تاريحى تەرەڭ، جەرى باي، ەلى دارحان اقتوبە وڭىرىندە جاڭا يندۋستريالاندىرۋ جوبالارى جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇعان ەلباسىنىڭ «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى مەن ۇلت جوسپارى: «100 ناقتى قادام» تاپسىرماسىنىڭ تىڭ سەرپىن بەرىپ جاتقانى انىق. وڭىردە وركەندى ىستەردىڭ كوكجيەگى كەڭەيە تۇسۋدە. ۋاقىت تالابى-قازىرگى كۇردەلى كەزەڭنىڭ تىعىرىقتارىنان شىعۋ ءۇشىن ىلگەرى دامۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرىن تاۋىپ، جاڭاشا جۇمىس جاساۋ بولىپ وتىر. بۇل ءۇردىستى اقتوبە وبلىسىنىڭ ەكونوميكاسى مەن الەۋمەتتىك سالاسىنداعى تەرەڭ وزگەرىستەردەن دە كورۋگە بولادى.

ارايلانىپ اتقان ءاربىر تاڭنان جاقسىلىق پەن ىزگىلىكتىڭ، جاڭا وزگەرىستەردىڭ لەبىن كۇتەتىن ءبىر ادامي شىنايى سەزىم اقتوبەلىكتەردىڭ دە بويىنا ءتان-جاقسى قاسيەت ەكەنى داۋسىز. اقتوبە اتاۋىنا لايىق قالا كۇننەن-كۇنگە كوركەيىپ كەلەدى. جاسىل جەلەكپەن، مايىسىپ وسكەن بالعىن گۇلدەرمەن كومكەرىلگەن ەجەلگى شاھاردىڭ كەلبەتى جاز ايىندا مۇلدەم قۇلپىرىپ، جايناي تۇسۋدە. ۋاقىتتىڭ دەمىمەن، جازدىڭ سامال لەبىمەن كەلگەن وزگەرىستەر ءوڭىر تۇرعىندارىنا كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇي سىيلاپ جاتىر. ءسوزىمىزدى رەسمي دەرەكتەرمەن دايەكتەر بولساق، 2016 جىلى وڭىردە ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا 13 جوبا پايدالانۋعا بەرىلەدى دەپ كۇتىلگەن. سولاردىڭ جۇزەگە اسىپ جاتقاندارى بارشىلىق. قازىرگى ۋاقىتتا وبلىستىڭ كاسىپكەرلىكتى قولداۋ كارتاسىنا سوماسى 812،3 ميلليارد تەڭگە بولاتىن جانە 13،2 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن 94 جوبا ەنىپ وتىر. باعدارلاما جۇزەگە اسىرىلا باستاعالى سوماسى 562،2 ميلليارد تەڭگە بولاتىن 79 جوبا ىسكە قوسىلىپ، 7،3 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنى اشىلعان. بۇلار حالىقتىڭ تۇرمىسىنا وڭ اسەرىن تيگىزۋدە.

ءقازىر اقتوبە وبلىسىندا كاسىپورىندار قۋاتتىلىعىن 100 پايىزعا جەتكىزۋ جولدارى قاراستىرىلۋدا. جالپى، 2010 جىلدان بەرى ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ باعدارلاماسى جوبالارى بويىنشا 1،1 تريلليون تەڭگەنىڭ، ونىڭ ىشىندە بيىل 5 ايدا 68،5 ميلليارد تەڭگەنىڭ ءونىمى (ونەركاسىپتىك ءوندىرىس كولەمىنىڭ 15،7 پايىزى) ءوندىرىلدى.

2016-2019 جىلدار ارالىعىندا وڭىردە 15 جوبا پايدالانۋعا بەرىلىپ، 5،9 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنى اشىلادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. جىل قورىتىندىسىنا سايكەس، 15،9 ميلليارد تەڭگەنىڭ 13 جوباسى پايدالانۋعا بەرىلەدى. العاشقى جارتىجىلدىقتا ءبىر جوبا، ياعني قۋاتتىلىعى جىلىنا 111،6 مىڭ توننا بولاتىن از تونناجدى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى پايدالانۋعا بەرىلدى.

ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ىسكە قوسىلاتىن ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق باعدارلاما جوبالارىنىڭ قاتارىندا جىلىنا 50 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالاتىن ءۇي قۇرىلىسى كومبيناتى دا بار. بۇل ءوز كەزەگىندە بولاشاقتا يمپورتتىق ماتەريالداردى ىعىستىرۋ ەسەبىنەن تۇرعىن ءۇي باعاسىن تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ين-دۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋدا اقتوبە قالاسى، مۇعالجار، العا جانە حرومتاۋ اۋداندارىنىڭ كاسىپكەرلەرى بەلسەندىلىك تانىتۋدا. ءوز كەزەگىندە ىرعىز، ويىل جانە قوبدا اۋداندارىندا بۇل جۇمىستار ويداعىداي ەمەس. شيراقتىق جەتىسپەيدى.
ءوڭىر باسشىسى بەردىبەك ساپاربايەۆ مەملەكەتتىك يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ باعدارلاماسىنا ۇسىنىلاتىن جوبالاردى ىرىكتەۋ كەرەكتىگىن دە ۇدايى العا تارتىپ كەلەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، قانشا جوبا بولسا دا ولار بولاشاقتا ءوڭىر ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرەتىن، وبلىس تۇرعىندارىن تۇراقتى تۇردە جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتەتىن ءتيىمدى ينۆەستيسيالىق جوبا بولۋلارى كەرەك. سوندىقتان بۇل باعىتتا ساننان گورى ساپاعا باسا نازار اۋدارۋ قاجەت.

اقتوبە وڭىرىندە جاڭا زامانعا لايىق ساۋلەتتى قۇرىلىستار مەن الەۋمەتتىك نىسانداردىڭ ءجيى بوي كوتەرىپ، قالانىڭ دا، اۋىلدىڭ دا كورىك، كەلبەتىنە ەرەكشە ءتان، جاراسىمدى ءوڭ بەرىپ جاتقانىن بايقاۋ ەش قيىن ەمەس. مىسالى، ءوڭىردىڭ باس قاللاسىندا قۇنى 1،3 ملرد تەڭگە بولاتىن جاستار سارايىنىڭ قۇرىلىسى قارقىندى جۇرگىزىلۋدە. وسى قۇرىلىس جونىندە وبلىس اكىمدىگى مەن «سنپس-اقتوبەمۇنايگاز» 2016 جىلعا ءوزارا ىنتىماقتاستىق جونىندە مەموراندۋمعا قول قويعان بولاتىن. قۇجاتتى ءوڭىر باسشىسى بەردىبەك ساپاربايەۆ پەن اتالمىش اكسيونەرلىك قوعامنىڭ باس ديرەكتورى ۆان سزيۋنجەن بەكىتتى.

مەموراندۋم اياسىندا «سنپس-اقتوبەمۇنايگاز» اق اقتوبە قالاسىنداعى جاستار سارايى قۇرىلىسىن قارجىلاندىرۋ بويىنشا مىندەتتەمە الدى. جالپى اۋدانى 9،5 مىڭ شارشى مەتر بولاتىن 3 قاباتتى جاستار سارايى عيماراتىنىڭ قۇرىلىسى اقتوبە قالاسىنىڭ ورتالىق بولىگىندە، ءابىلقايىر حان داڭعىلىنىڭ بويىندا، تۇڭعىش پرەزيدەنت اتىنداعى ورتالىق ساياباققا قارسى بەتتە باستالدى.
كوپسالالى كەشەن جاستاردىڭ شىعارماشىلىق باستامالارى مەن مادەني شارالاردى دامىتۋعا ارنالعان. مۇندا سەمينارلار، كونفەرەنسيالار، كەزدەسۋلەر، بۇقارالىق ينتەراكتيۆتى شارالار وتكىزىلەدى. مۇنداعى 1،5 مىڭ ورىنعا ەسەپتەلگەن كورەرمەن زالى كونسەرتتەردى، كينوكورسەتىلىمدەر مەن كوركەم قويىلىمداردى كەزىندە ەركىن تاماشالاۋعا مول مۇمكىندىك بەرەدى. جوبانىڭ جالپى قۇنى 1،3 ملرد. تەڭگە. نىسان 2017 جىلدىڭ ەكىنشى جارتىجىلدىعىندا پايدالانۋعا بەرىلەدى دەپ جوسپارلانىپ وتىر.

كاسىپكەرلىكتى قورعاۋ كارتاسى

وڭىردە وتكەن «كەدەرگىسىز كاسىپكەرلىك» فورۋمى بارىسىندا وبلىس باسشىسى بەردىبەك ساپاربايەۆ اقتوبە وبلىسىنىڭ پروكۋراتۋراسى جانە ايماقتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىمەن كاسىپكەرلىك كارتاسىن جۇزەگە اسىرۋدا ءوزارا ارەكەت ەتۋ جونىندەگى مەموراندۋمعا قول قويدى.

ەل پرەزيدەنتى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ وبلىستا تىركەلگەن 130 مىڭ كاسىپكەرلىك قىزمەت سۋبەكتىسى وبلىستاعى بەلسەندى حالىقتىڭ 32 %-ىن قۇرايدى. مەملەكەت ءوز تاراپىنان كاسىپكەرلەرگە ءتۇرلى قولداۋ كورسەتۋدە. اسىرەسە، جۇمىسسىزدىققا جول بەرمەۋ ماقساتىندا جۇمىس ورىندارىن اشىپ جاتىر.

اكىم وڭىردە 200 گەكتار القاپتا يندۋستريالدى اۋماق بار ەكەنىن، وندا يننوۆاسياىق جانە بولاشاعى بار جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بارلىق جاعداي قاراستىرىلعانىن ەسكە سالدى.

كارتانىڭ كومەگىمەن وڭىردەگى كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋ جاعدايىن، شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولاتىن سەبەپتەر مەن جاعدايلاردى انىقتاۋعا، اۋىل شارۋاشىلىعى، قۇرىلىس، سالىق سالۋ جانە سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەتتەگى ماسەلەلەردى ايقىنداپ، ولاردى شەشۋ جولدارىن ىزدەستىرۋگە بولادى.
وبلىس جەتەكشىلىگى كارتانى جۇزەگە اسىرۋعا مەيلىنشە كومەكتەسۋگە ۋادە بەردى.
شارا سوڭىندا كارتانى جۇزەگە اسىرۋعا جاۋاپتى ورگاندار وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن ىنتىماقتاستىق جانە ءوزارا تۇسىنۋشىلىك جونىندەگى مەموراندۋمعا قول قويىلدى.

جول - تىرشىلىك تامىرى

وبلىس اكىمدىگىندە وتكەن رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار اۆتوجولدار بويىنداعى سەرۆيستى دامىتۋ جونىندەگى كەڭەس بارىسىندا وڭىردە 1916 جىلى 12 جاڭا جول بويىندا قىزمەت كورسەتۋ نىساندارىنىڭ ىسكە قوسىلاتىنى بەلگىلى بولعان ەدى. تىرشىلىك تامىرى - جول بويىندا بولاتىن بۇل جاڭالىق وبلىس جۇرتشىلىعىن قۋانتىپ وتىر.

قازىرگى تاڭدا وڭىردەگى جالپى ۇزىندىعى 1894 شاقىرىم بولاتىن رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار جولداردا 106 قىزمەت كورسەتۋ نىسانى جۇمىس جاسايدى، ولاردىڭ قاتارىندا 34 جانار-جاعارماي قۇيۋ بەكەتى، 63 تاماقتانۋ ورنى، 25 قوناق ءۇي جانە 22 تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ بەكەتى بار. اتالعان نىسانداردىڭ باسىم بولىگى ق ر ۇلتتىق ستاندارتتارى بەكىتكەن ا، ۆ، س، D كاتەگوريالارىنا ساي كەلمەيدى.

جول بويى سەرۆيستى دامىتۋ ماقساتىندا نىسانداردى اۆتوموبيل جولدارى بويىنشا ورنالاستىرۋ كارتاسى ازىرلەنىپ، نىساندار قۇرىلىسىنا قاجەتتى ورىندار انىقتالادى. ارنايى كارتادا كورسەتىلگەندەي، جول بويى نىساندارىنىڭ 2020 جىلعا ەسەپتەلگەن قۇرىلىس جوسپارىنا سايكەس، وبلىس اۋماعىندا 46 كەشەن قۇرىلىسى قاجەت. بيىل جالپى قۇنى 1،15 ملرد تەڭگە بولاتىن، 130 جۇمىس ورنىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن 12 جاڭا نىسان اشىلادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. بۇگىندە ايتەكە بي، مارتوك جانە حرومتاۋ اۋداندارىندا نىساندار قولدانىسقا بەرىلدى. ولاردىڭ بارلىعى دا «باتىس ەۋروپا - باتىس جۇڭگو» كولىك ءدالىزىنىڭ بويىندا ورنالاسقان.

جوسپارلاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن وبلىستا جول بويىنداعى سەرۆيس نىساندارى قۇرىلىسى بويىنشا الگوريتم ازىرلەندى. جەر تەلىمى الىنعاننان باستاپ، نىساندى ىسكە تولىق قوسقانعا دەيىنگى پروسەدۋرالار كورسەتىلەدى. سونىمەن بىرگە، «ءبىر تەرەزە» قاعيداسى بويىنشا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ورتالىقتارى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا اتسالىسادى. جەرگىلىكتى بيلىك تاراپىنان جول بويىنداعى سەرۆيستى دامىتۋشىلارعا وزگە دە قولداۋ شارالارى كورسەتىلەدى.
سونىمەن بىرگە، كەڭەس بارىسىندا جول بويىنداعى سەرۆيس نىساندارىن مودەرنيزاسيالاۋ، سونداي-اق جول بويى سەرۆيستەرى كەشەندەرىن قۇرۋ بويىنشا ماسەلەلەر قارالدى. ول ءۇشىن اۋدان اكىمدىكتەرى مەن اقتوبە قالاسىندا ءىرى جانار-جاعار ماي قۇيۋ بەكەتتەرى ماڭىنان جەر تەلىمدەرىن ءبولۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسالدى. سونىمەن قاتار اۆتو جانار-جاعار ماي قۇيۋ بەكەتتەرى قۇرىلىسىنا تەلىمدەردى بولگەندە كاسىپكەرلىك قىزمەت سۋبەكتىلەرىن دە جۇمىلدىرۋ كوزدەلگەن.

مەملەكەت باسشىسى مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىكتى دامىتۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىپ وتىر. بۇل تەتىك بولاشاقتا وبلىس بيۋدجەتىنە تۇسەتىن اۋىرتپالىقتى جەڭىلدەتىپ قانا قويماي، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ ماسەلەسىن دە جاقسى جولعا قويادى. جالپى العاندا، مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىكتى جۇزەگە اسىرۋ بارىسى جاقسى قارقىنمەن جۇرگىزىلۋدە. ونى ودان ءارى جاقسارتا ءتۇسۋدىڭ دە زور مۇمكىندىكتەرى بار. ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن كۇشەيتۋ كەرەك، ينۆەستورلاردىڭ نازارىنا جەتكىزە ءبىلۋ كەرەك، مەملەكەتپەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋ ارقىلى بولاشاقتا قانداي تابىستارعا كەنەلەتىنىن دە ايتۋ كەرەك، - دەيدى بەردىبەك ساپاربايەۆ.
وبلىس اكىمى بولاشاعى بار جاڭا جوبالاردى ءالى دە انىقتاي ءتۇسۋدى قاجەت دەپ بىلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا وڭىردە مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىك تەتىكتەرىن ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن جوبالارعا دا قولدانىپ كورۋ مۇمكىندىكتەرى قاراستىرىلۋدا. مەملەكەتتىك مەكەمەلەر، قۇرىلىس جانە كوشەنى جارىقتاندىرۋ، اقتوبە قالاسىنىڭ جولدارىنداعى كولىك اعىنىن باسقارۋدىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەسىن ەنگىزۋ جوبالارى بىرتە-بىردە ومىرگە ەنىپ كەلەدى. وي، ماقسات، ءىس بىرلىگى بار جەردە ءومىر ۇنەمى قوزعالىستا بولادى عوي. اقتوبەدە ادامدى ىزگى مۇراتقا باستايتىن وسىنداي باتىل قادامدار بار.