Mekemtas Myrzahmetuly máńgi tiri

/uploads/thumbnail/20250114122154910_big.webp

 «Mekemtas Myrzahmetuly dúnıeden ótti» degen qaraly habar áleýmettik jelide jeldeı esip, óte tez tarady. Estigen muhtaram jamaǵat jabyla bir-birine kóńil aıtyp, aýyr qaza dep qaıǵyrǵandaryn bildirip jatty. Men de jeliden kórip, oqyp, Mekemtas aǵamyzdyń eńbekterin eske alyp, oqyrman esine sala ketýdi azamattyq paryzym dep sanadym.
     Bul qaza – tek otbasy men jaqyndary úshin emes, barsha qazaq eli úshin orny tolmas qaıǵy. Marqumnyń rýhyna taǵzym ete otyryp, onyń otbasyna, týystaryna, áriptesterine jáne kúlli qazaq halqyna qaıǵyryp kóńil aıtamyz. Jatqan jeri jaıly, topyraǵy torqa bolsyn! Alla taǵala ımanyn salamat etip, jánnattan oryn bergeı!

         Uly tulǵadan qalǵan uly eńbek

      Qazaq rýhanıatynyń birtýar tulǵasy, abaıtaný ǵylymynyń negizin salǵan, túrki áleminiń jaryq juldyzy, fılologıa ǵylymdarynyń doktory, profesor Mekemtas Myrzahmetuly 95 jasqa qaraǵan shaǵynda ómirden ozdy.
      Ultymyzdyń rýhanı damýyna ólsheýsiz úles qosqan Mekemtas aǵamyzdyń ǵumyry ǵylymǵa, urpaq tárbıesine, rýhanı kemeldenýge arnaldy. Onyń eńbekteri – Abaı murasyn jańa qyrynan tanytqan, qazaq halqynyń rýhanı qundylyqtaryn álemge pash etken ólmes mura.
     Ol otandyq jáne sheteldik ǵylymda erekshe oryn alǵan abaıtaný, muhtartaný, baýyrjantaný, ıasaýıtaný salalaryn damytýǵa ǵumyryn arnady. Mekemtas Myrzahmetulynyń tereń zertteýleri arqyly qazaqtyń san ǵasyrlyq mádenıeti men ádebıeti jańa bıikterge kóterildi.
      Abaıtaný, muhtartaný, ıasaýıtaný, baýyrjantaný sekildi qazaqtyń altyn dińgekteri ispetti ilimderdi zertteý arqyly Mekemtas aǵamyz uly dalamyzdyń rýhanı keńistigine jol ashty. Ol ǵalym retinde ǵana emes, adam retinde de kemel tulǵa, úlgi bolarlyq ustaz, danalyqtyń bıik shyńy edi.
     Tómende onyń mańyzdy eńbekteri men olardyń ózekti túıinderin aıta keteıin:

       “Qazaq qalaı orystandyryldy”

    Taqyryby men ózegi: Bul eńbek patshalyq Reseıdiń Qazaqstandaǵy mısıonerlik saıasatyn tereń ashyp kórsetedi. Avtor qazaq halqynyń mádenıeti, tili, salt-dástúrleri qalaı otarshyldyq qursaýynda qalǵanyn tarıhı turǵydan taldaıdy. Ǵalym ulttyq sana men tarıhı jadtyń oıanýyna túrtki bolatyn tereń ǵylymı tujyrymdar jasaıdy.

             “Abaıdyń tolyq adam ilimi”

      Taqyryby men ózegi: Bul kitap Abaıdyń “tolyq adam” týraly ilimin keńinen ashyp, onyń rýhanı jáne moraldyq-fılosofıalyq negizderin qarastyrady. Júsip Balasaǵunnyń “Qutadǵý biligi”, Qoja Ahmet Iasaýıdiń “hal ilimi” men Abaıdyń adamgershilik murattaryn bir arnaǵa toǵystyryp, qazaq halqynyń rýhanı damýynyń úzdiksiz sabaqtastyǵyn kórsetedi.

                   “Abaı jáne shyǵys”

     Taqyryby men ózegi: Bul zertteý eńbeginde Abaıdyń shyǵarmashylyǵyndaǵy shyǵys fılosofıasy men ádebıetiniń yqpaly jan-jaqty qarastyrylady. Shyǵystyq motıvter, termınologıa jáne Abaıdyń Islam ilimimen baılanysy osy eńbekte tereń taldanady. Shyǵys murasynyń Abaı dúnıetanymyna áseri arqyly qazaqtyń rýhanı áleminiń baılyǵy kórsetiledi.

           “Abaı murasynyń rýhanı nári”

       Taqyryby men ózegi: Abaıdyń aqyndyq zerthanasynyń qyr-syryn ashyp, onyń murasyndaǵy moraldyq jáne adamgershilik ustanymdaryn zertteıdi. Abaıdyń ıdeıalary arqyly qoǵamnyń rýhanı jańǵyrýy men damý joldaryn aıqyndaıdy.

                  “Muhtar Áýezov álemi”

      Taqyryby men ózegi: Myrzahmetuly Muhtar Áýezovtiń shyǵarmashylyq murasyn, onyń ulttyq ádebıet pen mádenıetke qosqan úlesin zertteıdi. Áýezovtiń “Abaı joly” epopeıasynyń tarıhı jáne fılosofıalyq mánin ashady. Muhtar Áýezovtiń álemdik ádebıettegi ornyn anyqtaı otyryp, onyń tulǵalyq qasıetterin de jan-jaqty qarastyrady.

             “Iasaýıtanýdyń negizderi”

       Taqyryby men ózegi:  Qoja Ahmet Iasaýıdiń “Dıýanı Hıkmet” eńbeginiń mazmunyn tereń zertteı otyryp, onyń ıslam fılosofıasyndaǵy orny men mańyzyn ashyp beredi. Ǵalym “hal ilimi” arqyly adamnyń rýhanı jetilý jolyn, kemeldikke jetý ustanymdaryn kórsetedi.

                 “Baýyrjantaný”

     Taqyryby men ózegi: Myrzahmetuly Baýyrjan Momyshulynyń qaıratkerlik murasyn zerttep, onyń qazaq halqynyń áskerı jáne rýhanı kóshbasshysy retindegi beınesin jan-jaqty ashady. Bul eńbekte batyrdyń otansúıgishtik qasıetteri, qazaq mentalıteti men ulttyq tárbıege qatysty oılary taldanǵan.

                “Abaı” ensıklopedıasy

     Taqyryby men ózegi: Bul ensıklopedıada Abaıdyń ómiri men shyǵarmashylyǵy tolyqtaı qamtylǵan. Myrzahmetuly osy aýqymdy eńbektiń jaryq kórýine belsendi atsalysty. Ensıklopedıa qazaq oqyrmandarynyń Abaı murasyn júıeli túrde tanýyna úlken múmkindik beredi.

           Eńbekteriniń negizgi túıini

      Mekemtas Myrzahmetulynyń eńbekteri qazaqtyń ulttyq rýhanı baılyǵyn, tarıhı jady men mádenıetin qaıta jańǵyrtýǵa arnalǵan. Ol Abaı ilimin, qazaqtyń shyǵystyq tamyrlaryn, tarıhı ádilettilikti, sondaı-aq otarshyldyqqa qarsy kúrestiń ǵylymı negizderin ashýǵa erekshe mán berdi. Onyń muralary qazaq halqynyń rýhanı jáne ıntellektýaldyq damýyna jol ashyp, ulttyq qundylyqtardy nasıhattaýǵa qyzmet etti.
   
Bolat Bopaıuly
10.01.2025 j., Almaty

Pikir qaldyrý

Qatysty Maqalalar