Týrsıada merziminen tys saılaýlar aldyndaǵy sońǵy daıyndyq ótýde. 7 maýsymda ótken aldyńǵy daýys berý naýqany eshbir oń nátıje bermedi, saıasatkerler koalısıa jóninde durys sheshim shyǵara almady. Endigi kezekte barlyǵynyń nazary halyqta, onyń nendeı sheshimge erik bildirýin kútip otyr: memleketpen basqaratyn belgili bir partıaǵa daýys bere me, álde koalısıany qaıta qurý jóninde sheshim qabyldaı ma? Euronews tilshisi áıgili túrik saıasatkerleriniń biri ári opozısıalyq Respýblıkalyq halyqtyq partıanyń kóshbasshysy Kemal Qylyshdaroǵlymen tildesken bolatyn.

euronews:

• Saılaýdan keıin bılik basyna Respýblıkalyq halyqtyq partıa keletin bolsa, ol EO-ta Túrkıanyń múshelik etýi syndy kelissózderge áser ete me?

Kemal Kylyshdaroǵly:

• Barlyǵyn tez bitirýge tyrysamyz. Biz EO-nyń bizben seriktestikke otyrýǵa daıyn bolýdyń jańa taraýyn ashýyn kútpeımiz. Demokratıa, quqyq, genderlik teńdik, sot júıesiniń táýelsizdigi syndy múshe-memleketter úshin bekitilgen standarttardyń qandaı bolýyna qaramastan barlyǵyn oryndaýǵa barmyz. Biz eshteńeni de keıinge qaldyrmaımyz, osylaısha barlyq qaǵıdalarǵa sáıkes kelip, EO-ny tań qaldyramyz degen oıdamyn.

euronews:

• 7 maýsym kúni Túrkıa saılaýy sátti ótken bolatyn, biraq saıası kóshbasshylar arasyndaǵy kelissózder esh nátıje bermegen edi. Respýblıkalyq halyqtyq partıa saılaýda ekinshi orynǵa ıe boldy, biraq soǵan qaramastan sizderge úkimetti qalyptastyrý prosesine qatysýǵa usynys túspedi. Sebep nede?

Kemal Kylyshdaroǵly:

•  Atalmysh saılaýdy qasaqana uıymdastyrǵan adam qazirgi ýaqytta saraıda ómir súrip otyrǵan Erdoǵan myrza. Ata zańǵa saı, ol obektıvtilik tanyta bilýi, ózin kóshbasshyǵa saı ustaı bilýi kerek, biraq ol prezıdentke saı ustanymdardy oryndamastan, saılaý aldy mıtıńterge qatysyp júrdi. Ol ózi basqarǵan partıaǵa daýys berýdi halyqtan ashyq ótinip júrdi. Ol koalısıaǵa úzildi- kezildi qarsy boldy jáne onyń bekitilgenin qalamady jáne bir ret, tipti, Daýytoǵly koalısıany qalyptastyrsa, ol Túrkıa úshin ólimmen teń degen bolatyn. Biraq, saıasatkerler áli kúnge bir sheshimge kele almaı otyr. Jańa saılaý naýqany jarıalanǵany da sondyqtan.

euronews:

• Áleýmettik saýalnamalardyń nátıjesi boıynsha aldaǵy ótetin saılaý burynǵylardan áldeqaıda ózgeshe bolady. Iaǵnı, eshbir partıa úkimetti qalyptastyra almaıtynǵa uqsaıdy. Sondyqtan, bizdi koalısıa týraly kelissózderdiń jańa taraýy kútip tur. Osy oryn alǵan jaǵdaıda sizdiń partıa qandaı pozısıaǵa ıe bolmaq?

Kemal Qylyshdaroǵly:

• Eger biz bul saılaýda birinshi orynǵa ıe bolsaq, sáıkesinshe memleketti de qalyptastyra alamyz. Túrkıada mundaı kezekti saılaýlardy kútýdi, tipti olarǵa qatysýdy halyq unatpaıdy. Al máseleler, ózdiginen kóbeıip barady. Bizdiń parlamenttegi saıası partıalarmen qarym-qatynasymyz óte jaqsy deńgeıde. Biz – ózge bólek partıalarmen aralasýyn toqtatpaǵan jalǵyz saıası kúshpiz.

euronews:

• Túrkıada eki jarym jyl boıynda Kúrd jumysshylar partıasymen bitimgerlishilik tártibi ornaǵan bolatyn, biraq, saılaýdan keıin terorızm memleketke qaıta oraldy. Kúrd máselesine baılanysty beıbitshilik prosesteri júrgizilip turdy da, keıinnen olar da toqtady. Eger Respýblıkalyq halyqtyq partıa bılik basyna kelse, osy suraqtyń sheshilýi úshin ne isteısizder?

Kemal Qylyshdaroǵly:

• Bul máseleniń áli kúnge sheshilmeýiniń sebebi saıasatkerlerdiń óz qyzmetin durys oryndamaýynan. Olar bul suraqqa únemi qaýipsizdik máselesi retinde qarap, áskerge baǵyttaıtyn. Bul máseleni sheshýshi organ, shyn máninde, parlament. Onda beıbitshilik ornatýǵa baılanysty áleýmettik konsesýaǵa jetý úshin komısıa qurý kerek. Atalmysh suraqty sheshý tek Respýblıkalyq halyqtyq partıanyń qolynan keledi, ózge partıalar tıisti nátıjege jete almaıdy.

euronews:

• Degenmen, solshyl-ortalyqshyl partıa bolǵandyqtan, qalaýly daýys sanyn jınaı almaısyzdar. Sizderge kúrd halqy turatyn shyǵys aımaqtardyń daýsy kerek. Kúrdter tarapynan qoldaýǵa ıe bolý úshin nendeı shara qoldanyp jatyrsyzdar?

Kemal Qylyshdaroǵly:

•  Iá, bul etnıkalyq másele jyldar boıy jalǵasyp keledi. Sondyqtan, kúrdter «Halyqtardyń demokratıalyq partıasyna» daýys beredi, ony tipti «menshiktik partıa» sanaıdy. Saılaý aldy naýqandarynyń birinde biz kúrdterden: «Respýblıkalyq halyqtyq partıa senderdiń máselelerińdi sheshý úshin barlyq múmkindikti jasap otyr. Endeshe, nelikten bizge daýys bermeısińder?», - dep suraǵan bolatynbyz. Sonda olar: «Bizdiń ózimizdiń jeke partıamyz bar, biz soǵan daýys beremiz». Mundaı jaýabyna: «Biraq máselelerińniń sheshimin taýyp otyrǵan biz», - dedik. Olar munymyzǵa da jaýap tapty: «Sizder – sosıal-demokratsyzdar, bul sizderdiń mindetterińiz», - degen bolatyn. Biz muny moıyndaımyz jáne de atalmysh máseleniń jaýabyn tabýda ári qaraı da aıanyp qalmaımyz. Túrkıa bul qıyndyqty da eńserip shyǵady degen oıdamyn.

euronews:

• Álemdik kóshbasshylar Sırıadaǵy qaqtyǵys máselesin talqylap, atalmysh memlekettiń Bashar Asadpen ıa onsyz bolýyn talqylap jatyr. Al, sizder bılik basyna keletin bolsańyzdar, Túrkıanyń osy taraptan syrtqy saıasaty qandaı bolmaq?»

Kemal Qydyroǵly:

•  Túrkıa sırıalyq qaqtyǵysta eshbir jaqty qoldaýǵa mindetti emes. Túrkıa bul daý-damaıdyń barlyq múmkin bolatuǵyn sheshý joldaryn qarastyrýy tıis. Eger Sırıada adam quqyǵy taptalsa, onda biz muny boldyrmaýdyń amalyn tabýymyz kerek. Bir ǵana jaqty qoldap, qalǵanyn elemeýge bolmaıdy. Bizge Sırıadaǵy beıbitshiliktiń Asadpen, ıa onsyz ornaýy mańyzdy emes. Sonymen qatar, biz ILIM-di toqtatýymyz kerek, bir shekarany bólisetin kórshi bolýyna jol bermeýimiz kerek!

euronews:

•  Túrkıanyń osy taraptaǵy pozısıasy saıası deńgeıde bolýy kerek pe, álde kelissózder deńgeıinde me? Álde, áskerı operasıa pozısıasyn ustanýy kerek pe? Qalaı oılaısyz?

Kemal Qylyshdaroǵly:

•  Eger áskerı operasıalar ótkizýge qajettilik týsa, biz oǵan daıyn bolýǵa tıispiz. Biz parlamentte bul jóninde óz usynystarymyzdy jasap, ILIM-ge qarsy operasıa úshin parlamentte daýys berýge daıyn ekenimizdi aıttyq.

euronews:

•  Endeshe, bosqyndar taqyrybyn da qozǵadyq. Eýropada da, Batysta da: «Qarjymen qamtamasyz etetin biz, al aımaqtaǵy memleketter bosqyndardy qabyldap, olarǵa barlyq jaǵdaıdy jasaıdy», - dep aıtýda. Búginde Túrkıada eki mıllıonǵa jýyq bosqyn bar. Jáne bul san ári qaraı da óse bermek. Bul jóninde ne oılaısyz?

Kemal Qylyshdaroǵly:

•  Bul máselege qatysty Batys, menińshe, erikti qoldaý kórsetip otyrǵan joq. Men muny barynsha shynaıy aıtyp turmyn. Bulaı oılaý sebebim Týrkıaǵa eki mıllıon bosqyn kelgen kezde, biz Batystan qol shapalaqtardan basqa túkke de ıe bolǵanymyz joq. Túrkıanyń bosqyndarǵa jasap jatqan kómeginiń qanshalyqty mańyzdy ekenin Eýropa túsindi. Sonda EO óz tarapynan mıgranttardyń olarǵa kelýin qalamaı, Túrkıada qalýyn kózdep, bizge ótemaqy usynǵan bolatyn. Biraq, biz buǵan kelisken joqpyz. Eń basty másele – Sırıadaǵy ishki qaqtyǵysty toqtatyp, qıraǵan qalalardy turǵyzyp, sırıalyqtardyń óz úıine qaıtýyna múmkindik jasaý kerek.

euronews:

• Endi sizdiń saılaý aldy memorandýmyńyz týraly sóıleseıik. Siz

Eýropany aralap, óz saılaýshylaryńyzben tildesip, málimdeme jasadyńyz. Al, qazir siz Lıondasyz. Sizdiń Lıondaǵy jáne jalpy Eýropadaǵy elektoratyńyzǵa bergen ýádelerińiz qandaı?

 Kemal Qylyshdaroǵly:

• Biz olardy qalasa Respýblıkalyq halyqtyq partıaǵa daýys berýge, Túrkıada Fransıadaǵydaı demokratıa, bostandyq, táýelsiz BAQ jáne quqyqtyń ústemdik qurýyna shaqyrdyq.

Nazgúl Nazar

Derekkóz: euronews.com

 «Qamshy» silteıdi