«Tas júrekke  Qudaı áste salmas nazar,» dep Qul Qoja Ahmet Iassaýı babamyz aıtpaqshy, menshil, Qudaısyz bolyp ósken urpaqtyń Uly Jaratýshy Allahty taný túgili, ózin tapqan, baqqan-qaqqan áke-sheshesin tanýy eki talaı. Ondaı beıbaqty qazaq «teksiz» deıdi. Sóz qadyrin biletin kisige qazaqta teksizden aýyr sóz joq.

Adam balasynyń haıýannan aıyrmashylǵy qaısy? Jaýap: –  Kemeldengen aqyl-parasaty, uıat-namysy, taza tanymy. Ózin, aqyl-parasatyn kúzetip, uıat-namysyn, nápsisin tejemegenniń janyna, rýhyna ıman nury sińbeıdi. Al, rýhyna ıman nury sińbegenniń qolynan sumdyq ataýlynyń kelmeıtini joq. Qazaq, «Qudaıdan qoryqpaǵannan qoryq» dep áne sondaılardy aıtqan. Ondaı tanymsyzdyqtan, tamyrsyzdyqtan, Jaratýshy Jalǵyz Ieni tanymaýdan sol Ulyq bolǵan Allahtyń Ózi saqtasyn! Olaı deıtinimiz, Qasıetti Quran Kárimniń Aǵraf súresi 186-aıatynda: «Allah qańǵyrtqan adamdy eshkim de ońdaı almaıdy» dep jazylǵan. Dana Abaı:

Allahtyń Ózi de ras,

Sózi de ras,

Ras sóz esh ýaqytta jalǵan bolmas!

– dedi. Allah uǵymy jalǵan (Astaǵbır Allah) bolsa, dana Abaı bulaısha qadap  aıtpas ta edi-aý. Abaı jáne:

Mahabbatpen jaratqan adamzatty,

Sen de súı,

Ol – Alahty jannan tátti!

– dedi. Bizdiń uǵymymyzsha jannan tátti dáneńe bolmaýǵa tıis. Al, Abaıdyń uǵymynsha Ulyq bolǵan Allah jannan da tátti! Durysy osy! Óıtkeni, tátti jandy beretin de, alatyn da Allah. Endeshe, bizdiń barlyq mahabbatymyz, súıispenshiligimiz Sol – jannan da tátti bolǵan Allahqa ǵana arnalýǵa kerek. Bul aqıqatty Qul Qoja Ahmet Iassaýı babamyz:

Allahtyń aq dıdary úshin bolmasa janyń qurban,

Adamdaısyń qur bosqa aldamshy saǵym qýǵan.

– dep rastasa, marǵasqamyz Muqaǵalı:

Qurban bolsyn Qudaıym úshin janyń!

– dep qorytyndylaıdy. Ósıetteıdi. Mine, osyndaı danalar moıyndap, tanyp, sıynyp kelgen Ulyq Allahty, Allah aqıqatyn biz nege tanýǵa qulshynbaımyz? Nege tanymaımyz? Onyń – Ulyq Allahtyń jolyna basty nege báı tikpeımiz? Haq Paıǵambarymyzdan (sǵs) jetken Qudıs hadıste  Allah: «Qulym maǵan súıemdeı jaqyndasa, Men qulyma qarystaı jaqyndaımyn. Qulym maǵan qarystaı jaqyndasa, Men qulyma shyntaqtaı jaqyndaımyn. Qulym maǵan shyntaqtaı jaqyndasa, Men qulyma qulashtaı jaqyndaımyn. Qulym Maǵan qaraı bir adym attasa, Men qulyma qaraı júgiremin» degen.

Topyraǵymyzda, Qudaıǵa shúkir, Qudaısyzdyq ıdeıasynyń týy jyǵyldy. Zamany aqyrlasty. Endi onyń beti beri qaramaı-aq qoısyn. Demek, endi biz tezirek es jınap, urpaǵymyzdy Ulylyqqa – Allahqa, ımanı ilimge úndestirýimiz kerek.

Dini joqtyń – dili joq. Dili joqtyń Allahy – aqıqaty  joq degen sóz. Al, Allahqa – senimi joq urpaqtyń bolashaǵy tipti de bolmaq emes. «Jaratylys tegimiz maımyl (orangýton)» nemese «Dúnıe joqtan bar bolmaıdy, bardan joq bolmaıdy» dep, aq qaǵazdaı kirshiksiz taza urpaǵymyzdy Jalǵyz Jaratýshy Haq Allahqa qarsy qoıyp, Onyń qaharyna endi ushyrata berýimizdiń kóz emes, kókirek soqyrlyq ekendigin ábden sezip-bilip, túsinetin kezimiz jetti-aý osy. Bul týraly Quranda: «Negizinen kózder soqyr emes, kókirektegi kóńil kózi soqyr» (Haj súresi, 46-aıat) delingen.

«Babamyz» dep júrgen maımyldyń qaıdan kelgendigi jaıly myna oqıǵaǵa nazar aýdararlyqshy. Allah taǵalanyń nábıi Musanyń (ǵs) tálimi boıynsha, ár aptanyń bir kúni, ıaǵnı juma kúni jurt jumystaryn toqtatyp, Allahqa minájat etedi. Keıin  olar senbi kúndi tańdaıdy. Musanyń (ǵs) usynysy arqyly Haq Allah tarapynan kelisiledi. Sóıtip olar Dáýit (ǵs) tusynda da Qudaıǵa qulshylyǵyn osy senbi kúni jalǵastyra beredi.

Sol tusta Qalzamnyń (Qarateńizdiń) jaǵasynda bánı Israıyl (12 ata ısraıyldyń bir atasy) urpaqtary mekendeıtin Aǵıla degen qystaq bolǵan. Qystaq janynda teńiz kelip tireletin úlken eki taý bolypty. Kıtter tek senbi kúni ǵana úıir-úıirimen osy taý tastaryna júzip kelip, qaýyp-qatarden qoryqpastan asyr salady eken. Tún jarymy aýa bere shúńetke qaıtyp ketip otyrady eken. Bul endi Ilahı hıkmet. Synaq.

Kúnderdiń-kúninde bul qystaqtaǵy dinge senbeıtin turlaýsyzdar nápsige berilip, Paıǵambar tálimderin qaperge almaı, sharıǵat úkimine qaıshy kelip, nápsi qalaýlary boıynsha balyq aýlaýdy ádetterine aınaldyrady. Balyq aýlap baıyǵan júgensizder meılinshe masattanyp, esirip, ábden ardan bezedi. Taǵaty taýsylǵan Dáýit (ǵs) Allah taǵaladan olardy jazalaýdy ótinedi. Haq taǵala onyń tilegin qabyl etedi... Bul oqıǵanyń qorytyndysy retinde Quran Kárimde: «Aralaryńdaǵy senbi kúni «Balyq aýlamaý» jónindegi sharıǵat sheginen shyqqandardy sózsiz bilesińder. Biz olarǵa: «Maımyl bolyp qor bolyńdar» degen edik »  (Baqara súresi, 65-aıat) delingen. Demek, Abaı aıtpaqshy: Quran – ras, Allahtyń sózi dúr ol!

Abaıdy Allahtyń ulyqtyǵy arqyly dáleldeýdiń ornyna, Ulyq Allahty Abaı arqyly dáleldeýimiz qanshalyqty ábestik, kúná ekenin sezinsekte, Abaıdy Allahtan góri aqıqatqa balaıtyn sábı halqymyzǵa osylaı istemeske sharasyzbyz. Bul kúnámizdi sheksiz keshirimdi bolǵan Allah Ózi keshirsin?!

Benámın Konstan: «Din adamzat tarıhynda, rýhynda eń mańyzdy ról oınaıtyny aqıqat. Din ómirdiń óshpeıtin, bólinbeıtin bóligi. Adam qabyletteri oıanǵan kezde, aqylǵa din órken jaımaýy múmkin emes» dese,  A. Eınshteın: «Dinsiz ǵylym kór, ǵylymsyz din aqsaq», deıdi. Al, qasıetti Quran Kárimde Allah: «Quran kúlli jaham halqyna úgit-násıhat» (?) nemese «Bul Quran sózsiz eń týra jolǵa bastaıdy» (Isra súresi, 9-aıat) dedi.

Endeshe, biz urpaqtarymyzdy qaı baǵytta tárbıelep otyrmyz? Burynǵy sharasyzdyq boldy. Endigimiz she? El bolǵaly da jıyrma jyldan asty. Az ýaqyt emes. (Aýyr da bolsa aıtaıyn). Aqyl-sanamyzdyń artta qalǵany sonsha, ıgilikti iske qaraı izdenýge baspaımyz. Bilgen, oılaǵan kisige topyraǵymyzda meshit qaldyrmaǵan Keńes ókimeti óz ultynyń shirkeýlerin saqtap qalǵanynan-aq talaı syrdyń basy ashylmaı ma?..

Din kóbinde erkindikti tejeıdi dep túsinemiz. Bul eń ushqary kózqaras. Erkindik aýyzǵa kelgendi kóký, oıǵa alǵandy isteý, kıimdi qalaı bolsa solaı kıiný, jalańash-jalpyly júrý, uryp-soǵý, urlyq isteý, partıa-topqa bóliný, ne istese de áıteýir baı bolý bolmasa kerek. Bul shynaıy túsingen adamǵa erkindik emes, qaraýlyqtyń qaq basy. Qasıetsizdiktiń qaınar kózi ári erteńi buldyr essizdik bolmaq.

Islam dinidegi eń shynaıy erkindik – nápsi talabynan túbegeıli bas tartý. Azattaný. Kirshiksizdený. Iman nurymen nurlanyp ómir súrý.

Keshegi ótken babalarymyz: «Barǵa qanaǵat. Qanaǵatty qaryn toıǵyzady. Qanaǵatsyz jalǵyz atyn soıǵyzady» dep, urpaǵyn ashkózdikten, toıymsyzdyqtan, sabyrsyzdyqtan qalaı tosqan? Bul paıym taǵy kelip olardyń ıman deńgeıin, nápsiqumarsyzdyǵyn kórsetip turǵan joq pa? Árıne!

Ábýzar Zınab ıbn Jınada: «Allah taǵala qandaı quldaryn ardaqtaıdy?» dep suraǵanda, Haq Paıǵambarymyz (sǵs): «Bas erkindigin baǵalaı bilgen hám óz baǵasyn biletin quldaryn» dep jaýap bergenin jazyp qaldyrǵan. Demek, shynaıy bas erkindigi – sharıǵat tıǵanynan tıylyp, «İste» degenin istegen, Allah aqıqatyn tanyǵan adal júrekti, shynshyl múmınde ǵana bolady.

Dúnıege yntyq,

Maqsharǵa alamsyzdyń,

Imanyn túgel deýge aýzym barmas.

– dep, Abaı aıtpaqshy, dúnıeqor, Bu dúnıeni ǵana ómir, O dúnıeni birjolata  quryp-joǵalý dep biletin qudaısyzda shynaıy erkindik bolmaq emes.

Qazaq kúni keshege deıin salqyn jaılaýda saldyq quryp, sabat ta saf aýa jutyp, Alashtyń alajibin attamaı, muńsyz moralmen ómir súrse, ol – onyń erkindigi. Shynaıy ımanı erkindigi edi.

Altaı men Atyraý aralyǵyndaǵy aqjaıyq – keń mekendi Ulyq bolǵan Allah qazaqqa,  áne sol adaldyǵyna, keń peıline, asylyqsyz, kirshiksiz Ózine senimine syılaǵany edi. Quranda: « Aqıqatynda Allah táýbe etýshilerdi unatady» (Baqara súresi, 222-aıat) dep jazylǵan. Endi, biz biletin ata-babalarymyzdyń eki sóziniń biri «Táýbe» ekendigin eske túsirelikshi. Qandaı ǵana táýbeshil el edik?! «Adamnan suraǵannyń eki kózi, Allahtan suraǵannyń eki búıiri shyǵady» dep Jaratýshy Jalǵyz Ieni shynaıy óz bıiginde tanyǵanynan aıtqan qazaq bul maqaldy.

Biz sońǵy, Allahty Marks umyttyrǵan zamanda, «Osy baıtaqty baǵymyzǵa násip etken Uly Allahqa sheksiz alǵys» degenniń ornyna, bilektiń (qara kúsh. Qara kúshpen eshqashan da bılik, teńdik ornamaǵan. Teńdikti de, bári-bárin de Haq beredi, aǵaıyn)) kúshimen, naızanyń ushymen qorǵaı alǵan babalarǵa myń alǵys» dep oılanbastan aıta beremiz. Bul múlde qate paıym. Haq Allah aldynda sheksiz kúpirshilik. Ózimizdi-ózimiz aldarqatý. Shyndyqqa kózdi jumyp qaraý ǵana. Bolmasa, shyrqymyzdy alǵan Shyńǵys joryqtaryn aıtpaı-aq, kúni keshe qybyr etýge mursamyzdy keltirmeı qylǵyp salǵan qyzyldardyń qysh tabanynan QUDAI qutqarmasa, bizdi kim azattyqqa alyp keldi?! Jáne de aqylymyzdyń kúshimen, avtomattarymyzdyń susymen aldyq pa bul táýelsizdikti?..

– Ózdiginen keldi!..

– Ózdiginen?.. Bul ne degen dilgirlik? Ne degen tanymsyzdyq?

– Qudaı joq! Munyń bári tabıǵattyń isi...

– Mássaǵan. Oqyńyz. Qaıtalap oqyńyz:

Allahtyń Ózi de ras!

Sózi de ras!

Ras sóz esh ýaqytta jalǵan bolmas! (Abaı)

Sabyr, sabyr halqym! Oılanaıyqshy, qane, Allah bar!! Barlyq ǵalamdy jaratyp, basqaryp turǵan Sol – Haq Allahtyń dál Ózi. Barsha ǵalamnyń, tipti seniń ózińniń bar bolýyńnyń ózi Onyń barlyǵynyń, Haqtyǵynyń, bar etýshi Ol ǵana ekendiginiń aıǵaǵy emes pe! Ol tipti, bar bolmaq túgili, «Kúlli is shynynda Allahtyń erkinde» Quran (Ál-Ǵımran súresi, 154-aıat)!

Endeshe, Haqqa, Haq Allahqa qarata tezirek betimizdi buralyq. Haqty tanymaı qasarysqan qanshama zalym qaýymdy (ultty) qaıyra jasamastaı etip joq qylǵan, hıkmet ıesi boǵan Haq Allahtyń Ózi tuǵyn. Hud (ǵs) qaýymy adttyń taǵdyryn, Nuh (ǵs) dáýirindegi «Topansýdy» eske alyńyz... Ańyz desek aljasqanymyz. Allahty, aqıqatty taný, Oǵan qulshylyq etý adam balasyna áýel bastan qazaq tilindegi jaı ǵana paryz emes, Quran tilindegi Ilahı faryz bolǵan!

«Din adam minezin jáne tabıǵat zańdaryn retke keltiretin kúsh bolyp qala bermek» deıdi Avgýst Komt. Demek, biz shynaıy dindar halyq bolýdan utpasaq, utylmaımyz. Bul degendik mektepti medresege aınaldyryp, basymyzǵa sálde orap shyǵa keleıik degendik emes.

Islam dini (haq din osy ǵana) – ultymyzdyń bolashaq ıdeologıasy. Esterińizde bolsa, Elbasymyzdyń bir sózinde osyny aıtty. Qadap aıtty. Sondyqtan, Elimizdiń mektepterinde dintaný (Islam dinin) sabaǵyn engizýdiń shart-jaǵdaıy ábden pisip-jetildi.

Bul jóninde qazaqy salǵyrttyq bizdi – qazaqty qashanda qapyda qaldyratyndyǵyn eskertkimiz keledi.

Din – ǵylymnyń anasy.

Din – ǵylymnyń ákesi.

Ǵylym – dinniń balasy.

Din – ǵylymnyń kókesi!

. . . . . . . . . . . . .

Qol qýsyryp Qudaıǵa,

Ǵylym men din birge bar!

– deıdi Muqaǵalı. Bul onyń qazaqqa «Haq dinińe qaıt ta, Haq isinde berik bol! Qudaı bar! «Qudaı joq» degenniń ózi joq. Onyń (Allahtyń) dini – Islam – ǵylym, ǵylymnyń dini. Máńgiliktiń dini! Qazaqtyń Islamda bolǵany – ǵylymda bolǵany. Qazaqtyń júreginde áýeli Allahqa senimi, sosyn Islamy bolsyn. Sóıtip ǵylym men dinin qos qanat etken qazaq Qudaıyna ıman nurymen nurlap barsyn» degeni. Solaı!

Sýret: kk.wikipedia.org