Qazaqstanda kilem shyǵarýǵa kirisken túrkıalyq kompanıa elimizde qaly kilemge arnalǵan jelim óndirisin de jolǵa qoımaq bolǵan eken, biraq arnaıy ekonomıkalyq aımaq onyń betinen qaǵypty. Bul týraly Qamshy portaly Aıqyn-aqparatqa silteme jasaı otyryp habarlaıdy.

Onsyz da árbir ınvestordyń basy altynǵa teńesip jatqan qazirgi ekonomıkalyq kúızelis ýaqytynda mundaı soraqylyqtarǵa jol bermeý úshin memleket qoldanystaǵy salalyq zańnamany ózgertýge kiristi. 

Aıhan SHÁRİP

Qabıbolla Jaqypovtyń tóra­ǵalyǵymen ótken Májilistiń keshegi jalpy otyrysynda «Keıbir zańnamalyq aktilerge arnaıy ekonomıkalyq aımaq­tardy jetildirý máseleleri boıyn­sha ózgerister men tolyq­tyrýlar engizý týraly» zańy birinshi oqylymda maquldandy. 
Bul jobanyń nendeı jańa­lyqtar ákeletinin Investısıalar jáne damý mınıstri Áset Ise­keshev baıandady.
– Elimizde qazir 10 arnaıy eko­nomıkalyq aımaq (AEA) bar, – dep habarlady mınıstr. – Indýstrıalandyrý baǵdarlama­synyń alǵashqy besjyldyǵy kezinde olardyń ınfraqurylymy tolyq jasaldy. Búginde bularda 130 joba iske qosylǵan. Taǵy 90-y belsendi júzege asyrylý saty­synda.
Mınıstrdiń málimetinshe, kúni búginge deıin osy aımaqtar­dyń ınfraqurylymyna búd­jetten jáne Ulttyq qordan 261 mıllıard teńge shyǵyndaldy. Al quıylǵan ınvestısıa kólemi 375 mıllıard teńgege jetti. Munyń syrtynda 2 trıllıon teńgeden astam jeke ınvestısıa saly­natyn jobalar 2019 jylǵa deıin iske asyrylady. Búgingi AEA-lardaǵy óndiris 816 mıllıard teńgeniń ónimin berýde. 
Qaralyp otyrǵan jańa zań AEA-lardyń basqarý júıesin jetildirýdi, ınvestısıalyq ahýa­lyn jaqsartýdy kózdeıdi. Ony ázirleý týraly Elbasy tapsyrma júktegen kórinedi.
Zań jobasy kelesideı tuǵyrly ózgeristerge jol ashady: birinshi­den, basymdyqty qyzmet túrlerin anyqtaý prosedýralary ońtaı­lan­dyrylady. Qazirgi ýaqytta eger qandaı da bir qyzmet túri basymdyqty salalar tiziminde bolmaı shyqsa, yqtımal ınves­tordyń sol saladaǵy jobasy AEA-ǵa jiberilmeıdi. 
– Bir mysal keltireıin. «Oń­tústik» AEA-synda qazaq-túrik kompanıasy kilem shyǵarady. Olar osy óndiriske qajetti bir­neshe zatty syrttan ımporttaıdy. Sonyń ishinde kilemge arnalǵan kleı-jelim bar. Ony kompanıa óz betimen Qazaqstanda, aımaq aýmaǵynda óndirgisi kelgen. Biraq sol AEA qyzmet túrleriniń ishin­de ondaı óndiris qarastyryl­mapty. Nátıjesinde, mundaı jo­­balarǵa tyıym salynady, – dedi Áset Órentaıuly. 
Qoldanystaǵy tártip boıyn­sha qyzmet túrlerin keńeıtý úshin Prezıdent jarlyqtaryna, Úki­met qaýlylaryna, Salyq ko­deksine túzetýler engizilýge tıis, tıisinshe, bul úderis ortasha eseppen 2-2,5 jylǵa sozylady. «Árıne, bul áleýetti ınvestordy oıynan aınytady. Osyǵan oraı jańa zań jobasy sheshim qabyl­daýdy Úkimet deńgeıine aýys­tyr­ǵaly otyr. Sóıtip, basymdyqty qyzmet túrlerin anyqtaý prose­dýrasynyń merzimi 1-3 aıǵa deıin kemıdi. Bul naqty bir AEA-ny jańa qyzmet túrine tez beıimdeýge múmkindik beredi» dedi mınıstr.
Jobadaǵy ekinshi konsep­týaldy jańalyq – Investısıalar jáne damý mınıstrligi bazasynda «Biryńǵaı úılestirý ortalyǵy» qurylady. Buryndary jańa jobalardy AEA-larǵa ákimdikter joldaıtyn. Keıin zańnama óz­gerip, bul isti mınıstrlik úıles­tire bastady. Biraq endi «biryńǵaı standarttardy endirý úshin meı­linshe dálirek úılestirý qajet» kórinedi. 
Túńligin jańadan túretin Orta­lyq memlekettik aksıalar paketin senimdi basqarýmen aı­nalysady. Búginde memleket ekonomıkadan ketýge, bızneske kóp aralaspaýǵa tyrysýda. Osy maqsatta «jekeshelendirýdiń ekinshi tolqyny» júrgizilip, memak­tıvter jekeniń qolyna tapsyrylyp jatyr. Tıisinshe, «Biryńǵaı úılestirý ortalyǵy» da memlekettiń ıeliginde qalatyn 26-49 paıyz aralyǵyndaǵy ak­sıa­lar toptamasyna ıelik etpek.
– Biz qazirgi ýaqytta halyqara­lyq áriptesterdi tartýǵa kirisip kettik, – dep málim etti Investı­sıalar jáne damý mınıstri. – Atap aıtqanda, «Qorǵas – Shyǵys qaqpa» AEA-syn basqarýǵa Birikken Arab Ámirlikteriniń álemdik deńgeıdegi iri porttyq operatory DP World (Dubai Port World) tartyldy. Atyraýdaǵy munaı-hımıa parkine sıngapýr­lyq kompanıa keldi. «Ońtústik» AEA-ǵa túrikter kirdi. Elbasynyń taıaýdaǵy Qytaı Halyq Respýb­lıkasyna saparynyń nátıje­sinde Jambyl oblysyndaǵy «Taraz» hımıalyq parkin bas­qarýǵa qytaılyq iri hımıa kom­panıasynyń kiretini týraly kelisim bekitildi. Bul jumys jal­ǵasyn tabady. 
Úshinshiden, jańa zańǵa sáıkes sheteldik ınvestorlardyń jerdi paıdalaný merzimi ósedi. 
– Biz kóktemde Birikken Arab Ámirlikterinde boldyq jáne olardaǵy AEA-lardyń jumys tájirıbesimen tanystyq, – dedi mınıstrge qaıyrylǵan depýtat Tursynbek Ómirzaqov. –Biz olar­dan qazaqstandyq AEA-lardyń nege tıimsiz jumys jasaıtynyn surap edik, bul eldegi eń kóne jáne eń iri «Djebel Alı» AEA-synyń basshysy aıtty: «Qazaq­stannyń mundaı aımaqtary shek­ten tys búrokratıalan­dyrylǵan. Biz basqarýǵa nıet tanytqanbyz jáne bir jarym jyldan beri kelissózder júrgizýdemiz. Nátıje shyǵar emes» dedi. 
Qalaýly úlgi retinde arabtyń osy aımaǵynda kompanıany tirkeý 24 saǵatta júzege asyry­latynyn jetkizdi.
– «Djebel Alı» basshysymen biz birneshe ret kezdestik, tájirı­besin zerdeledik, – dedi mınıstr Á.Isekeshev. – Olar shynynda kóp jetistikke qol jetkizdi: tez tirkeıdi, qurylys boıynsha álem­dik standart engizilgen, aǵyl­shyn sotyna ulyqsat etilgen. «Djebel Alı» «Saryarqa» jáne «Aqtaý» AEA-laryn basqarýǵa almaqqa nıettendi, alaıda daǵda­rysqa baılanysty bul jospar­laryn keıinge qaldyrdy. Ras, basqarý salasynda búrokra­tıalyq kedergiler saqtalýda. Myna zań sony biraz jumsartýǵa tıis. 
Mınıstrdiń aıtýynsha, «Djebel Alı» mysaly, ınves­torlardy ákelgisi kelgen, alaıda olardyń aınalysatyn isi, óndirisi basym­dyqtar tizimine kirmeıtin bolyp shyǵypty. Demek, jeńil­dikter jasalmaıdy. 
Májilis depýtaty Nurtaı Sa­bılánov zań jobasyndaǵy bir talapqa qarsylyǵyn bildirdi: 
– Bul zań memleket qarjy­syna salynǵan ınfraqurylymdy «Kaznext invest» degen kópshilik bile bermeıtin basqarýshy kompanıanyń jarǵylyq qoryna berýdi kózdeıdi. Qazaqstandaǵy 9 AEA-daǵy ınfraqurylym ny­sandaryn salýǵa sońǵy 12 jylda ǵana 238 mıllıard el qarjysy shyǵyndalǵan! Endi osy 238 mıllıardtyq ınfraqu­ry­lymdy eshkimge belgisiz «Kaznekst Investke» bergeli otyrmyz. Buǵan kelispeı, jarǵylyq kapı­talǵa berýdi toqtatý týraly usy­nys jibersek, Úkimet oǵan teris qorytyndy alyp kelipti. Men buǵan qarsymyn! 
Májilis depýtaty AEA-lar­dyń el búdjetiniń qarjysyna turǵyzylǵan ınfraqurylymyn jarǵylyq qorǵa kóshirmeı, tek senimdi basqarýǵa nemese jalǵa berýdi usynady. «Eger «Qaznekst» keremet jumys jasap, basqarýda tabysqa jetip jatsa, oǵan osy obektilerdi qaryzǵa berýge bo­lady. Sonda ol aıaǵyn ańdap ba­sady. Al eger jarǵylyq kapı­talyna – qorjynyna salyp ber­sek, óz menshigindeı qabyldap, oıyna kelgenin isteıdi. Úkimet te kelise salady. Óıtkeni bári de bıznestiń aınalasynda júrgen azamattar, jasyratyny joq, bi­lemiz. Bul jerde úlken memle­kettik másele, ulttyq múdde tur! «Qorǵas», «Taraz», «Aqtaý», «Astana – jańa qala» nysandary, úlken qarjylar kim kóringenniń qanjyǵasynda ketpesin!» degen depýtat ekinshi oqylymǵa ázirleý barysynda tıisti usynysyn en­gizetinin málimdedi.