Úzilip túsken monshaqtaı kógildir kól men qoldyń salasyndaı aq qaıyń, máńgi jasyl qaraǵaı kómkergen kórkem tabıǵatqa kóz salyp, oı qushaǵynda otyrǵan edik.

Egilmese jer jetim

Eńbekshilder aýdanynyń egistik alqaptary oń qanat, sol qanatta jarysa júıtkip, basyn ıgen bıdaı masaqtary teńizdeı tolqyp, qalyp barady. Aragidik soqanyń tisi tımeı týsyrap bos jatqan jer de kezdesedi. Bir kezde aqyq dán ósirgen qunarly, kádimgi «jetek shanshysań, arba ósip shyǵady» dep áspetteıtindeı keı alqap týsyrap bos jatyr. Aramshóp qaptap ketipti. Lúp etken samal jelmen kisi boıy jýsannyń basy terbetilip tur. Qaıran da qaıran jer-ana! Kútimi kelispese, qara jerdiń de ajary adam kórgisiz bolyp tozady eken-aý. Alash balasynyń arǵy arýaqty babalardan mura bolyp qalǵan bir baılyǵy osy shetsiz, sheksiz kól-kósir dala. 
Osy aýdanda 62506 gektar jer bar. Qazir birneshe sharýashylyqtyń egistik alqaby kepildikke qoıylǵannan keıin paıdaǵa aspaı, bos jatyr. Buryn ataq-dańqy jer jarǵan «Bogvı» fırmasy bolǵan. Osy fırmanyń enshiles «Donskoı», «Eńbek nan» jaýapkershiligi shekteýli seriktestikteri qaryzǵa belshesinen batqannan keıin aýyl sharýashylyǵymen aınalysýdy kilt doǵardy. Zardabyn jer kórip jatyr. Jermen qosa el de... Egin egilse, halyqqa jumys bolar edi. Tipti sabanyna deıin malmen kún kórip otyrǵan aýylǵa olja emes pe? «Bogvı» birneshe myń gektar jerdi kepilge qoıyp, mıllıondaǵan teńge nesıe alyp, keıin onysyn ótemeı talan-tarajǵa salyp, aty shyqqan fırma. Qylmystyq is qozǵalǵanymen, sońy sıyrquıymshaqtanyp bitti. 
Eńbekshilder aýdandyq jer qatynastary bóliminiń basshysy Ersaıyn Sabyrov «Qazir aýdanda 272 sharýa qojalyǵy bar. Olarǵa 133 myń 982 gektar jer bólingen. Alýyn alǵanymen keıbir sharýa qojalyqtary isterin alǵa jyljyta almaı, ne ózderi ekpeı, ne ózgege bermeı otyr. Qazir olardan 2567 gektar jer qaıtarylyp alyndy. 84 myń gektar jerdi konkýrs arqyly usynyp otyrmyz. Negizinen, sharýa qojalyqtarynyń egin ege almaıtyn da jóni bar. Tehnıkasy eski, aýyl sharýashylyǵyna qajetti qural-jabdyǵy da ábden tozǵan», – dedi. 
Al oblys boıynsha jer máselesi óte ózekti taqyryp. Máselen, Aqmola oblysynyń jalpy jer kólemi 14,6 mıllıon gektar bolsa, onyń ishinde aýyl sharýashylyǵyna aınalǵan alqap kólemi 10,5 mıllıon gektardy qamtıdy. Bul barlyq jer kóleminiń 72 paıyzy degen sóz. Sońǵy jyldary jer kólemin esepteý, onyń ishinde aýyl sharýashylyǵyna paıdalanylyp jatqan alqap qadaǵalaýsyz qalǵan soń keıbir pysyqtar jerdi aldymen uzaq ýaqytqa paıdalanýǵa alyp, keıin bankterge kepildik retinde qoıyp, nesıe alatyn ońaı jol tapty. Ártúrli sebeppen egin egilmeı qaldy. Sodan baryp, kádege aspaı jatqan 255,4 myń gektar jer kelisimsharttardy buzý arqyly memleket menshigine qaıtaryldy. Daýǵa ilikken 65,4 myń gektar jerdiń taǵdyry sotta qaralýda. 5 myń gektar jerdiń ıelerine kelisimshart buzylatyny jóninde eskertý jasaldy. Qazir sonyń zardabyn qarapaıym aýyl turǵyndary tartyp otyr. Jalpy, Aqmola oblysyndaǵy jaı emes, tutas soltústiktegi surǵylt kórinis. Mysaly, Soltústik Qazaqstan oblysynyń Taıynsha aýdanyna qarasty Talap, Mádenıet aýyldarynda da ondaǵan jyl boıy jarty gektar jer egilgen joq. Qazir aýyl turǵyndary ózgesin bylaı qoıǵanda, taýyǵyna shashatyn dán taba almaı, taryǵyp otyr. 

Qaýsaǵan tehnıka, qaýqarsyz basshy

Aqmola oblysynyń dıqandary bıylǵy oraq naýqanyn soltústik óńirde birinshi bolyp aıaqtady. Oblystyq ákimdikten túsken súıinishti resmı habarda osylaı delinedi. Ádette, aıaqtadyq degen júrekjardy jańalyqtan keıin de dıqandar astyǵyn jarty aı boıy jınap jatatyn. Shaıqalǵan sharýasy SaryarqanyńSaryarqanyń sary dalasyna qylamyqtap qar jaýa bastady.
Ótken jyly egin oraǵy múlde kesh aıaqtalǵan. Tipti qyrýar astyqtyń qar astynda qalǵandyǵyn eldiń bári kórip, bilip otyrdy. Biraq kijingenmen, qoldan keler dármen joq. Óıtkeni, kóptegen sharýashylyqta tehnıka qaýsap tur. Keshigýdiń eń birinshi sebebi de – osy. Bıyl kóktemde qar astynda qalǵan astyqty jınap alýǵa nıet etti. Áıtse de, dán masaqta shashylyp qalady eken. Jınaýǵa jumsaǵan janar-jaǵarmaıdy da aqtamaıdy. Tek qolbaılaý. Qar astynda qalyp, shirigen astyqtan, óli qaýdan alqapty tazartamyz dep júrgende, kóktemgi egistiń merzimi de ótip ketti. Kóńil kúpti edi. Onyń ústine, erte kóktemde sylbyrap jaýǵan jaýyn aptalap turyp aldy. Áıteýir, jan alyp, jan berisken eńbek maıdanynda dıqandar qaýymynyń deni jeńiske jetti. Endi birer aýyz sózben aýyl sharýashylyǵy qurylymdaryn mashına-traktor parkin jańartý týraly aıta ketelik. «Aıtjan» sharýa qojalyǵy «Belarýs» traktoryn 45 jyl boıy paıdalanyp júr. Oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasynyń bólim basshysy Maksım Gasanovtyń aıtýyna qaraǵanda, búgingi tańda traktorlardyń 74 paıyzy, kombaınnyń 62,6 paıyzy, egis keshenderiniń 12 paıyzy ábden tozyǵy jekten tehnıkalar. Onyń ústine, dıqandar shetelden satyp alǵan tehnıkalarynyń qosalqy bólshekterin qajet kezinde taba almaı qan qaqsap qalady. Ony tasymaldaýshylar arqyly tapsyryp berip, shetelden jetkizgenshe naýqan merzimi ótip ketedi. Osy arada bir aıta ketetin jaı, sharýa qojalyqtarynyń basshylary maýsymdy aıaqtaǵan soń qosalqy bólshek tasymaldaýshy kompanıadan arnaıy maman shaqyryp, tehnıkanyń jaǵdaıyn teksertip, qajetti qosalqy bólshekke tapsyrys berý kerektigin eskere bermeıdi. Yjdahattylyq tanytyp otyrsa, qolda bar tehnıka kelesi maýsymǵa daıyn turar edi ǵoı. Ázirge mundaı ilkimdilik iri kásiporyndarda ǵana kezdesedi.
Árbir maýsymdy áýpirimdep ázer ótkizýimizdiń túpki sebebi osynda jatyr. Aıtylǵan jaıdy eksheı kele, jaıaýdyń shańy shyqpaıtynyn baıqaýǵa bolady. Bizdińshe, aýyl sharýashylyǵyn alǵa bastyryp, tabysty salaǵa aınaldyrý úshin bet-betimen bytyrap ketken usaq sharýa qojalyqtaryn birtutas qurylymǵa biriktirgen oń tárizdi. 

Derekkóz: JAs qazaq gazeti