«Serpin» baǵdarlamasynyń nátıjesi kúmándi, deıdi Ranking.kz.

Túlekterdiń 17%-dan sál astamy ǵana baǵdarlama boıynsha óz mindetterin oryndaıdy — olar oqý óńirinde qalyp, úsh jyl jumys isteıdi. Kóbine ońtústik óńirlerden soltústik jáne shyǵys óńirlerdegi joǵary oqý oryndarynan grant alǵan stýdentter oqýlaryn aıaqtap, óz óńirlerine oralady.

Bul týraly QR Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligine silteme jasap, QR Parlamenti Senatynyń depýtaty Álisher Satybaldıev habarlady. Senator saýalynda myna málimetterdi keltirdi: 2020 jylǵa qaraı joǵary oqý oryndarynda oqýyn aıaqtaǵan 8,9 myń baǵdarlamaǵa qatysýshylardyń 3,2 myńy (nemese 35,8%) talap etiletin úsh jyldyq merzimde jumys istemegen.

«Osyǵan baılanysty baǵdarlama operatory „Qarjy ortalyǵy“ AQ 3,2 myń jumyssyz túlekke memleket tarapynan olardyń oqýyna jumsalǵan qarjyny óndirýdi talap etip, sotqa deıingi ótinishter berdi. 1,9 myń is boıynsha daýlardy sottan tys sheshý jumystary júrgizilýde. Sotqa 603 adamǵa qatysty talap aryz berildi, qazirdiń ózinde 534-i sot oryndaýshylarymen oryndalyp jatyr», — dedi Álisher Satybaldıev.

Bul jaǵdaıdyń birneshe sebepteri bar. Birinshiden, mamandyq boıynsha jumys tabýda qıyndyqtar týyndaıdy. Baǵdarlamanyń bastapqy maqsattary jumys kúshi tapshy soltústik jáne shyǵys óńirlerdegi jumys kúshine suranysty ońtústik jastarynyń kómegimen toltyrýdy kózdeıtinine qaramastan, barlyq túlekter oqýyn aıaqtaǵannan keıin laıyqty jalaqymen jumys taba almaıdy. Bul óte mańyzdy, óıtkeni keshegi basqa qalalardaǵy stýdentterdiń týystary joq jáne olar nesıege páter alǵansha turatyn jeri joq. Óıtkeni olarǵa jataqhana oqý merzimine ǵana beriledi. Ekinshiden, «kóp jaǵdaıda túlekter jumysqa jiberiletin kásiporyndarda is júzinde bos jumys oryndary joq», — deıdi senator. Nátıjesinde adam jumyssyz, aqshasyz, baspanasyz jaqyndarynan jyraqta qalady.

Baǵdarlamaǵa qatysqan túlekterdiń jartysyna jýyǵy — 4,2 myń adam da eńbek ótilin aıaqtaý boıynsha óz mindetterin oryndamaǵan. Biraq bul buzýshylyq bolyp sanalmaıtyn obektıvti sebepterden boldy. Olarǵa dekrettik demalys nemese magıstratýrada oqýdy jalǵastyrý kiredi. Osylaısha, tek 1,6 myńǵa jýyq baǵdarlama qatysýshysy jańa jerge sińisip, úsh jyl boıy jumys isteı aldy. Mundaı túlekterdiń úlesi 17,4%.

«Serpin» baǵdarlamasy Úkimettiń qabyldanǵan ishki kóshi-qon saıasaty strategıasynyń bir bóligi. Ondaǵy paıym boıynsha, halyq tyǵyz ornalasqan ońtústik óńirlerden soltústik jáne shyǵys óńirlerge qonys aýdartý. Osy maqsatta talapkerlerge beriletin granttarǵa da, otbasylardy qonystandyrýǵa, jumysqa ornalastyrýǵa da búdjetten aqsha bólinedi. Alaıda, shyn máninde, kóshi-qon jaǵdaıy sheneýnikter josparlaǵandaı emes, «halyqtyq» senarı boıynsha damyp jatyr.

Qazaqstandyqtardyń el ishinde jumys tabýǵa, jaldaý aqysyn nemese ıpoteka tóleýge múmkindigi joǵary jerlerge kóshýin jalǵastyrýda.

QR «Eńbek resýrstaryn damytý ortalyǵy» AQ sarapshylary aldaǵy jyldarǵa jasaǵan boljamdarynda eńbek naryǵyndaǵy oqıǵalardyń damýynyń «halyqtyq» nusqasy baıqalady. ERDO sarapshylarynyń baǵalaýynsha, 2030 jylǵa qaraı jaldamaly jumys kúshine eń joǵary jıyntyq suranys ońtústik óńirler men megapolısterde kútilýde. Bos jumys oryndarynyń jalpy kólemindegi osy óńirlerdiń jalpy úlesi 47,8%. Iaǵnı, elimizdegi árbir ekinshi bos jumys orny ońtústikte nemese Astanada ornalasady. Tek soltústik oblystarda suranystyń bar bolǵany 14,1%, ortalyq jáne shyǵys óńirlerde — 21%.

Halyq sanynyń boljamyna qaraǵanda, megapolıster men ońtústik óńirlerdegi baqylaýsyz ýrbanızasıa jaǵdaıy aldaǵy alty jylda tek nasharlaı túsedi. Ortalyq mamandary Astanada halyq sany 33,6% (2022 jylmen salystyrǵanda), Almatyda — 19,4%, Shymkentte — 23,5% artady dep boljap otyr. Respýblıkanyń shyǵys jáne soltústik óńirlerinde kerisinshe, halyqtyń ketýi baıqalady.

QR Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi qazirgi kóshi-qon úrdisteri qolaısyz ekenin moıyndaıdy. Baqylanbaıtyn ýrbanızasıa demografıalyq jáne eńbek teńgerimsizdigin arttyrady. Biraq bolashaqtyń baǵyty ózgermeıdi: memleket ońtústikten soltústikke qonys aýdarýǵa kúsh pen resýrstardy salýdy jalǵastyrýǵa nıetti.

«Serpin» baǵdarlamasyna keler bolsaq, onyń jumysy tıimdiligi tómen bolsa da jalǵasa beredi. Qazirgi ýaqytta jobany túzetý nusqasy qarastyrylýda — mindetti taǵylymdamadan ótý merzimin úsh jyldan eki jylǵa deıin qysqartý jáne granttan keıin taǵylymdamadan ótýge bolatyn óńirler tizimin keńeıtý. «Serpin» baǵdarlamasyna qatysatyn joǵary oqý oryndarynyń túlekterin qandaı da bir jeńildikti áleýmettik baspanamen qamtamasyz etý usynysy da pysyqtalýda.

Depýtattyq saýalǵa premer-mınıstr Álıhan Smaıylov bylaı jaýap beredi: 2023–2027 jyldarǵa arnalǵan kóshi-qon saıasatynyń tujyrymdamasyna sáıkes, qonys aýdarýshylarǵa ekonomıkalyq utqyrlyq sertıfıkattary usynylady. Sertıfıkat jumysqa ornalasý kezinde adam qunynyń 50% mólsherinde turǵyn úı satyp alý úshin qarjylyq kómek ala alady dep boljaıdy. 2024/2025 oqý jylynda mamandyqty tegin alýǵa bolatyn mamandyqtardyń tizimi keńeıtiledi.