara jatyp, kres taýyp alǵan tusqa aıaldap, mańaıyn súze qarady. Shıyrshyqtalǵan qaǵaz ǵana. Alyp, jazyp qarady. Jarty betke jýyq hat eken.

Úıge kirip, hatty oqýǵa kiristi.

«Men Qudaıdy satqan joqpyn. Senimimdi sattym. Senim – qaı zamanda da ótimdi taýar. Tipti, ómirdiń ózi – senim saýdasy. Adamdardyń bir-birine senim artýynyń ózi sol saýdanyń basy. «Bir Qudaıǵa sendik» deıdi. Qudaıǵa adamnyń senimi kerek pe? Joq. Senim – adamǵa ǵana kerek. Adam Qudaıǵa senimin saýdalaıdy. Tek Qudaıǵa ǵana emes... Ǵashyq jarǵa qolyńyzdyń jetkeni – senimińizdiń ótkeni. Qyzmetke turdyń, taǵy da senim saýdasy. Saılaýǵa bardyń, senimińdi sattyń. Bar álem senim saýdasynyń bazary.

Men de senimimdi sattym. Ótpedi – súıe almadym.

Senimińiz óz qunyn ótedi me?..»

Terezege qarady. Únsiz, tesilip uzaq qarady.

... Áldebireý kúlimsiregendeı boldy...

Abai.kz