Ótken ǵasyrdyń orta tusynda dúnıeni dúr silkindirgen alapat soǵystyń jarasy qulan-taza jazyla qoımaǵan alma­ǵaıyp ýaqyt edi. Esesine soǵystan oralǵan jigerli jigitterdiń otyzda orda buzǵandary endi qyrqynda qyrqa asar shaqta. Baıtaq eldegi sıaqty, qart Qarataýdyń qoınaýyndaǵy eldi mekenderde jas otaýlardyń da qatary kóbeıip, balanyń bazarly uıasyna aınalǵan dáýrendi mezgil. Soǵystan júdep, otbasynda balanyń dúbiri azaıǵan aýyldyń ajary kire bastaǵan. Qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan mamyrajaı shaq dese, degendeı-aq.

Alpysynshy jyldyń shyjyǵan shildesinde Sholaqtaýdaǵy sondaı bir ju­pyny shańyraqta jáne bir náreste ińgálap dúnıe esigin ashty. Ákesi qulaǵyna azan shaqyryp sary shaqalaqtyń esimin Ásemhan dep ataǵan. Endi budan bylaıǵy ásem ómirdiń dińgekti bir azamaty bolǵaı dep kóksedi me… bálkim, yrymdaǵan shyǵar. Búginde sol shal tirilip kelse balamnyń atyna taǵdyry saı órbigen eken dep qýanar da edi…

*  *  *

…Sol kúni jyldap jumbaǵynyń sheshýine jetkizbegen jumysynyń túıini sheshilýge shaq qalǵandaı kórindi. Buǵan deıin she…

Buǵan deıin sansyz aq paraqtyń betine ózdi­ginen júretin mashınaǵa arnalǵan bola­shaqtaǵy «aqyldy» doń­ǵalaqtardyń, adym­daǵysh aıaqtardyń ne­she túrli úlgi-maketi san syzylǵan. Onda esep joq. Buıyrtsa, sol jańa­ly­ǵynyń syryn ashatyn kilt endi tabylǵandaı eken.

Ásemhannyń janyn bir qýanysh sezimi bıleı tústi. İshtegi jyly sezim aǵysy aldamasa, bul ju­mysy da aby­roıly bol­maq. Solaı dep senimdi oılady.

Janyn tolǵap, tún uıqysyn tonaǵan kúnderdiń qýanyshpen qaýyshar kezde, boıynda osyndaı sezim baıqalaryn kópten ańǵaratyn. Ótkende mashınany jyljytar dońǵalaqty jetildirýge qatysty bergen jáne bir bólshegi ázir bolypty. Keshe sony jınastyryp kórgen. Kóńilinen shyqty.

Birden ustazy tehnıka ǵylymdarynyń doktory, profesor Ábil Muratulyna qýanyp telefon shaldy. Ábekeń adym­daǵysh aıaqty da, dońǵalaqty da erteń mashınaǵa kıgizip kórip synaqtan ótki­zýge sheshim qabyldady. Solaı jasady da. Eki jańalyq ta bular kútkendeı oıla­ǵandaryndaı bolyp shyqty. Esepten de qatelik ketpepti. Dońǵalaqtyń sekýndtyq aınalymy, ady­­mynyń dáldigine ekeýi de oıla­ǵannan beter sátti shyq­qanyna balasha qýan­ǵan. Dóńgeleýi, adym­daǵysh aıaq­tyń adymdaýy eseptik kút­ken nátıjeni kór­setti.

Ásemhannyń ǵylymı izdenisteriniń basty ba­ǵyty osy sala bolatyn. Sol oraıda ashqan jańa­lyq­tarymen áýeli tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty, bertin doktorlyq ǵylymı dárejesine ıe boldy. Sa­lanyń bilikti máskeýlik ǵalymdary da jumysqa úl­ken baǵa bergen.

Sonda, Ásemhan aza­matyńyzdyń jańa­lyǵy – mashınaǵa kıgizer dońǵalaqtarynyń, adymdaǵysh aıaqtarynyń syry nede de­meksiz. Ony túsindirý úshin bir mysal aıtsaq uǵynyqty bolady.

Siz temirjol boıynda júıtkip júr­gen shaǵyn mashınalardy bilesiz. Iá, ony drezına deıdi. Onyńyz jol jón­deýshilerge taptyrmas kólik, qajet bolsa temirjol boıynda bolǵan apatty jerge shuǵyl alyp barady, materıaldardy da jetkizedi. Biraq, onyń bir olqylyǵy bar, ol temirjol relsi ústimen bir ǵana baǵytta – ne alǵa, ne artqa ǵana qozǵalady. Endi sol kóligińizge Ásemhannyń álgi oılap tapqan dońǵalaǵyn nemese adymdaǵysh aıaǵyn aýystyryp kıgizer bolsańyz onda ol kez kelgen baǵytpen, qandaıda jolsyzben júrip ótip nemese adymdap sizge kóp kómegin kórsetedi, qandaı da aýyr jumys bolsyn birge atqarýǵa septesedi. Ondaı dońǵalaq, adymdaǵysh aıaqtardy temirjol boıyndaǵy, aýyl sharýashylyǵyndaǵy túrli tehnıkalarǵa kıgizip paıdalansa qıyn degen taýly-tasty ýchaskelerde erkin júrip, kez kelgen jumysty atqarady, tapsyrmany oryndaıdy.

Jastar týraly aıtqanda, profesor­dyń janary nurlanyp turdy. Ustaz retinde, eldegi irgeli joǵary oqý orny­nyń biri – Qazaq jol qatynastary ýnıver­stıtetiniń oqý isi jónindegi prorek­tory retinde jastar jaıyn jaqsy bil­gendiginen bolar. «Qazirgi jastardyń bárin birdeı kinálaı berýge bolmaıdy, – dedi, endi birde. – Olardyń ishinde bilimge qushtarlary jetkilikti. Onyń ústine búgingi urpaq jańa tehnologıanyń qyr-syryn bilýge, na­ryqtyq júıeniń talabyn ıgerýge yntaly, ıkemdi keledi. Burynǵy jastar da óziniń zamany talaptaryna saı bolǵan…»

*  *  *

«Burynǵy…»

Burynǵy demekshi, Ásemhan bala kezden Qarataý qalasynyń irgesindegi Tamdy orta mektebinde oqyp júrgennen tehnıkaǵa úıirsek boldy. Árbir tetiktiń shalt qımyl-qozǵalysy qyzyq ta, sıqyrly kórinetin. Syryn uǵýǵa qulshynatyn edi. Sodan aqyry mektep bitirgen jyly Sholaqtaýdaǵy jemis-konservileý zaýytynda qatardaǵy jaı jumysshy bolǵany bar. «Aqyldy mashınalardyń» jumysyn sonda kórip, sonda alǵash tanysqan, tań-tamasha bolǵan. Esinde bári.

Keıin Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtynda (1979-1984) oqyǵan jyldary, sol kezdegi S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memle­kettik ýnıversıtetiniń janyn­daǵy robotty tehnıkalar jónindegi respýb­lıkalyq ǵylymı-ádistemelik ortalyqta (1984-1991) ınjener bolyp qyzmet atqar­ǵan jyldary Ásemhannyń tehnıkamen «tamyrlastyǵy» tipten kúsheıgen.

Ǵylymı izdeniske beıim jas nazardan tys qalmady. Bir kúni oılamaǵan jerden M.Tynyshpaev atyndaǵy Qazaq kólik jáne komýnıkasıa akademıasynan shaqyrtý alsyn. Bul qýana kelisken. Óıtkeni, bul akademıa temirjol salasyndaǵy jańa tehnıka men tehnologıalardyń keń óris ashatyn úlgi uıasyndaı kóringen. Solaı boldy da. Ol týraly endi ǵalymnyń kóz maıyn taýysyp jasaǵan eńbegine qatysty myna kórsetkishter aıǵaq.

Profesor Ásemhan Qaınarbekov buǵan deıin KSRO tusynda ashqan jańa­lyqtary úshin 4 avtorlyq kýálikke ıe bolsa, odan keıingi jyldary 8 patent aldy. Bul jyldary ǵalymnyń 1 monografıasy, 5 oqý quraly jáne 125 ǵylymı maqalalary jaryq kórdi. 15 ǵylym kandıdatyn, 2 ǵylym doktoryn daıarlady. Temirjol salasyndaǵy joǵary oqý oryndary stýdentterine arnap jazǵan «Mashına bólshekteri jáne quras­tyrý negizderi» kitaby halyqaralyq oqýlyqtar baıqaýynda dıplommen marapattaldy.

Ǵylymı qoǵamdyq jumystary da bir kisige júk bolǵandaı. N.Isanov atyndaǵy Qyrǵyz memlekettik ýnıversıtetiniń ǵylymı ataqtardy qorǵaý jónindegi dısertasıalyq keńes múshesi, «Omby aımaqtyq ınstıtý­tynyń habarshysy» jýrnalynyń redak­sıalyq alqa múshesi, Halyqaralyq jalpy reseılik joǵary oqý oryndaryna arnalǵan oqýlyqtar baıqaýynyń eksperttik komıs­sıasynyń múshesi, árıne «Nur Otan» par­tıasynyń qatarynda.

Eńbektiń óteýi bolmaı qalǵan joq. «Y.Altynsarın» tósbelgisimen marapat­talyp, Qazaqstan Respýblıkasy Bilim berý isiniń ozaty atandy. Elbasy Nur­sult­an Ábishuly Nazarbaevtan alǵan Alǵys hattyń da orny bólek. Ol urpaq tár­bıesindegi qyzmetin qanattandyryp, serpin bergendeı. Bul búginde jigit aǵasy atanǵan azamat úshin az nátıje bolmasa kerek.

*  *  *

«…Balamnyń aty taǵdyryna saı órbigen eken dep qýanar edi». Bastapqyda solaı degenbiz.

Iá, áke armany aldamapty. Ómir joly ónegesimen órbidi. Ýaqytynyń bári ǵylymǵa, bolashaq urpaq tárbıesine arnalyp keledi.

Urpaq demekshi, joǵary bilimdi tarıhshy Gúllázat ekeýi eki ul tárbıelep ósirdi. Ekeýi de jan-jaqty jaqsy joǵary bilim aldy. Asylhany ınjener-matematık, ekinshi joǵary bilimi ekonomıs. Asylany ınjener-elektronshy, onyń da ekinshi joǵary bilimi ekonomıs. Ekeýinen súıgen nemereleri Darıa, Dastan men Dıas jan shýaǵy.

…Áke ańsaǵan «ásem ómirdiń ádemi jalǵasy» degenińiz osyndaı bolar.

Derek kóz: Egemen Qazaqstan