Mamyr aıynda tusaýkeseri ótken, qalyń jurtshylyq jyly qabyldaǵan «Qunanbaı» fılminiń prokatqa shyǵýy biraz daýǵa ulasty. Tusaýkeser óte salysymen fılmniń otandyq kınoteatrlardaǵy kórsetilimi kúzde bastalady degen habar tarady. Ýáde etilgen qyrkúıek týysymen kórsetilim qazanǵa, qazan bolǵanda qarashaǵa shegerilip, aıaǵynda qazaqstandyq kınoteatrlar bul fılmdi kórsetýden bas tarta bastaǵan. Qoǵamda bul jaǵdaı úlken shý týǵyzyp, kópshiliktiń narazylyǵyna tap boldy.
Tipti, 3 800 000 AQSH dollary jumsalyp, memleket qarajatyna túsirilgen týyndynyń taǵdyryna alańdaǵan fılm rejıseri ári bas róldi somdaýshy Dosqan Joljaqsynov syrqattanyp aýrýhanaǵa da túsken.
Fılm senarıin jazǵan kórnekti jazýshy Talasbek Ásemqulovtyń jary Zıra Naýryzbaeva da dabyl qaǵyp, máseleni oń sheshýge shaqyrdy.
«Qazaqfılm» fılmdi kórsetýge áreketsizdik tanytyp otyr. Basynda búdjetten kınostýdıa fılmdi nasıhattaý úshin qomaqty qarajat alǵan. Endi jarnamaǵa aqsha joq deıdi. Kınoteatrlar kórsetkisi kelmeıdi. Olardyń ýaqyty joq, amerıkandyq kınolar kezekte tur eken. Sharshadym!» degen rejıserdiń janaıqaıyn fılm senarıniń avtory, jazýshy Talasbek Ásemqulovtyń jary buqaraǵa jetkizdi.
Kóp uzamaı osy máselege qatysty burynǵy Májilis depýtaty, «Órleý» Ulttyq ortalyǵy dırektorlar keńesiniń tóraǵasy Murat Ábenov ún qatty. Onyń aıtýynsha, munda «Mádenıet týraly» zań talaptary buzylǵan.
«... arada jarty jyldan astam ýaqyt ótkenimen, bul fılm áli kórermenge jetken joq. Jeke kınoteartlar ártúrli syltaýmen ekranǵa shyǵarýǵa qarsylyq jasaýda. Bul zań talaptarynyń óreskel buzylýy bolyp tabylady. Sebebi, QR «Mádenıet týraly» zańynyń 28 babyna sáıkes «Kınematografıadaǵy memlekettik saıasattyń basymdyqtary» bolyp, «sheteldik fılmderge qaraǵanda ulttyq fılmderdi shyǵarýǵa, olardyń taralymyn kóbeıtýge jáne prokattaýǵa basym jaǵdaılar jasaý» talaptary qoıylǵan. Sondaı ulttyq kıno retinde «Qunanbaı» fılmi birinshi qatarynda bolatyny sózsiz. Sebebi halyqtyń rýhanı qajettilikterin qanaǵattandyrýǵa, memlekettik múddelerge, sondaı-aq Qazaqstan Respýblıkasynyń kıno óneri arqyly álemdik deńgeıde tanyp-bilýge qyzmet etýine tolyq múmkinshiligi bar» deıdi Murat Ábenov. Eks-depýtat otandyq kınoteatrlardyń jalpy zań talaptaryn kóp jaǵdaıda pysqyra bermeıtinine taǵy bir mysal keltiredi.
«Kınoteatrlar ıeleri Qazaqstan azamattarynyń quqyǵyn, memlekettik tilge qatysty zań talaptaryn óreskel buzyp júrgendikteriniń taǵy da bir dáleli — ol osy 28 baptyn taǵy da bir talabyn oryndamaýlary. 2012 jyldan bastap 1 qantarynan bastap» prokattaý maqsatynda Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵyna ákelinetin (jetkiziletin) barlyq fılmderge qazaq tilinde dýbláj jasalýy tıis». Bir de bir kıno qazaq tiline aýdarylmaı kórsetilmeýi tıis. Biraq bul talap oryndalmaı keledi! Basym kópshiligi múldem aýdarylmaǵan. Ony kórip júrgen osy máseleni baqylaýǵa jaýapty memlekettik qyzmetshiler 3 jyldan beri nege úndemeı keledi? Mektep oqýshylarynyń 80% stýdentterdiń 80% qazaq tilinde bilim alatynyn bilemiz. Sonda ol jastar basqa eldegi turatyn óz qurbylarymen qatar kınoǵa barýy quqyqtary nege buzylýy kerek? Bizdiń jastar kimnen kem? Óz aqshalaryn kınony qazaqshaǵa aýdarýǵa qımaıtyn kınoteatr basshylary endi mine daıyn qazaqsha ulttyq fılm dárejesi bar kınony jaryqqa shyǵarýǵa kedergi jasaýmen kózge tústi. Taǵy da zańsyzdyǵyn aqtaıtyn qyzmetkerler tabyla ma?» degen ol úkimet basyndaǵylardyń bul baǵytta solqyldaqtyq tanytyp otyrǵanyn ashyq kórsetedi.
Basqasyn aıtpaǵanda, rýhanıat salasyndaǵy biraz bylyqty osy «Qunanbaı» fılminiń prokatyna qatysty daýdyń ózi-aq ashyp bergen syńaıly. Talaıdan beri komersıalyq múdde sońynda ketip, ulttyq qundylyqtarǵa moıyndary jar bermegen kınoprokat naryǵynyń serkeleri bul joly da eshteńege pysqyrmaǵan. Tanymal jazýshy jazǵan senarıge de, kórnekti kıno qaıratkeri túsirgen kartınaǵa da, tipti, bar qazaqtyń dana tulǵasy Qunanbaıǵa da!
Osy jerde bar kináni kınoteatrlardyń basshylyǵyna jaba salyp, otyra berýge de bolady. Sóıtip otyrǵandar da bar. Biraq, kınoteatrlardyń jekemenshiktegi dúnıe ekendigi, olar aldymen komersıalyq múddeni oılaıtyny bir búgin belgili boldy ma? Memleket tapsyrysymen ázirlenip, qazyna qarajatyna túsirilgen fılmge aldymen sol memlekettiń ózi nege joqtaýshy bolmaıdy?! Nege «İshten shyqqan shubar jylan» úshin tek fılm rejıseri men senarı aınalasyndaǵylar shyr-pyr bolýy kerek? Mádenıet mınıstrligi qaıda qarap otyr? Palamenttegi salalyq komıtet músheleri nege ún qatpady? Qoldaýshysy bolmasa, jeke kınoteatrlarǵa zań talabyna ashyq qarsylyq tanytatyndaı qudyret qaıdan keldi?
Abyroı bolǵanda keleńsizdik kópke sozylmaı oń sheshimin tapqandaı sıaqty. Máselege «Qazaqfılm» AQ-y aralasyp, fılmniń 3 jeltoqsannan bastap otandyq kınoteatrlarda kórsetiletin bolǵanyn jetkizgen. Kınokompanıa baspasóz qyzmetiniń basshysy Almas Tuıaqbaı: «Fılm tusaýkeseri mamyr aıynda ótti. Prokatty kúzge, stýdentter Almatyǵa oralatyn ýaqytqa josparlaǵan edik. Endi naqty qaı kúnnen bastap kórsetetinimizdi anyqtadyq» dep jaýap bergen «Aıqyn» gazetiniń suraýyna.
Al, endi osydan kim ne túsindi? Tarıhı, mádenı qundy jádigerdi stýdentterdiń jınalýyn kútetin jalpyqalalyq senbilik deńgeıine túsirgenimiz qalaı? Meıli, kórermen jınalsyn dep kúzdi kútik al. Kúz bastalǵaly qashan, biraq? Jaýapty tulǵalar qyrkúıekten beri ne bitirgen? Qalaı bolǵanda da munda bir shıkilik bar. «Qazaqfılm» basshylyǵy máseleniń joǵary jaqtarǵa jetip, úlken shýǵa ulasýynan seskenip, shuǵyl aralasqan túr tanytyp jatqan sıaqty. Shıki jaýaptyń sıqyna qarap osyndaı oıǵa qalyp otyrmyz. Óıtkeni, kınoteatrlar tarapynan áli eshqandaı resmı málimdeme, ýáde-usynys aıtylmady. Olardyń ne «jaýap» ázirlep otyrǵany, bul kıkiljińge qatysty qandaı pikirde ekendigi belgisiz. Bálkim, memlekettik kınogerlerge atatyn «tastaryn» daıyndap jatqan bolar...
Jomart Abdollauly
