ەرتەڭ استانادا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە ەلدەردىڭ پرەزيدەنتتەرى باس قوسادى، - دەپ حابارلايدى Qamshy.kz .
مەملەكەت باسشىلارى باس قوسۋدا ۇيىمنىڭ بولاشاق جوسپارلارى مەن وزەكتى پروبلەمالارىن ءسوز ەتەدى دەپ كۇتىلۋدە. كەزدەسۋدىڭ كۇن تارتىبىندەگى نەگىزگى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى رەتىندە «ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ 2016-2017 جىلدارعا ارنالعان ماكروەكونوميكالىق ساياساتتاعى نەگىزگى باعدارلارى» تۋرالى شەشىمنىڭ جوباسى تالقىلانباق كورىنەدى. بۇل شەشىم اياسىندا ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ قىتايدىڭ «ءبىر جول – ءبىر بەلدەۋ» جوباسىنا قاتىسۋ جايى قارالادى. بۇل «ءبىر جول – ءبىر بەلدەۋ» جوباسى ءوز ىشىنەن «جىبەك جولىنىڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋى» جانە «ءححى عاسىردىڭ تەڭىز جىبەك جولى» دەگەن ەكى باعىتقا بولىنگەنىن اتاپ وتكەن ءجون.
بىلايشا ايتقاندا، ەاەو باسشىلارى وداق اۋماعىنا قىتايلىق ەكونوميكالىق جوبانىڭ ەنۋ جايىن تالقىلاماقشى. بۇعان دەيىن وداققا مۇشە ەلدەردىڭ ۇكىمەت باسشىلارى باس قوسىپ، ەاەو مەن قىتايلىق جوبانىڭ بايلانىسىن پىسىقتاعان ەدى.
وسى رەتتە ەكى جوبانىڭ (ەاەو مەن قىتايدىڭ "جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى" جوباسى - اۆت.) بىرىگۋىنە ءبىرىنشى بولىپ قازاقستاننىڭ مۇددەلىلىك تانىتقانىن ايتا كەتۋ كەرەك. قازاقستاندىق «نۇرلى جول» باعدارلاماسى مەن قىتايلىق «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن» بايلانىستىرۋ جوسپارى بارىسىندا ەكى ەل جالپى قۇنى 24 ملرد دوللار بولاتىن ۇزىن سانى 52 ەكونوميكالىق جوباعا قول قويعان بولاتىن. بۇدان بولەك قىتايلىق كومپانيالار قازاقستانداعى اۋىلشارۋاشىلىق جوبالارىنا 2 ملرد دوللارعا جۋىق ينۆەستيسيا قۇيۋعا ءازىر ەكەندىكتەرىن دە مالىمدەگەن. جەر داۋىنان باستالعان ەلدەگى نارازىلىق كوڭىل-كۇيگە بايلانىستى بۇل جوبالاردىڭ قانشالىقتى جۇزەگە اساتىنىن ۋاقىت كورسەتەدى، ال، قىتايدىڭ قازاقستاندا، سول ارقىلى پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىن جۇرگىزۋى ەكونوميكالىق وداقتىڭ ءاۋ باستاعى پرينسيپتەرىنە ءبىرشاما قايشى كەلەرى حاق.
ءا دەگەندە رەسەيلىك ساراپشىلار 2009 جىلى كەدەندىك وداقتىڭ قۇرىلۋىن رەسەيدىڭ كەشە عانا كسرو قۇرامىندا بولعان ەلدەردەگى ىقپالىن ساقتاپ، وعان قىتايدىڭ اسەرىن باسەڭدەتۋگە باعىتتالعان جوبا دەپ باعالاعان ەدى. الايدا، اينالدىرعان التى جىلدىڭ ىشىندە ايماقتاعى ەكونوميكالىق تا، ساياسي دا احۋال ءبىرشاما وزگەرىپ كەتتى. باتىس ەلدەرىنىڭ رەسەيگە جاريالاعان تولاسسىز سانكسيالارى سولتۇستىك كورشىمىزدى قىتايدىڭ كومەگىنە جۇگىنۋگە ءماجبۇر ەتتى. ەكونوميكالىق شەكتەۋلەر قىسپاعىندا قالعان رەسەيدىڭ ءوز ەكونوميكاسىنا قىتايلىق ينۆەستيسيا تارتۋدان، انتيباتىستىق اليانستى قىتايمەن بىرلەسىپ قۇرۋدان باسقا امالى قالمادى.
جۇڭگو تاراپى دا بۇل مۇمكىندىكتى شەبەر پايدالانعانعا ۇقسايدى. ەۋرازيالىق وداقتىڭ «نوقتا ۇستارىنىڭ» قيىن جاعدايدا قالۋىن ءوز مۇددەسىنە پايدالانىپ وتىر. رەسەيدى ينۆەستيسياسىمەن الداۋسىراتىپ، قازاقستان ارقىلى وتەتىن ءىرى جوباسىنا جول اشىپ الماق. وسى رەتتە شىعىستاعى كورشىمىزدىڭ «جىبەك جولى» باعدارلاماسىن كوپكە كومەگى تيەتىن «قايىرىمدىلىق جوباسى» دەپ ويلاساڭىز قاتتى قاتەلەسەسىز. قىتايلار وزدەرى «ەكى عاسىرلىق جوبا» دەپ اتايتىن بۇل باعدارلاما 2049 جىلعا قاراي قىتايدى ورتالىق ازياداعى جالعىز ىقپالدى ويىنشىعا اينالدىرۋدى كوزدەيدى. ءقازىردىڭ وزىندە احۋالى ايتارلىقتاي بولىپ وتىرماعان رەسەي مەملەكەت رەتىندە قىتايدى قىزىقتىرىپ تۇرعانى شامالى. ەۋرازيالىق وداقتىڭ جەتەكشى مۇشەسى رەتىندە عانا امالسىزدان ساناسىپ وتىر. ال، نەگىزگى ينۆەستيسيالار رەسەيگە ەمەس، وداقتىڭ باسقا مۇشەلەرىنە – قازاقستان، قىرعىزستان مەن بەلورۋسياعا باعىتتاۋدا. «جىبەك جولى» جۇزەگە اساتىن بەلدەۋ دە وسى ەلدەردىڭ اۋماعىن باسىپ جاتىر، ويتكەنى. ال، رەسەيلىك ءھام ەۋرازيالىق قارجى قۇرىلىمدارىنىڭ جۇڭگو قۇرعان ازيا ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيسيالار بانكىنە باسەكەلەس بولارلىق قاۋقارى جوق.
ەۋرازيالىق وداق ىشىندەگى ءتۇرلى قايشىلىقتار دا قىتايدىڭ وڭ جامباسىنا كەلەدى. شىعىستاعى كورشىمىز وداقتىڭ كۇماندى كەلەشەگىن ايدان انىق بولجاپ وتىر. بولاشاقتا قازاقستان مەن بەلورۋسيانىڭ جاڭا بيلىگى بۇل ۇيىم تاعدىرىنا باسقاشا باعا بەرۋى بەك مۇمكىن. وسىنداي بىرنەشە سەبەپتەرگە بايلانىستى بۇگىندە جۇڭگو بۇعان دەيىن رەسەي ىقپالىندا بولىپ كەلگەن ايماقتارعا باتىل ەنۋدە. ءتۇرلى ەكونوميكالىق جوبالار مەن باستامالاردىڭ ەاەو مۇشەلەرى تاراپىنان قىزۋ قولداۋ تاۋىپ جاتقانى دا سونىڭ ايعاعى. ال، مۇنداي «جاقىنداسۋدىڭ» ەاەو – عا ناقتى قانداي اسەرى بولاتىنىن ءدال بولجاۋ قيىن. ەكونوميكالىق وداق رەسەيدىڭ كەسىرىنەن كۇيرەۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدى دا جوققا شىعارا المايمىز. ءبىر انىعى بۇرىننان-اق قازاق دالاسىن قالاۋىنشا بولىسكە سالعان ەكى يمپەريانىڭ بۇل جولى دا ورتاق مۇددە ءۇشىن «ءتىل تابىسىپ» وتىرعانىن انىق بايقايمىز.
دارحان مۇقانتەگى
