قىركۇيەكتىڭ باسىندا قىتايدا وتكەن G20 ءسامميتى كەزىندە «سينحۋا» اگەنتتىگى مەن باسقا دا اقپارات قۇرالدارىنا سۇحبات بەرگەن قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قىتايدان قازاقستانعا 51 كاسىپورىن كوشىرىلەتىندىگىن حابارلاعان بولاتىن.
جوبالاردىڭ جالپى قۇنى – 26 ميلليارد اقش دوللارىنا تەڭ. بۇل قانداي كاسىپورىندار جانە ولاردان قازاقستانعا تونگەن ءقاۋىپ بار ما؟
بۇل ساۋالداردىڭ جاۋابىنا كوررەسپوندەنت باسىلىمى جاۋاپ ىزدەپ كوردى.
ينۆەستيسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگى مەن «KAZNEX INVEST» ەكسپورت جانە ينۆەستيسيالار ۇلتتىق اگەنتتiگi وكىلدەرىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل كاسىپورىندار «قازاقستان-قىتاي يندۋستريالدى-ينۆەس-تيسيالىق ىنتىماقتاستىق باعدارلاماسى» اياسىندا سالىناتىن بولادى.
«بۇل «قاتىپ قالعان» ءتىزىم ەمەس. ءاربىر جوبانى تالقىلايمىز، ەكونوميكا وزگەرۋى ىقتيمال، مۇددەلەرىمىز وزگەرۋى مۇمكىن، سوعان بايلانىستى كەيبىر جوبالاردى بۇل تىزىمنەن شىعارىپ جىبەرۋىمىزگە بولادى. كەيبىر جوبالاردى، كەرىسىنشە، ەنگىزۋىمىز مۇمكىن. ولار وندىرگەن ونىمدەر نەگىزىنەن ەكسپورتقا، تىكەلەي قىتايعا جىبەرىلەدى. ءبىز ءۇشىن بۇل – ۇلكەن ولجا. بىزدە قىتايدىڭ وتە ۇلكەن، كولەمدى نارىعى پايدا بولادى. جۇڭگو ءقازىر الەمدە ءىرى ينۆەستور ەلدەردىڭ بىرىنە اينالدى. مىسالى، ەۋروپا وداعىنىڭ مەملەكەتتەرى جۇڭگو ينۆەستيسياسى ءۇشىن ارنايى باعدارلامالار جاساپ جاتقاندىعىن مەن بىلەمىن. وسىنىڭ بارلىعى ءوز ەلدەرىنە جۇڭگو ينۆەستيسيالارىن تارتۋ ءۇشىن جاسالۋدا. قازاقستانعا بۇل مۇمكىندىكتى پايدالانباۋ، وسىنداي ءىرى ينۆەستورمەن كورشى تۇرىپ، ونىڭ ينۆەستيسيالارىن تارتپاۋ ۇلكەن اقىماقتىق بولار ەدى»، - دەپ اتاپ وتكەن ەدى ينۆەستيسيالار جانە دامۋ ۆيسە-مينيسترى ە.حايروۆ.
ال بەلىگىل جۋرناليست مارات توقاشبايەۆ بۇل ارەكەتتەردىڭ نەگىزىندە ءۇش سەبەپ جاتقانىن ايتادى.
«جۇڭگو ەش نارسەنى جايدان-جاي جاساي سالمايدى. بۇل ارەكەتتەردىڭ نەگىزىندە ءۇش سەبەپ جاتىر. بىرىنشىدەن، الىستى كوزدەيتىن ساياسي سەبەپ – بۇل قىتايدىڭ بەيبىت ەكسپانسياسى. جەر كولەمى وراسان قازاقستان قىتايدى بۇرىننان قىزىقتىرىپ كەلەدى. قىتايعا قانداي سەبەپپەن بولسا دا ءوزىنىڭ قازاقستانعا جاپپاي ەنۋىن قامتاماسىز ەتەتىن جوبالار اۋاداي قاجەت. «51 كاسىپورىن» – سونىڭ تاپتىرماس جولى. ال جۇڭگو ءبىر كىرگەن جەرىنەن شىقپايدى. رەسەيدىڭ قىتايعا جالعا بەرگەن جەرى – سونىڭ دالەلى. ەكىنشىدەن، بىزگە كوشىرىلەتىن زاۋىتتار قىتايدىڭ ەكولوگيالىق پروبلەمالارىن قازاقستانعا كوشىرەدى. ويتكەنى ءدال بۇگىندە جۇڭگو ەكولوگيالىق قيىندىقتاردىڭ اۋىر زارداپتارىن باستان كەشىرۋدە. New York Times گازەتى اتاپ وتكەنىندەي، قىتايدىڭ مەملەكەتتىك كاسىپورىندارى، اسىرەسە، قىتايدىڭ مۇناي، حيميا كورپوراسيالارى مەن ەنەرگەتيكالىق كومپانيالارى حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنان گورى تاباتىن ەكونوميكالىق پايداسىن جوعارى قويادى. ۇشىنشىدەن، جۇڭگو جاعى «مىنە، سىزدەرگە 51 زاۋىتىمىزدى بەردىك، ەندى وزدەرىڭىز ىستەي بەرىڭىزدەر» دەپ قاراپ وتىرمايدى. 51 زاۋىت ورتاشا ەسەپپەن ءارقايسىسى مىڭ ادامنان جۇمىسشى، مامان كىرگىزەتىن بولسا، 51 مىڭ جۇڭگو كىرەدى دەگەن ءسوز. ولارعا جۇڭگو مۇعالىمدەرى، جۇڭگو دارىگەرلەرى، جۇڭگو اسپازدارى كەرەك بولادى»، - دەيدى جۋرناليست.
باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، قىتايلىق ينۆەستورلارعا سالىق جونىنەن ايتارلىقتاي ۇلكەن جەڭىلدىكتەر جاسالماق. ەگەر ينۆەستور قازاقستاننىڭ 6 باسىم باعىتىنا: حيميا، مۇناي-حيميا، ماشينا جاساۋ، قۇرىلىس ماتەريالدارى، تاماق ونەركاسىبى سالالارىنا 2 ملن اەك نەمەسە 13 ميلليون اقش دوللارىن سالاتىن بولسا، ءۇش سالىقتان بوساتىلادى.
ون جىلعا دەيىن كورپوراتيۆتى سالىق، ون جىلعا دەيىن جەر سالىعى، سەگىز جىلعا دەيىن مەنشىكتەگى مۇلىكتىك سالىق سالىنبايدى. حايروۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل باعدارلاما شەڭبەرىندە قىتايدان وندىرىستەر كوشىرىلمەيدى، كەرىسىنشە، جاڭا وندىرىستەر قۇرىلادى.
اتالمىش 51 جوبا تاۋ-كەن، ماشينا جاساۋ، ەنەرگەتيكا، حيميا، مۇناي-حيميا، جەڭىل ونەركاسىپ سالالارىن قامتىپ وتىر، ياعني ولاردىڭ بارلىعى مەملەكەتتىڭ يندۋستريالدى دامۋ باسىمدىقتارىنا جاۋاپ بەرەدى. بۇلاردىڭ نەگىزگى بولىگى دايىن ءونىم شىعاراتىن بولادى.
شيكىزاتتى ءوندىرۋشى جوبالار مۇندا جوق، نەگىزىنەن، ولار — وڭدەۋشى كاسىپورىندار. قىتايمەن بىرلەسىپ سالىناتىن 50 جوبا قازاقستاننىڭ بارلىق وبلىستارىنا بىردەي كولەمدە تارالماق.
