Kofe – suranysqa ıe sýsyndardyń biregeıi. Sý men shaıdan keıin eń kóp ishiletin sýsyn. Búgingi Halyqaralyq kofe kúnine oraı kofenyń tarıhy, paıdasy men zıany týraly shaǵyn aqparat usynamyz.

Kofe munaıdan keıingi eń kóp satylatyn ónim. Jylyna shamamen jarty trıllıon shynaıaq kofe ishiledi eken. Kofe keı sýsyndarǵa (mysaly Kola) kofeın retinde, farmasevtıkalyq preparattarda, kosmetıkada jáne t.b salalarda qoldanylady.

Kofe tarıhy

Kofeniń sergitetin áserin alǵash efıopıalyqtar baıqaǵan delinedi. Alaıda oǵan naqty dálel joq. Taraǵan ańyzǵa saı, XIV ǵasyrǵa deıin Efıopıada kofe aǵashy jabaıy túrde ósken. Efıopıalyqtar kofeni Mysyr men Iemenge apartyp, artynsha tutas Taıaý Shyǵys sergitkish dám jaıly bile bastady delinedi. XVI ǵasyrda kofe Osman ımperıasynda etek jaıady. Adamdar birtindep kofehanalarda kofe iship, áńgimelesýdi, shahmat jáne nardy oınaýdy, eldegi jańalyqtardy talqylaýdy ádetke aınaldyrady. Ańyzdarǵa súıensek, XVI ǵasyrda Arab kofe aǵashyn Ońtústik Úndistanǵa jasyryn túrde alyp kelip, ósire bastaǵan. XVIİ ǵasyrda golandıalyq saýdagerler ol jerden kofeni jasyryn túrde Iava men Sýmatra araldaryna jetkizip, ósire bastaıdy. Osylaısha, kofe búkil álemge tanylǵan.

Kofeniń tanymal túrleriniń daıyndalý ádisteri

Amerıkano Espressoǵa ystyq sý qosý arqyly daıyndalady. 100-120 ml sýǵa 14-16 g untaqtalǵan kofe dánderin eritedi. Artynan 1:1 qatynasynda sýmen aralastyrady. Demek ol Espresso sıaqty qoıý bolmaıdy.

Tanymal Kapýchıno kofesi bylaı ázirlenedi. Onyń 1/3 bóligi espresso, 1/3 bóligi ystyq sút, 1/3 bóligi sút kóbiginen turady. Kapýchınonyń ádettegi kólemi – 150 ml. Bul kofe Italıada tek tańerteńgi sýsyn bolyp sanalady.

Kofeniń Latte degen túrine 1 bólik espresso men 3 bólik sút qosylady. Ádette ústinde kishkene sút kóbigi bolady. Bir qyzyǵy Latteny jasaǵanda kofe men sútti qabattap quıyp, aralastyrmaıdy. Bul – eń kalorıaly kofe túri.

Mokko kofesi 1/3 bólik espresso, 1/3 bólik ystyq shokoladtan turady. Kakaonyń áserinen quramyndaǵy kofeın shamasy kóbirek bolady. Sondyqtan Mokkony qatty sharshap turǵanda ishken jaqsy.

Makıato kofesinde espresso men sút birdeı qatynasta bolady, ıaǵnı 1:1. Sútti ádette kóbiktendirip quıady.

Espressoǵa kilegeı qosylady jáne úgitilgen shokolad sebiledi.

Ǵalymdar kofeniń sergitetin áserinen bólek paıdasy men zıany qatar júretinni aıtady.

Paıdasy:

1. Sergitedi jáne jumys ónimdiligin arttyrady;
2. Jattyǵýdan keıingi bulshyq et aýrýyn basady;
3. Kúızelisten qutqaratyn áseri bar;
4. Baýyr, asqazan aýrýlarynyń aldyn alýǵa kómektesedi;
5. Dıabet, Alsgeımer men Parkınson aýrýlaryna shaldyǵýdan saqtaıdy.

Zıany:

1. Uıqysyzdyqqa shaldyqtyrady;
2. Kofe dári qabyldap júrgende keri áser etýi múmkin;
3. Ana bolý múmkindigin azaıtady;
4. Kofe kóp ishetin adam táttige úıirsek bolady;
5. Kofe túsik tastaý qaýpin arttyrady;
6. Qan qysymyn kóteredi.