كاسىپتى دوڭگەلەتىپ اكەتۋ ءۇشىن ونىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرۋ كەرەك. باستاپقىدا قيىندىقتار كەزىگەر. باستىسى، جوباڭىزدى تەرەڭىنەن زەردەلەي ءبىلىپ، قارجىنى ماقساتتى جۇمساي بىلسەڭىز، ەڭبەگىڭىز زايا كەتپەسى انىق. بۇگىندە كەز كەلگەن قاراپايىم شارۋا ءۇشىن «ىرىس» ميكرو قارجى ۇيىمى قول بولىپ تۇر. جەڭىلدەتىلگەن پايىز نەسيەلەرىن الىپ، جۇمىس ىستەپ جاتقاندار كوپ. شىمكەنت قالاسىنىڭ تۇرعىنى مامىرحان نۇرلىباي تاياۋدا ۇيىمنان 12 ملن تەڭگە نەسيە الىپ، مال بورداقىلاۋ كاسىبىن باستادى. تاۋەكەل ەتكەن. الداعى جوسپارلارى اۋقىمدى.
«ىرىس» ارقىلى ىرىسقا كەنەلگەن
«ىرىس-نۇر» جەكە كاسىپكەرلىگى اتا-بابادان مۇراعا قالعان كاسىپتى دامىتۋدى قولعا الىپتى. باستى مەجە – جىلىنا 35 توننا ەت ءوندىرۋ. تاڭداۋ ءتورت تۇلىكتىڭ ىشىندەگى جىلقىعا تۇسكەن. اتا-بابالارىمىزدىڭ تۇلىكتىڭ ىشىندەگى ەڭ جاقسى كورگەنى دە جىلقى. ءارى تازاسى. ىشسەڭ سۋسىن، كيسەڭ كيىم. مىنسەڭ كولىك.
«بوزارىق» شاعىناۋدانى، 335 ۋچاسكەدە ورنالاسقان جىلقى فەرماسىنا بارىپ قايتتىق. اۋدانى 1400 شارشى مەتر فەرما 300 جىلقىعا ارنالىپ سالىنىپتى: جىلقىلاردى بورداقىلاۋعا دا، ءسۇتتى بيەلەردى ساۋۋعا دا ارنايى ورىن بولىنگەن. بارلىق جاعداي قاراستىرىلعان. ءقازىر بۇل جەردە 45 باس جىلقى بار. بورداقىعا بايلانعاندارىنا ءبىر اي ون كۇن بولعان.
– نەسيەنى 5 جىل مەرزىمگە بەردى. جالپى، ول قاراجاتقا 48 باس جىلقى ساتىپ الدىق. ءقازىر جىلقىلاردىڭ ءبىرازى تاۋدا. ەتى قوڭدىلارى. ارىعاندارىن وسىندا باعىپ جاتىرمىز. ءبارى – 81 باس. باستى ماقساتىمىز – جىلقىلاردىڭ باسىن كوبەيتە بەرۋ. جاسىنا قاراي ءارقايسىسىنىڭ باعاسى ءار ءتۇرلى. بۇلاردى قىركۇيەكتىڭ اياعىنان باستاپ، مانكەنت، سايرامداعى مال سويۋ ورتالىقتارىنا اپارىپ وتكىزەمىز، – دەيدى كاسىپكەر جۇمىستىڭ نەگىزگى باعىتىمەن تانىستىرىپ.
مۇندا تولىق ينفراقۇرىلىم جۇرگىزىلگەن: جول سالىنىپ، جارىق، سۋ كەلىپ تۇر. جۇمىسشىلار ءۇشىن ەشقانداي مۇقتاجدىق جوق. ءقازىر 4 ادام اۋىسىمدا جۇمىس ىستەيدى. ءاربىرى 50 مىڭنان 95 مىڭ تەڭگەگە دەيىن جالاقى الادى.
تولەم كەستەسىنە سايكەس، ءار التى ايدا ءبىر رەت نەسيەنى قۇيۋى ءتيىس. سول سەبەپتى جۇمىستى شيراتۋ كەرەك. ەكى جىلدىڭ ىشىندە تولەپ، ارى قاراي قارجىلاندىراتىنداي جاعداي بولسا، تاعى نەسيە الماق. قارجى كوبەيەتىن بولسا، مال باسىن ۇلعايتا بەرمەك.
نىساننىڭ قالا ماڭىنان سالىنۋىنىڭ دا ءوز سەبەبى بار. سەبەبى، قالا حالقى جىلقىلاردى بازاردان العانشا، وسى جەردەن ارزانداۋ باعادا السا دەگەن نيەت. «الىستان اربالاعانشا، جاقىننان دوربالاۋ».
كاسىپكەرلەر كەلەشەكتە جانىنا تاعى وسىنداي ورىن قوسۋدى جوسپارلاپ وتىر. ساۋىن جىلقىلارىن اكەلىپ، قىمىز ءوندىرىسىن دە دامىتپاق. ونىڭ ۇستىنە، باعانى اسپانداتىپ، قيىندىقتار تۋدىرىپ جاتقان دەلدالداردىڭ جۇمىسىن دا رەتتەۋ كەرەك. ويتكەنى، قىمىز قولدان قولعا وتكەننەن كەيىن باعاسى اسپاندايدى.
ەرەسەك ءىرى قارانى، نەگىزىنەن جاسى جەتىپ جارامسىز دەپ تابىلعان سيىردى بورداقىلاۋ باستاپقى كۇيىنە قاراي 2 — 3 ايعا سوزىلادى. بورداقىلاۋ كەزەڭىندە سيىر تاۋلىگىنە 800 — 1000 گ ۇستەمە سالماق قوسىپ تىرىلەي سالم. 18 — 20%، سويىس سالم. 40%-كە ارتادى، ەتىنىڭ ساپاسى دا جاقسارادى. 12 —14 ايلىق تايىنشالاردى بورداقىلاۋ 3 — 4 ايعا سوزىلادى. بورداقىلاۋ ماۋسىمىندا جاس مالدىڭ سالماعى 1،5 ەسە، ەتى مەن مايى 2 ەسە، ەتىنىڭ كالورياسى 3 ەسە ارتادى. ەتكە وتكىزەتىن ەركەك بۇزاۋلاردى ءوسىرۋ مەن بورداقىلاۋ پروسەستەرىن تولاسسىز ءوزارا ۇشتاستىرۋ ارقىلى بورداقىلاۋ سوڭىندا تايىنشانىڭ سالماعىن 12 — 13 ايلىعىندا 380 — 400 كگ-عا، 16 — 18 ايلىعىندا 450 — 500 كگ-عا جەتكىزۋگە بولادى. بورداقىلاۋ جۇمىسىن دۇرىس ۇيىمداستىرعاندا، ءىرى قارا تاۋلىگىنە كەمىندە 1 كگ سالماق قوسادى. شوشقا جاسىنا قاراي ەت نەمەسە ماي الۋ ءۇشىن بورداقىلانادى. شوشقا ەتىن ءوندىرۋ ءۇشىن سالماق 25 — 30 كگ 3 ايلىق تورايلاردى 6،5 — 7،5 ايلىعىندا 100 — 120 كگ-عا جەتكەنگە دەيىن بورداقىلايدى. بورداقىلاۋ قوي وسىرۋدە دە ءجيى قولدانىلادى. قوزىنى 4،5 — 5 ايلىعىنان باستاپ سالم. 40 — 60 كگ-عا جەتكەنشە بورداقىلايدى. بيازى ءجۇندى قويدىڭ قوزىسىن 8 — 8،5 ايلىعىنا، بيازىلاۋ جانە قىلشىق ءجۇندى تەگەنە قۇيرىقتى قويلاردىڭ قوزىسىن 7 — 7،5 ايلىعىنا دەيىن، ەتكە سوياتىن ساۋلىق، قوشقار، ىسەكتەردى باسىندا جايىلىمدا سەمىرتىپ، كەيىن 1 — 1،5 اي قولدا جەمدەپ بورداقىلايدى. ارنايى قوي بورداقىلاۋ كەشەندەرىندە قوزى بورداقىلاۋ 4 — 4،5 ايلىعىنان 13 — 14 ايلىعىنا دەيىن جۇرگىزىلىپ، سالم. 55 — 65 كگ-عا جەتكىزىلەدى، الدىن الا (1،5 — 2 اي بۇرىن) قىرىققاننان كەيىن ەتكە وتكىزىلەدى. سوعىمعا بەلگىلەنگەن ساقا جىلقىنى قىسقا مەرزىمدە جەدەل، قوڭى ورتاشالارىن 35 — 45 كۇن، قوڭى تومەندەرىن 50 — 60 كۇن بورداقىلايدى. بۇل كەزدە جىلقى تاۋلىگىنە ورتا ەسەپپەن 1 — 1،5 كگ ۇستەمە سالماق قوسادى. مال بورداقىلاۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن تۇلىكتىڭ بارلىق تۇرلەرىنە ورتاق ءوسىپ-دامۋ زاڭدىلىقتارى باسشىلىققا الىنۋ كەرەك. جاس مالدى بورداقىلاعاندا العاشقى كەزدە ونىڭ سالماعى ەت پەن سۇيەگىنىڭ تولىسۋىنا بايلانىستى جۇرەدى دە، ۇستەمە سالماققا ازىق از جۇمسالادى، ال ودان كەيىنگى سالماقتىڭ ارتۋى (ءوسۋى) دەنەدەگى مايدىڭ تۇزىلۋىنە بايلانىستى بولعاندىقتان، ازىق شىعىنى كوپ جۇمسالادى. مىسالى، ەركەك بۇزاۋعا تاۋلىگىنە ورتا ەسەپپەن 1 كگ سالماق قوسۋ ءۇشىن 6 — 9 ايلىعىندا 7 — 7،5 كگ، 9 — 12 ايلىعىندا 8 — 9 كگ، 12 — 15 ايلىعىندا 9 — 10 كگ، ال 15 — 18 ايلىعىندا 10،5 — 11،5 كگ ازىق ولشەمى جۇمسالادى. دەنى ساۋ مال عانا تەز قوڭ الىپ سەمىرەدى. سوندىقتان بورداقىلاۋعا قويىلعان مال باقىلاۋدا بولۋى قاجەت. بورداقىلايتىن تابىن قۇرامىنداعى مالدىڭ تۇقىمى، جاسى، جىنىسى، سالماعى، قوڭى بىردەي بولعانى دۇرىس.
