زەينەتاقى جۇيەسىن ەل بيلىگى ەرجەلدەن ماسىل كورەدى. سودان بولار الدىڭعى جىلدارى ايەلدەردىڭ زەينەتكە شىعار جاسىن ۇزارتىپ، ەرلەرمەن تەڭەستىرەمىز دەگەن باستاما كوتەرىلدى. قوعام نارازىلىعىنا تاپ بولعان بۇل يدەيانى بيلىك «پاتامۋشتا» اتالىپ كەتكەن مينيستر سەرىك ابدەنوۆكە يتەرە سالىپ، بار بالە سونىڭ باستاماسىمەن بولعانداي وي تۋعىزعىسى كەلدى. الايدا، وكىمەت باسىنداعىلار ويلاعاندارىن جۇزەگە اسىردى. ەندى ايەلدەردىڭ زەينەتكە شىعۋ جاسى ءار جىل سايىن جارتى جىلعا ۇزارتىلىپ وتىراتىن بولدى. قوعام «پاتامۋشتانى» تابالاپ جاتقاندا بيلىك وسىنداي زاڭ قابىلداپ العان ەدى. ال، ميسسياسىن ورىنداعان مينيستر «حالىققا قارسى باستاما كوتەرگەنى» ءۇشىن قىزمەتىنەن بوساتىلدى.
بيىل زەينەتاقى جۇيەسىنە قاتىستى تاعى دا شۋ شىقتى. بۇل جولى بولاشاق زەينەتكەرلەردىڭ كەلەشەك ءۇشىن دەپ جيناپ جاتقان اقشالارىنا مەملەكەت كوز الارتىپ وتىر. اتاپ ايتساق، ۇكىمەتتىڭ سوڭعى كەڭەيتىلگەن جيىنىندا ەلباسى ورتاق زەينەتاقى قورىنان 1،5 ترلن تەڭگەنى ەكونوميكانى قولداۋ شارالارىنا جۇمساۋعا «رۇقسات» بەردى. ول قاراجاتتىڭ 1000 ميللياردى «قازاگرو» حولدينگىنە بەرىلسە، 360 ميللياردى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن قولداۋعا باعىتتالماق. تاعى كوپ بولىگى كرەديتكە باتقان بانكتەردى قۇتقارۋعا جۇمسالماق. ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى ەربولات دوسايەۆ زەينەتاقى قورىنان الىناتىن اقشانىڭ 1،450 ترلن تەڭگەسى بيىل تولىق جۇمسالاتىنىن، ونىڭ 350 ملرد تەڭگەسى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ دەفيسيتىن جاماۋعا، 600 ملرد تەڭگەسى نەمەسە زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ 41 پايىزى ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر مەن ۇلتتىق حولدينگتەردىڭ شارتتى وبليگاسيالارىن ساتىپ الۋعا شىعىندالاتىنىن ايتقان ەدى.
زەينەتاقى قورىنان قاراجات الۋ تۋرالى شەشىمدى ۇكىمەتتەگىلەر ەلباسىنىڭ اۋزىمەن ايتقىزدى. نارىق زاڭدارى، جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ نەگىزگى قاعيداسى – جيناقتاردى تابىسى مول جوبالارعا ينۆەستيسيالاۋ، سول ارقىلى قوردىڭ ينۆەستيسيالىق كىرىسىن ارتتىرۋ ءىسى اياققا تاپتالدى. زەينەتاقىداعى جيناقتار ەسەلەپ تابىس تۇسىرەتىن جوبالارعا ەمەس، قارىزعا باتقان بانكتەر مەن كومپانيالاردى قولداۋعا، ءتيىمسىز ساياسات ناتيجەسىندە تۇرالاعان بيۋدجەتتىڭ شىعىندارىن جابۋعا جۇمسالماق. ناقتىراق ايتساق، زەينەتاقى قورىنان 100 ملرد تەڭگە بولىنگەلى وتىرعان «قازاگرو» 2008-2009 جىلى ۇلتتىق قوردان بولىنگەن قاراجاتتى ءتيىمدى جۇمساي الماعان حولدينگ رەتىندە پرەزيدەنتتىڭ وزىنەن سىن ەستىگەن ەدى. پرەزيدەنتتىڭ ءوزى بۇل ۇيىمدى دۇرىس جۇمىس ىستەي الماسا تاراتۋ تۋرالى دا ايتقان بولاتىن. ءبىراق، حالىقتىڭ جيناقتارىنان تاعى قوماقتى قاراجاتتى باعىتتاۋ ارقىلى ۇكىمەت تۇرالاعان كومپانياعا قولداۋ كورسەتپەك.
زەينەتاقى جيناقتارىنان الىناتىن 500 ملرد تەڭگەنى دوللارعا كونۆەرتاسيالاۋ تۋرالى شەشىم دە تۇسىنىكسىز بولىپ وتىر. بيلىك بۇل قاراجاتتى شەتەلدىك نارىققا ينۆەستيسيالاۋدى جوسپارلاعانىمەن، ناقتى قانداي قۇرالدارعا جۇمسايتىنىن اشىپ ايتپاي وتىر. ءبىر قاراعاندا ۇكىمەت داعدارىسقا قارسى شارالاردى ناقتى زەرتتەمەي، قاراجات باعىتتالاتىن سالالاردى تولىق انىقتاماي ويلاستىرعان سەكىلدى. ياعني، زەينەتاقى قاراجاتىن سىرتقا شىعارۋ ىسىندە اشىقتىق پەن جاريالىلىقتىڭ جوقتىعى كوزگە ۇرىپ تۇر. بيلىك حالىقتى دوللاردان باس تارتۋعا، ۇلتتىق ۆاليۋتانى عانا قولدانۋعا شاقىرا وتىرىپ، ءوزى 500 ملرد تەڭگەنى دوللارعا اينالدىرىپ، شەتەلدەردىڭ ەكونوميكاسىن ينۆەستيسيالاماق. مۇنداي شارالاردىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى كورىنىس بەرەتىنىن ايتۋ قيىنعا سوعادى. وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاقستان تابىستى ينۆەستور رەتىندە ەش جەردەن كورىنگەن ەمەس.
حالىقتىڭ بالەنباي جىل جيعان-تەرگەنىن تاعى سول حالىقتى جوعارى ءوسىمدى نەسيەلەرمەن قاناپ كەلگەن بانكتەرگە بەرۋ جايى دا ەشكىمدى بەي-جاي قالدىرىپ وتىرعان جوق. ويتكەنى، قازاقستاندىق بانكتەردىڭ حالىقارالىق قارجى نارىعىنداعى رەيتينگى وتە تومەن. ءبىزدىڭ بانكتەردىڭ نەسيە پورتفەلىنىڭ 75 پايىزعا جۋىعىن قايتارىلمايتىن نەسيەلەر قۇرايدى ەكەن. بۇل جاعداي بىرىنشىدەن بانك نەسيەلەرىنىڭ پايىزدىق كورسەتكىشتەرى وتە جوعارىلىعىن كورسەتسە، ەكىنشىدەن حالىقتىڭ الەۋمەتتىك احۋالىنىڭ تومەندىگىن بىلدىرەدى. ياعني، قازاق بانكتەرىنە شەتەلدىك ينۆەستورلار قىزىعۋشىلىق تانىتپايدى، قاراجات قۇيمايدى. سول سەبەپتى دە مەملەكەت بيلىكپەن ىم-جىمى ءبىر بانكتەرگە حالىق قازىناسىنان قولداۋ كورسەتپەكشى. 2008-2009 جىلعى بانك داعدارىسى كەزىندە دە مەملەكەت وتاندىق بانكتەرگە وسىلاي قولداۋ كورسەتتى. ونىڭ قايتارىمى بولدى دەپ ايتا المايمىز. بانكتەر سول قيىن قىستاۋ كەزەڭدە دە ءوز قىزمەتكەرلەرىنە جوعارى بونۋستار بەرۋدى توقتاتپاعان ەدى. «ءسوزىڭدى بىرەۋ سويلەسە، اۋزىڭ قىشىپ بارا ما؟ ءىسىڭدى بىرەۋ ىستەسە، قولىڭ قىشىپ بارا ما؟» دەگەندەي، بار شارۋاسىن مەملەكەت حالىقتىڭ اقشاسىنا شەشىپ بەرىپ جاتسا، ولار نەسىنە ساسسىن؟!
وسىلايشا، ءتيىمسىز مەملەكەتتىك مەنەدجمەنت حالىق قازىناسىن تاعى دا تالان-تاراجعا سالماقشى. مەملەكەت زەينەتاقى قورىنان 5،8 ملرد دوللاردى ەكونوميكانى قولداۋعا جۇمساعالى وتىر. ەكونوميكاسى بىزدەن دە سوراقى رەسەيدىڭ ءوزى بۇل باعىتقا 10 ملرد دوللار باعىتتاماق. رەسەي مەن قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ كولەمىن ەسكەرسەك، ءبىزدىڭ بيلىك جۇمساعالى وتىرعان قاراجاتتىڭ الدەقايدا اۋقىمدى ەكەنىنە كوز جەتكىزەسىز.
دارحان مۇقان
پىكىر قالدىرۋ