مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ۇسىنعان بەس ينستيتۋسيونالدىق رەفورمانى ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا بەلگىلەنگەن «100 ناقتى قادام - بارشاعا ارنالعان قازىرگى زامانعى مەملەكەت» ۇلت جوسپارى ەل دامۋىنىڭ نەگىزگى تەتىگى بولىپ وتىر. 

ۇلت جوسپارىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي قالىپتاسۋى مەن دامۋى جولىندا اتسالىسۋ - ەلدەگى بارشا ازاماتقا ارتىلار ۇلكەن مىندەت. ال مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر مەن جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك وكىلدەرى ءۇشىن بۇل جوسپاردى ورىنداۋ - بۇلجىماس قاعيدا، دەگەن پىكىرىن بىلدىرەدى «اقجول» گازەتىندە جۋالى اۋدانىنىڭ اكىمى باحتيار كوپبوسىنوۆ.

وندا قاراستىرىلعان ەكونوميكالىق ءوسىمدى قامتاماسىز ەتۋگە جانە اۋداننىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىن ۇلعايتۋعا، الەۋمەتتىك سالانى دامىتۋعا باعىتتالعان جۇمىستار بۇگىندە جەر جانناتى اتالعان جۋالى جەرىندە مىقتاپ قولعا الىنىپ وتىر. بارلىق سالادا مەملەكەت تاراپىنان قابىلدانعان ءتۇرلى باعدارلامالار نەگىزىندە سوڭعى جاڭالىقتار ەنگىزىلىپ، سونىڭ نەگىزىندە ىلگەرىلەۋگە قول جەتكىزىلۋدە.

اۋداننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا بۇگىندە 3 جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىك، 3 وندىرىستىك كووپەراتيۆ، 9 اۋىلدىق تۇتىنۋشىلار كووپەراتيۆى، 2144 شارۋا قوجالىعى جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ ىشىندە نەسيە الىپ، جۇمىسىن جوسپارلى تۇردە جۇرگىزىپ، شارۋاسىن جولعا قويعاندارى دا بارشىلىق. نەسيە شارۋاشىلىقتاردىڭ كوكتەمگى ەگىس-دالا جۇمىستارىن جۇرگىزۋىنە، تۇقىم، جانار-جاعارماي الۋىنا دا بەرىلىپ تۇرادى. ماسەلەن، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ باسىنان بەرى اۋدان كاسىپكەرلەرى 523،2 ميلليون تەڭگە نەسيە الىپ، جۇمىس ىستەۋدە.
اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسى جىل وتكەن سايىن جاڭارتىلۋدا. ونىڭ باسىم بولىگى ليزينگ ارقىلى الىنۋدا. ماسەلەن، سوڭعى بەس جىلدا «قازاگروقارجى» اق ارقىلى ليزينگكە 51 دانا متز-82 تراكتورى، 14 كومباين جانە 15 تراكتور تىركەمەسى الىندى. شارۋاشىلىقتاردىڭ ءوز كۇشىمەن قولما-قول قارجىعا الىنعانى 25 دانا متز-82 تراكتورى، 12 كومباين، 15 تراكتور تىركەمەسى. بىلتىرعى جىلدىڭ وزىندە 73 ميلليون تەڭگەگە ليزينگكە، 56 ميلليون تەڭگە شارۋالاردىڭ ءوز قاراجاتىنا ءتۇرلى 34 دانا تەحنيكا الىندى. ال بيىل جىل باسىنان بەرى شارۋالار 81،0 ميلليون تەڭگەگە 13 جاڭا تراكتور مەن 6 دانا اۋىل شارۋاشىلىعى تىركەمەلەرىن ساتىپ العان. مىنە، وسىلايشا جىلدا جاڭارتىپ وتىرساق، بىرنەشە جىلدا اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكالارىنىڭ قۋاتى ارتا تۇسەرى ءسوزسىز.
شارۋالار مال باسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا مەملەكەت ۇسىنعان باعدارلامالاردى ءتيىمدى پايدالانۋعا بارىنشا تىرىسۋدا. سونىڭ ناتيجەسىندە ءتورت تۇلىك مال باسى جىل وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى. بۇگىندە اۋداندا 237 065 باس قوي-ەشكى، 40،6 مىڭ باس ءىرى قارا، 10،5 مىڭ باس جىلقى، 119،2 مىڭ باس قۇس بار.
جۋالىنىڭ ءبىر كەزدە داڭقىن اسپانداتقان كارتوپ داقىلىن ءوسىرۋ قايتا قولعا الىندى. سوڭعى جىلدارى كارتوپ القاپتارى ونداعان گەكتارعا ارتتى. بىلتىر ول 2100-دەن استام گەكتارعا ەگىلسە، بيىل - 2150 گەكتار القاپقا وتىرعىزىلدى.
اۋداندا ءوز ءىسىن اشقىسى كەلەتىن ىسكەر ازاماتتار دا از ەمەس. كوپشىلىگىن قارجى تاپشىلىعى قينايدى. ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەر كەپىلسىز نەسيە بەرمەيدى. دەگەنمەن، اۋدان اكىمدىگى تاراپىنان ولاردىڭ بيزنەس-جوسپار جاساۋىنا جانە جەر الۋىنا قولداۋ كورسەتىلۋدە. اۋدان ورتالىعىنداعى ءىرى كاسىپورىننىڭ ءبىرى «ارنا استىق» ج ش س ءبىراز ۋاقىتتان بەرى جۇمىس ىستەمەي تۇر ەدى. ونى «اگرو ازىق-تۇلىك نانمەن جابدىقتاۋ» ج ش س باسقارۋعا الدى. سەرىكتەستىك ءۇش قويماعا جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، بىلتىردان بەرى جاڭا استىقتى قابىلداۋدا. تاعى ءبىر قويمانى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىپ، ماقتا، ماقسارى جانە كۇنباعىس مايلارىن شىعاراتىن قۇرال-جابدىقتار ورناتۋدا، جەم تارتاتىن سەحتى ىسكە قوستى.
وڭىردە قۇرىلىس سالاسى دا جىل ساناپ دامىپ كەلەدى. 2005 جىلدان بەرى اۋداندا 13 جاڭا مەكتەپ سالىنىپ، پايدالانۋعا بەرىلدى. 23 بالاباقشا مەن 1 شاعىن ورتالىق ىڭعايلاستىرىلعان عيماراتتاردا اشىلىپ، بۇلدىرشىندەر بالاباقشالارعا بارۋدا.
ەرتاي اۋىلىنداعى 120 وقۋشىعا ارنالعان ورتا مەكتەپ عيماراتى وتكەن جىلى پايدالانۋعا بەرىلسە، بيىل قوشقاراتا اۋىلىنداعى 180 ورىندىق ورتا مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى اياقتالماق. جالپى، اۋداندا ءبىلىم بەرۋ ساپاسى دا جىلدان-جىلعا كوتەرىلىپ كەلەدى. مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ ۇبت قورىتىندىسى بويىنشا اۋدان وتكەن جىلى وبلىستا 4-ورىن السا، بيىل تاراز قالاسىنان كەيىنگى ەكىنشى ورىننان كورىندى.
جالپى، اۋداندا دەنە شىنىقتىرۋمەن جانە سپورتپەن شۇعىلدانۋعا نيەت بىلدىرگەندەر ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالعان. اۋدان ورتالىعىندا ءبىر ورتالىق ستاديون، زاماناۋي سپورت كەشەنى، فۋتبول الاڭدارى، اۋىلدىق جەرلەردە سپورت سەكسيالارى مەن الاڭدارى جۇمىس ىستەيدى.
اۋداننىڭ سپورت سالاسىن دامىتۋعا بيىل بارلىعى 19،3 ميلليون تەڭگە، سونىڭ ىشىندە سپورتتىق ءىس-شارالاردى وتكىزۋگە 2،8 ميلليون تەڭگە، ۇلتتىق جانە بۇقارالىق سپورت تۇرلەرىن دامىتۋعا 1،5 ميلليون تەڭگە، اۋداننىڭ قۇراما كومانداسىن وبلىستىق جارىستارعا قاتىستىرۋعا 6،5 ميلليون تەڭگە قاراستىرىلدى. ال اۋداننىڭ مادەنيەت سالاسىندا بۇگىندە ءبىر اۋداندىق ورتالىق، ءبىر اۋىلدىق بالالار كىتاپحاناسى، 23 اۋىلدىق كىتاپحانا جانە ءبىر اۋداندىق، 8 اۋىلدىق مادەنيەت ءۇيى، 12 اۋىلدىق كلۋب، ءبىر جىلجىمالى «زەردە» اۆتوكلۋبى، سونداي-اق «قىزعالداق» ءان-بي ءانسامبلى، «جۋالى»، «مىڭبۇلاق» حالىق تەاترلارى جانە «جاڭابايەۆتار» وتباسىلىق ءانسامبلى تۇرعىندارعا مادەني قىزمەت كورسەتۋدە.
«اقبۇلاق» باعدارلاماسى اياسىندا نۇرلىكەنت، قىزىلارىق، جىلىبۇلاق، داربازا اۋىلدارىنا اۋىزسۋ قۇبىرى تارتىلىپ، تۇرعىندار ساپالى اۋىزسۋعا قولدارى جەتىپ وتىر.
اۋدانعا تابيعي گاز قۇبىرلارىن تارتۋ جۇمىستارى سوڭعى جەتى-سەگىز جىل بۇرىن قايتا جاندانىپ، اۋداننىڭ وننان استام ەلدى مەكەنىنە گاز كىرگىزىلدى. ءالى تاعى دا 19 اۋىلعا گاز كىرگىزۋ مەجەلەنىپ وتىر. تاياۋ بولاشاقتا وسى باعىتتا جۇمىستار جالعاساتىن بولادى. سوڭعى كەزدەرى اۋداندا جەكە تۇرعىن ءۇي سالۋشىلار قاتارى دا ارتىپ كەلەدى.
اۋىل-ايماقتى كورىكتەندىرۋ دە تۇراقتى نازارىمىزدا. باتىربەك داتقا ەسكەرتكىشى مەن كەسەنەسىنىڭ اينالاسى، «جاستار» اللەياسى، «جاساي بەر، قازاقستان» ساياباعى قورشالىپ، اسفالت توسەلىپ، تال-داراقتار مەن ساندىك اعاشتار ەگىلىپ، كوركەيە ءتۇستى. كوشەلەرگە ورناتىلعان ءتۇرلى جارىق ءتۇسىرۋ اسپاپتارى تۇنگى اۋىلدىڭ اجارىنا اجار قوسىپ تۇر.
اۋدان ورتالىعىنداعى تروتۋار، كوپىرلەر رەتكە كەلتىرىلىپ، سىرلانىپ، گۇلدەستەلەرمەن بەزەندىرىلدى. كوشەلەرگە ءسان بەرگىش جارىقتار ورناتىلدى. اۋدان ورتالىعىنداعى باۋىرجان مومىش ۇلى ەسكەرتكىشىنىڭ جانىنان «جۇلدىزى بيىك جۋالى» اتتى اللەيا ورناتىلىپ، وندا جۋالىلىق ەڭبەك ەرلەرىنىڭ، حالىق قاھارماندارىنىڭ پورترەتتەرى قويىلدى. اللەيانىڭ ءبىر بەتىنە اشارشىلىق پەن قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنا، ەكىنشى جاق بەتىنە اۋعان سوعىسى ارداگەرلەرىنە ارنالعان ەسكەرتكىش-مونۋمەنت ورناتىلدى. سول جولدىڭ بويىنداعى «بايتەرەك» مونۋمەنتىمىز دە توڭىرەككە ءار بەرىپ تۇر. وسىلايشا بۇل اۋماق ءارى تاعىلىمدى، ءارى كورىكتى ساياباققا اينالدى.
ورتالىق الاڭداعى ساحنا جانە رامىزدەر ستەلاسىن قايتا جاڭعىرتۋدى كوزدەپ وتىرمىز. ورتالىق اۋرۋحانا ماڭايىنا اۆتوتۇراق جاسالدى. وسىنداي جۇمىستار اۋىلدىق وكرۋگتەردە دە جۇرگىزىلدى. «وڭىرلەردى دامىتۋ» باعدارلاماسىنا ساي وننان استام اۋىلدىڭ ورتالىق كوشەلەرى جارىقتاندىرىلدى، بىرنەشە ويىن الاڭى سالىنىپ، اللەيالار قايتا جوندەۋدەن وتكىزىلدى.
تاعى ءبىر ماڭىزدى باعىت - جول قۇرىلىسى مەن جول جوندەۋ. ەكونوميكالىق كۇش-قۋاتى ارتقان ءبىزدىڭ ەلىمىزدە «جول - ەكونوميكانىڭ كۇرەتامىرى» اتتى قاعيداتتى بەرىك ۇستانىپ، سوڭعى جىلدارى بۇل سالاعا قوماقتى قارجى بولە باستادى. مۇنىڭ يگىلىگىن ءبىزدىڭ اۋدان حالقى دا كورۋدە.
اۆتوموبيل جولدارىن جوندەۋگە وبلىستىق بيۋدجەتتەن 30،2 ميلليون تەڭگە، اۋداندىق بيۋدجەتتەن 228،9 ميلليون تەڭگە، ءبولىنىپ، اۋقىمدى جۇمىستار اتقارىلۋدا. 7،4 شاقىرىم اۋىلارالىق 6 جول جانە 97 شاقىرىم 6 كوشە جولدارى ورتا جوندەۋدەن وتكىزۋ جوسپارلانعان.
بيىل وبلىستىق «ەگىنجاي-2016» شاراسى جۋالى اۋدانىندا وتكىزىلدى. وبلىستىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارلارىن وندىرۋشىلەردىڭ باسىن بىرىكتىرگەن وسى القالى جيىنعا اۋدان شارۋاشىلىقتارى مەن كاسىپورىندارى بەلسەنە اتسالىسىپ، وزدەرىنىڭ وندىرىستىك الەۋەتىن پاش ەتتى. شاراعا وبلىس اكىمى كارىم كوكىرەكبايەۆ جوعارى باعا بەردى.
اۋداندا بارلىق سالادا ءوز كاسىبىنىڭ بىلىكتى مامانى اتانىپ، ەلىمىزدىڭ وسىپ-وركەندەۋى، گۇلدەنۋى جولىندا ايانباي تەر توگىپ جۇرگەن ازاماتتار از ەمەس. جۋالىنىڭ اتى سونداي ازاماتتارمەن ايبىندى ءارى اسقاق.
بيىل ءبىز ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىن اتاپ وتۋدەمىز. ەل ومىرىندەگى وسىناۋ مەرەيلى وقيعا قارساڭىندا ەجەلدەن ىنتىماعى مەن بىرلىگى جاراسقان جۋالى جۇرتى جۇمىلا ەڭبەك ەتىپ، ورتاق وتانىمىزدىڭ وسىپ-وركەندەۋىنە لايىقتى ۇلەس قوساتىنىنا سەنەمىن. ەلباسى ساياساتىنىڭ وزەگى دە وسى.

باحتيار كوپبوسىنوۆ، 

جۋالى اۋدانىنىڭ اكىمى، "قازاقپارات"